تحلیل شناختی ساختار مفهومی قرآن در چارچوب نظریه فضاهای ذهنی فوکونیه (با تکیه بر پانزده جزء دوم)

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان شناسی، دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکترای زبان شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، اهواز، ایران

چکیده

چندلایه‏ای‏بودن ساختار مفهومی (Conceptual Structure)قرآن سبب شده است یکی از دغدغه‏های دین‎پژوهان ازعصر نزول وحی تا کنون دستیابی به مقاصد واقعی خالق وحی در ورای آیات قرآن باشد. همین مسئله زمینه به‏کارگیری نظریات علمی متعدد را در هر عصری برای کشف مفاهیم نهفته در ساختار مفهومی تودرتوی این کتاب آسمانی فراهم ساخته است. این پژوهش نیز درچارچوب نظریه «فضاهای ذهنی» (Mental Space Theory)فوکونیه (Fauconnier) (1985) به مطالعه ساختار مفهومی قرآن کریم در محدوده پانزده پانزده جزء دوم، بپردازد تا کارایی آن را در تبیین ساختارهای مفهومی قرآن ارزیابی کند. روش انجام پژوهش، توصیفی- تحلیلی است؛ بدین ترتیب که پس از معرفی چارچوب نظری تحقیق، داده‏ها به شیوه کتابخانه‏ای و به کمک فیش‏برداری از محدوده پژوهش استخراج شده، با تحلیل آنها مشخص گردید نظریه فضاهای ذهنی در تحلیل شناختی ساختار مفهومی قرآن کارآمد است، تشخیص و تفکیک فضاهای حاکم بر آیات و روابط میان آنها زمینه درک بهتری را از مقاصد واقعی خالق وحی فراهم می‏سازد. در نهایت معلوم شد ارتباط میان فضاهای حاکم برآیات هدفمند بوده، هرآیه‏ای از قرآن نیز بر مبنای فضای ذهنی خاصی مفهوم‏سازی شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. اسعدی، محمد؛ «درآمدی بر مبانی معنا شناسی ساختارهای چند وجهی قرآن از نظرعلامه طباطبایی». فصلنامه مشکات، ش121، 1392، ص1- 21.
  2. ابن‎ابی‏جمهور احسائی، محمدبن زین‏الدین؛ غوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة؛ ج4، قم: ناشر سیدالشهداء، 1403ق. 
  3. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ ج75، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1404ق.
  4. روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی؛ مقدمه‏ای بر معناشناسی، چ اول، تهران: نشر قلم، 1392.
  5. زربان، نجمه؛ بررسی فضاهای ذهنی در زبان فارسی؛ رساله کارشناسی ارشد زبان‏شناسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی، 1388.
  6. صفوی، کورش؛ درآمدی بر معنی‏شناسی؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، 1379.                                                         
  7. طالب ، حمید؛ پردازش شناختی متن: مدل فضاهای ذهنی در بازنمایی ارجاع؛ رساله کارشناسی ارشد زبان‏شناسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389.
  8. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق رضا ستوده؛ تهران: انتشارات فراهانی، 1360.
  9. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
  10. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374. 
  11. قائمی‏نیا، علیرضا؛ معناشناسی قرآن کریم؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    1. Fauconnier , Gilles; Mental spaces; Cambridge, M A .MIT press, 1985.
    2. Fauconnier , Gilles; Mental spaces: Aspect of meaning construction innatural   language;second   edition; Cambridge: Cambridge University press, 1994.   
    3. Fauconnier , Gilles; Mapping in though and language; Cambridge, Cambridge  university press, 1997.
    4. Lakaff , G.; “The Contemporary Theory of Metaphor” in Andrew Ortony (ed), Metaphor and Thought; Cambridge University Press, 1992.
    5. Talmy, leonard; Toward a Cognitive Semantics; Cambridge, 2000.