ابزارهای معرفت در فلسفة اشراقی سهروردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

مبحث ابزارهای معرفت انسانی، از مباحث محوری در همه مکاتب معرفت‌شناختی است. در این میان فلسفة اشراقیِ سهروردی، به نحو مبسوط به این مبحث پرداخته و علی‌رغم برخی مشابهت‌ها با فلسفة مشاء، دیدگاه‌ه‏های نوآورانه‌ای را مطرح کرده است. او در آثار خویش ابزارهای معرفت را در سه دسته مطرح می‌کند: 1. حس (ظاهری و باطنی)، 2. عقل، 3. حواس مثالی و قلب. حواس مثالی نزد سهروردی غیر از حواس باطنی است. نوآوری‌های سهروردی در این مبحث، به‏ویژه در چهار مورد قابل‌ملاحظه است: 1. جایگاه حافظه و خیال، 2. اتحاد واهمه، متخیله و خیال، 3. نسبت حواس و نفس، 4. تبیینی خاص از حواس مثالی و قلب. صدرالمتألهین در آثار خویش، نقدهای مهمی بر نوآورهای‌های فوق وارد ساخته، لیکن در مجموعً دیدگاه سهروردی در باب شهود را پذیرفته است. برخی متفکران معاصر نیز مواضعی را در باب این نوآوری‌ها اتخاذ کرده‌اند که در نوشتار حاضر بررسی و نقد خواهد شد. مجموع این نقدها و نظرها می‌تواند اساس مناسبی را برای بازخوانی و ارزیابی دیدگاه‌های سهروردی در این مبحث تدارک کند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. 1.ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین؛ شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی؛ چ7، انتشارات حکمت، تهران؛ 1386.

    2.ابن‌الهروى، محمد شریف نظام‌الدین احمد،  انواریه:ترجمه و شرح حکمة‌الإشراق سهروردى؛ مقدمه از حسین ضیائى؛ چ2، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1363.

    3.ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله؛ الإشارات و التنبیهات؛ چ1، قم: نشر البلاغه، 1375.

    4.ـــــ؛ الشفاء، الإلهیات؛ تحقیق الأب قنواتی و سعید زاید؛ چ1، تهران: انتشارات ذوی‌القربی، 1428ق.

    5.ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ به اهتمام عبدالله نورانی؛ چ1، تهران: موسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363.

    6.بلاک، ببورا إل؛ «فارابی»؛ ترجمة روح‏الله عالمی در سیدحسین نصر و الیور لیمن (به اهتمام)؛ تاریخ فلسفة اسلامی، ج1، ترجمة جمعی از مترجمان، چ3، تهران: انتشارات حکمت، 1389.

    7.سهروردی (شیخ اشراق)، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک؛ التلویحات اللوحیة و العرشیة؛ تصحیح و مقدمة نجفقلی حبیبی؛ چ1، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1388.

    8.ـــــ؛ «المشارع و المطارحات (العلم الثالث)»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏؛ ج1، به تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.

    9.ـــــ؛ المشارع و المطارحات (المنطق)؛ تصحیح مقصود محمدی و اشرف عالی‌پور؛ چ1، تهران: نشر حق یاوران، 1385. 

    1. ـــــ؛ «پرتونامه»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج3، به تصحیح و مقدمة سیدحسین نصر؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
    2. ـــــ؛ «حکمة‌الإشراق»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏؛ ج2، به تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.

    12. ـــــ؛ «رسالة فی اعتقاد الحکماء»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏؛ ج2، به تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.

    13. ـــــ؛ «روزی با جماعت صوفیان»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏؛ ج2، به تصحیح و مقدمة سیدحسین نصر؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.

    14. ـــــ؛ «کلمة التصوّف»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج4، به تصحیح و مقدمة نجفقلی حبیبی؛ چ2، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.

    1. شایگان، داریوش؛ هانری کُربَن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی؛ ترجمة باقر پرهام؛ چ2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
    2. شهرزورى‏، شمس‌‌الدین؛ شرح حکمة‌الإشراق؛ مقدمه و تحقیق از حسین ضیائى تربتى؛ چ1، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1372.
    3. شیرازى‏، قطب‌‌الدین؛ شرح حکمة‌الإشراق؛ به اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقّق؛ چ1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏، 1383.

    18. صدرالمتألّهین (ملّاصدرا)، صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی؛ التعلیقات علی شرح حکمة‌الإشراق- القسم الثّانی فی الأنوار الاهیّة؛ انتشارات بیدار، قم: چاپ سنگی، [بی‎تا].

    1. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة؛ ج1، چ3، بیروت: دار احیاء التّراث، 1981م.
    2. ضیائی، حسین؛ «مشاهده، روش اشراق و زبان شعر: بحثی پیرامون نظام فلسفة اشراق شهاب‌الدین سهروردی»؛ مجلّة ایران‏نامه، سال هشتم، [بی‏تا].
    3. ـــــ؛ معرفت و اشراق در اندیشة سهروردی؛ ترجمة سیما نوربخش؛ چ1، تهران: نشر و پژوهش فرزان، 1384.
    4. عباس‌زاده، مهدی؛ «اشراق و کارکرد معرفتی آن در تفکر سهروردی»؛ مجلّة ذهن، ش52، سال سیزدهم، زمستان 1391.
    5. ـــــ؛ «یقین در فلسفة اشراق»؛ مجلّة ذهن، ش55، سال چهاردهم، پاییز 1392.

    24. غفاری، سیدمحمد خالد؛ فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق؛ چ1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1380‏.

    1. محمدعلی محمد، محمود؛ المنطق الإشراقی عند شهاب‌الدّین السهروردی؛ الطبعة الاولی، القاهره: مصر العربیّة للنشر و التوزیع، 1999م.
    2. یثربی، سیدیحیی؛ حکمت اشراق سهروردی: گزارش حکمت اشراق با تطبیق و نقد همراه با متن حکمة‌الإشراق؛ چ2، قم: موسسة بوستان کتاب، 1386.

    27. یزدان‌پناه، سیدیدالله؛ حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، ج1 و 2، تحقیق و نگارش: مهدی علی‌پور؛ چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1389.

    1. Friedenberg, Jay & Silverman, Gordon; Cognitive Science: An Introduction to the Study of Mind; First published, London: Sage Publications, 2006.           
    2. Lowe, E. J.; An Introduction to Philosophy of Mind; First Published, Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
    3. Plato; “Phaedo”, Complete Works; Edited with Intriduction and Notes by John A. Cooper, Indiana Polis, Hacket Publishing Company; First published, Cambridge, 1997.