استدلال خطای حسی و امکان تصور متعارف از ادراک حسی در فلسفه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت‌مدرس

2 دانشجو/دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

یکی از مشکلات عمده و سنتی ادراک که گاهی در فلسفه معاصر «مسئله­ ادراک حسی» خوانده می­شود، از پدیده­خطای حسی ناشی شده است: اگر این نوع خطاها ممکن باشند، در این صورت ادراک حسی چگونه می­تواند مطابق تصور متعارف ما از این ادراک باشد؟ تصوری که می­توان آن را متضمن «بازبودن» و «آگاهی» ذهن نسبت به عالم دانست. مهم­ترین نظریه مقابل تصور متعارف از ادراک حسی، ایدئالیسم است. علامه طباطبایی; در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم برای اجتناب از شبهات ایدئالیسم، به یک معلوم فطری ـ به ­معنای متعارف ـ در باب علم اجمالی ما به عالم توسل جسته است؛ اما با رد تصور متعارف از ادراک حسی توسط ایدئالیست، پاسخی تفصیلی در قالب تحلیل خطای حسی ارائه می­دهد. علامه خطای حسی را نه در مراحل احساس، بلکه در تطبیق حکم قوه خیال به حکم حس یا به­عبارتی «تداخل قوا» می­داند؛ از‏این‎رو ظاهراً از نظر علامه ویژگی تجربه حسی، به‌واسطه حضور خود متعلقات متعارف ادراک حسی تبیین می­شود. اگرچه علامه در نهایة الحکمة پاسخ تفصیلی به تقریر جدید اشکال خطای حسی نداده است، از مجموع سخنان ایشان در باب ادراک حسی نیز پاسخی متفاوت از نظریه­های رایج ادراک حسی، از جمله تبیین ویژگی پدیداری تجربه حسی، می‏توان استنتاج نمود. در این مقاله نخست پس از تشریح مؤلفه­های تصور متعارف از ادراک حسی، به این موضوع می­پردازیم که چگونه امکان خطاهای حسی این تصور را به چالش می­کشند؟ درنهایت دیدگاه علامه در اصول فلسفه و روش رئالیسم و سایر آثار ایشان در باب امکان تصور متعارف از ادراک حسی مورد بررسی و تحلیل می­گیرد.   

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. طباطبائى، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ پاورقى مرتضى مطهرى؛ تهران: [بی­تا].
  2. ـــــ؛ بدایة الحکمة؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1371.
  3. ـــــ‌؛ حاشیه بر اسفار؛ قم‌: مکتبة‌ المصطفویه، [بی‏تا].
  4. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضى؛ قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى1، [بی­تا].
  5. فیاضى، غلامرضا؛ تعلیقة على نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى1، 1378.
  6. مصباح، محمدتقى؛ تعلیقة على نهایة الحکمة؛ قم: در راه حق، 1405ق.
  7. ملّاصدرا (صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازى)؛ الحکمة المتعالیة‌فى‌ الاسفار‌ العقلیة الاربعة؛ ج8؛ تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1383.
  8. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج3، بیروت‌: دار احیاء التراث ‏العربی، 1410ق.
    1. Ayer, A. J.; “Phenomenalism”; Proceedings of the Aristotelian Society, No.47, 1946–7, pp.163–96.
    2. Brewer, Bill; Perception and its Objects; Oxford: Oxford University Press, 2011.
    3. Broad, C. D.; “The Theory of Sensa”; in Perceiving, Sensing and Knowing, ed. R.J Swartz; Los Angeles and Berkeley: University of California Press, 1965, pp.85–129
    4. Crane, Tim and Craig French; "The Problem of Perception"; The Stanford Encyclopedia of Philosophy, , ed. Edward N. Zalta; URL = http://plato.stanford.edu/archives/spr2016/entries/perception-problem/; Spring 2016.
    5. French, Craig and Walters, Lee;“On the Argument from Illusion”, URL = http://craigafrench.github.io/assets/Illusion.pdf, 2015.
    6. Guyer, Paul and Horstmann, Rolf-Peter; "Idealism"; The Stanford Encyclopedia of Philosophy; ed. Edward N. Zalta; URL = http://plato.stanford.edu/archives/fall2015/entries/idealism/;Fall 2015 Edition.
    7. Genone, James; “Appearance and Illusion”; Mind; No.123, 2014, pp.339–376.
    8. Huemer, Michael; "Sense-Data"; The Stanford Encyclopedia of Philosophy; ed. Edward N. Zalta; URL = http://plato.stanford.edu/archives/spr2011/entries/sense-data/; Spring 2011
    9. Kalderon, Mark; “Color Illusion”; Noûs, No.45, 2011, pp.751–775.
    10. Martin, M. G. F.; “What’s in a Look?”; in Perceiving the World, ed. B. Nanay; New York: Oxford University Press, 2010, pp.160–225.
    11. McDowell, John; “The Content of Perceptual Experience”; Philosophical Quarterly; ed. Noë & Thompson; No.44, 2002, pp.190–205.
    12. Moore, G. E.; “The Refutation of Idealism”; in Philosophical Studies; London: Routledge & Kegan Paul, 1905,  pp.23–44.
    13. –––; “Sense Data”; Selected Writings, ed. Thomas Baldwin; London: Routledge 1910, pp.45–58.
    14. Price, H. H.; Perception; London: Methuen, 1932.
    15. Robinson, Howard; Perception; London: Routledge, 1994.
    16. Russell, Bertrand; The Problems of Philosophy; Oxford: Oxford University Press, 1912.
    17. Snowdon, P. F.; “How to Interpret ‘Direct Perception”; in The Contents of Experience, Tim Crane; New York: Cambridge University Press, 1992, pp.48–78.
    18. Strawson, P. F.; “Perception and its Objects” in Perception and Identity: Essays Presented to A.J. Ayer with His Replies, ed. G. Macdonald; London: Macmillan, 1979.
    19. Swartz, R. J.; Perceiving, Sensing and Knowing; Los Angeles and Berkeley: University of California Press, 1965.

 

ذهن
دوره 18، شماره 69
خرداد 1396
صفحه 53-85

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار