تبیین و ارزیابی مبناگروی استقرایی در تحصیل یقین از دیدگاه شهید صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد رشته‌ی فلسفه دین و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران- پردیس فارابی

2 کارشناسی ارشد رشته‌ی فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران و طلبه‌ی سطح 3 جامعه الزهرا

چکیده

معرفت‌شناسی ذاتیِ شهید صدر;، پس از طرح مراحل دلیل استقرا و یقین‌آوری آن، به ترسیم نظام مبناگروی خود بر اساس آن پرداخته است. در باب گزاره‌ نظری، درجه احتمالی با ملاک صدقِ «قناعت استنباطی» و درجه‌ تصدیق یقینی در این گزاره‌ها نیز با ملاک صدق «هماهنگی با سایر یقین‌ها» مورد نقد است. در گزاره‌های بدیهی، با عبور از یقینی‏بودن وجدانیات به نحو پیشین و ناکارآمدی راه استقرا در آن، گزاره اولی و امکان اجرای دلیل استقرا در تلازم بین موضوع و محمول، مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن شد که محکی گزاره‌های اولی، اعم از گزاره‌های مقدر و خارجی- به شرط اثبات وجود موضوع در خارج- است و دلیل استقرا امکان اجرا بر محکی آن ندارد. در صورت اجرا نیز با ملاکی روان‌شناختی روبه‌روست. از طرفی هم ملاک صدق بدیهی اولی در نظر شهید صدر;، هماهنگی و عدم تناقض با سایر تصدیقات یقینی عنوان شده که انسجام‌گرایی را تداعی می‌کند. تبیین پایه‌های معرفتی (احتمالی و یقینی) در مبناگرایی معتدل شهید صدر; و نیز نقد آن، بر بی‌نیازی دلیل استقرا به اصل علیت عقلی به ‌نحو پیشین، نقطه‌ عطف این نوشتار در ارزیابی دیدگاه صدری است.
واژگان کلیدی: مبناگروی معتدل، بدیهی،‌ نظری، استقرا، پایه‌های معرفت، اصل عدم ‌تناقض، انسجام‌گروی.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ برهان شفاء؛ ترجمه مهدی قوام صفری، ویراستاری هادی وکیلی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی، 1391.
  2. بهمنیاربن مرزبان؛ التحصیل؛ تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری؛ تهران: دانشگاه تهران، 1375.
  3. حسین‌زاده، محمد؛ معرفت‌شناسی در قلمرو گزاره‌های پسین؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1، 1394.
  4. ـــــ؛ مؤلفه‌ها و ساختارهای معرفت بشری: قضایا یا تصدیقات؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی1، 1393.
  5. شیرازی، صدرالدین محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج3، تهران: دارالمعارف الاسلامیة، 1383.
  6. الصدر، السید محمدباقر؛‌ الأسس المنطقیة للاستقراء؛ ط1، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، 1424ق.
  7. ـــــ؛ دروس فی علم الاصول، الحلقة الثالثة، [بی‌چا]، بیروت و قاهره: دارالکتاب البنانی و دارالکتاب المصری، 1978م.
  8.  ـــــ؛ فلسفتنا؛ چ14، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
  9. ـــــ؛ المرسل و الرسول و الرسالة؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1398.
  10. فنایی اشکوری، محمد، مقدمه‌‌‌ای بر فلسفه اسلامی معاصر؛ قم: مؤسسه‌‌ اموزشی پژوهشی امام خمینی1، 1393.
  11. مصباح یزدی؛ محمدتقی، تعلیقة علی نهایة الحکمة؛ چ1، قم: مؤسسه در راه حق، 1405ی.
  12. مصباح، مجتبی؛ احتمال معرفت‌شناختی؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1، 1390ق.
  13. مصباح، مجتبی و مهدی برهان مهریزی؛ «حکایت ذاتی در بوته‌ نقد»؛ معرفت فلسفی، ش29، پاییز 1389.
    1. Craig Edward (General Editor); Routledge Encyclopedia of Philosophy (REP); vol.1-9, New York: Rutledge, 1998.
    2. Audi, Robert (Edited by); The Cambridge Dictionary of Philosoph; secend ed. London: Cambridge University Press, 1999.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار