رابطة نفس و بدن از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا با تأکید بر نفس نباتی و حیوانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و حکمت اسلامی/ دانشگاه شاهد

چکیده

 
بر اساس تفسیر رایج، تفاوت اصلی ابن‌سینا با ارسطو بر سر چیستی و حقیقت نفس ناطقۀ انسانی است؛ اما دربارۀ نفس نباتی و حیوانی میان این‌دو اختلاف‌نظر آشکاری وجود ندارد؛ چه اینکه هر دو، نفس نباتی و حیوانی را از سنخ صورت منطبع در ماده ­می‌دانند. ما در این نوشتار می‌کوشیم تا با توجه به مبانی متافیزیکی ایشان و تفسیر خاصی که هر یک از این دو فیلسوف از رابطۀ ماده و صورت ارائه می‌دهند، نشان دهیم، حتی دربارۀ رابطۀ نفس نباتی و حیوانی با بدن نیز میان این دو اختلاف‌نظر آشکاری وجود دارد. ارسطو صورت - و به تبع آن - نفس را نه جوهر به معنای شیء، بلکه اصل یا ساختاری می‌داند که بر اساس آن ماده به عنوان یک شیء خاص مد نظر است. به همین دلیل در تحلیل ارسطو از حقیقت موجود زنده، با دو جوهر به منزلۀ دو شیء روبه‌رو نیستیم؛ بلکه موجود زنده جوهر واحدی است که دارای قابلیت یا ظرفیت خاصی است که به واسطۀ آن مبدأ اعمال حیاتی می‌شود. دقیقاً بر همین اساس است که بسیاری از ارسطوپژوهان معاصر دیدگاه عرض‌گرایانه دربارۀ نفس را بر دیدگاه جوهر‌انگارانه ترجیح می‌دهند؛ درحالی‌که در فلسفۀ ابن‌سینا صورت و مادۀ دو جوهر به معنای دو شیءاند که با هم ترکیب شده‌اند. به عبارت دیگر، در فلسفۀ ابن‌سینا در تحلیل موجود زنده - اعم از نبات، حیوان و انسان - به نوعی دوگانگی میان نفس و بدن می‌رسیم؛ هرچند این دوگانگی الزاماً به معنای تجرد و مفارقت نفس نباتی و حیوانی از بدن نیست.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات والتنبیهات؛ شرح خواجه طوسی و شرح شرح قطب‌الدین رازی؛ ج3، چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.
  2. _____؛ النجاة من الغرق فی بحر الضلالات؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
  3. _____؛ الشفاء: الطبیعیات، النفس؛ تحقیق سعید زاید؛ ج2، قم: مکتبة آیةالله المرعشی، 1404ق.
  4. _____؛ المباحثات؛ تصحیح و تحقیق محسن بیدارفر؛ چ1، قم: انتشارات بیدار، 1371.
  5. _____؛ الشفاء: الالهیات؛ تحقیق سعید زاید؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشی، 1404«ب».
  6. ارسطو؛ دربارۀ نفس؛ ترجمه و تحشیۀ علی‌مراد داوودی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1378.
  7. حسن‌زاده آملی، حسن؛ عیون مسائل النفس؛ چ1، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
  8. دیباجی، سیدمحمدعلی؛ «نوآوری‌های ابن‌سینا در علم‌النفس»؛ پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش29، 1385، ص90-53.
  9. رازی، فخرالدین؛ المباحث المشرقیة فى علم الالهیات والطبیعیات؛ ج2، قم: انتشارات بیدار، 1404ق.
  10.  ژیلسون، اتین؛ روح فلسفه در قرون وسطی؛ ترجمۀ علی‌مراد داوودی؛ چ1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1379.
  11.  سیاسی، علی‌اکبر؛ «نفس و بدن و رابطۀ آنها با یکدیگر از نظر ابن‌سینا و دیگران»؛ نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش2، 1332، ص38-12.
  12.  شیروانی، محمدعلی؛ «مقایسۀ علم‌النفس ارسطو با علم‌النفس ابن‌سینا»؛ معرفت، ش16، 1375، ص33-27.
  13.  عبودیت عبدالرسول؛ درآمدی بر نظام حکمت صدرایی: انسان شناسی؛ ج3، چ1، تهران: سمت، 1391.
  14.  ملاصدرا؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج9، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
  15.  وال، ژان؛ بحث در ما بعد الطبیعۀ؛ ترجمۀ یحیی مهدوی و همکاران؛ چ2، تهران: انتشارات خوارزمی،1380.
  16. Alavishah, Ahmed; Avicenna's Philosophy of Mind; Phd Dissertation, Under the Supervision of Ziai Hossein; Los Angeles: University of California , 2006.
  17. Aristotle; The Complete Works of Aristotle; Ed. Jonathan Barnes, One Volume Digital Edition; New Jersey: Princeton University Press, 1995.
  18. Barnes, Jonathan; "Aristotle's Concept of Mind"; Proceedings of the Aristotelian Society, Vol 72, 1971/2, pp.101-114.
  19. Granger Hebert; Aristotl's Idea of the Soul; New York: Springer, 1996.
  20. McGinnis, Jon; Avicenna, from:  Great Medieval Thinkers; First Edition,  Oxford: Oxford University Press,  2010.
  21. Menn, Stephen; "Aristotle's Definition of Soul and the Programme of the De Anima"; Oxford Studies in Ancient Philosophy, Vol 22, Summer 2002, pp.83-139.
  22. Ross, David; Aristotle; Published In: Taylor and Francis E-library; London: Routledge, 2005.
  23. Sheilds, Christopher; Aristotle; Second Edition, New York City: Routledge,  2014.
  24. Walzer, Richard; Greek into Arabic :Essays on Islamic Philosophy; Massachusetts: Harvard University Press, 1962.
  25. Wisnovsky, Robert; Avicenna's Metaphysics in Context; New York: Cornell University Press, 2003.
  26. Wisnovsky, Robert; Avicenna and Avicennian Tradition; In: the Cambridge Companion to Arabic Philosophy; Cambridge: Cambridge University Press, 2005,pp.92-136.