ارزش معرفت‌شناختی انواع نسبی‌گرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

چکیده

 
با مرور برخی آثار به ‌نظر می‌رسد، طرد اثبات‌گرایی در علوم انسانی و یا هرگونه سخنی از تکثرگرایی و بومی‌گرایی، ‌فروافتادن در دام نسبی‌گرایی دانسته‌ شده است. خاستگاه این دیدگاه را می‌توان عدم توجه به معانی مختلف نسبی‌گرایی دانست؛ نسبی‌گرایی عموماً به ‌عنوان مفهومی عام در نظر گرفته می‌شود که ریشه در شکاکیت سوفسطائیان داشته و مابعد‌اثبات‌گرایان آن را در ساحت‌های گوناگون بازتولید کرده‌اند؛ به‌طوری‎که انسان، معیار همه ‌چیز بوده و در غیاب حقیقت مطلق، ملزومات معرفت از فردی به فرد دیگر کاملاً تغییر می‌یابد؛ تا جایی ‌که قیاس‌ناپذیری پارادایم‌ها و عدم امکان گفت‌وگو ثمرة طبیعی آن خواهد شد. دقت در ابعاد مسئله، روشنگر این مطلب است که نسبی‌گرایی یک کلّ واحد نبوده و دارای اقسام گوناگونی است. با تتبّع بیشتر این نتیجه حاصل می‌شود که آنچه مشهور به نسبی‌گرایی است، در برخی موارد اساساً دچار اشتراک لفظی با نسبی‌گرایی به معنای افراطی آن گشته و در برخی موارد اعتقاد به چنین آموزه‌ای نه ‌تنها فرو افتادن در شکاکیت نیست، بلکه معقول و از نظر معرفت‌شناختی بلااشکال نیز به‌نظر می‌رسد. نگارندگان با تفکیک و تبیین انواع نسبیت، سعی نموده‌اند همة انواع نسبی‌گرایی قابل تصور در علوم انسانی را در مدل مطلوب پیشنهادی عرضه نموده و هر کدام را از حیث معرفت‌شناختی ارزیابی نمایند.


      

کلیدواژه‌ها


  1. ابطحی،‌ عبدالحمید؛ «آنارشیسم معرفتی: ره‌آوردی از علم‏شناسی فایرابند»؛ ذهن، ش17، زمستان 1383، ص39-64.
  2. احمدی،‌ بابک؛ کتاب تردید؛ تهران: نشر مرکز، 1374.
  3. اسلامی، سیدحسن و محمد بیابانی؛ مناظره در باب «بررسی عقل دینی»؛ وبگاه موسسه فرهنگی فهیم،http://fahimco.com/Post/Details/3071، اردیبهشت 1390.
  4. ایزدپور، محمدرضا؛ «آسیب‌شناسی شناخت در پرتو شکاکیت و نسبیت مدرن»؛ ذهن، ش45، زمستان 1390، ص99-120.
  5. بهزادی بیرک علیا، زهرا؛ «نسبی‌گرایان فرهنگی و حقوق بشر آسیایی»؛ پگاه حوزه، ش314، 1390، ص20-24.
  6. پارسا، علیرضا؛ «رویارویی جهان‌گرایی و نسبیت‌گرایی فرهنگی چالش پایدار حقوق بشر»؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش165-166، خرداد و تیر 1380، ص58-69.
  7. پارسانیا، حمید؛علم و فلسفه؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1388.
  8. گروه نویسندگان؛ «تبیین واژگان فلسفی»؛ ذهن، ش10، پاییز 1388، ص154-148.
  9. جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه معرفت؛ ویرایش حمید پارسانیا؛ قم: اسراء، 1386.

10. جوادی، محسن و مصطفی سلاطین؛ «گزارش و تحلیل دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی درباره نسبی‌گرایی اخلاقی»؛ اخلاقی وحیانی، ش1، پاییز 1391، ص73-100.

11. خسروپناه، عبدالحسین؛ «استاد مطهری و نقد نسبی‌گرایی»؛ پگاه حوزه، ش128، 1383، ص20-25.

12. ـــــــ؛ «آسیب‌شناسی معرفت‌شناختی علوم انسانی»؛ کتاب نقد، ش55-56، تابستان و پاییز 1389، ص179-202.

13. راود راد، اعظم؛ «نقدی بر دیدگاه کارل مانهایم در جامعه‌شناسی معرفت»؛ حوزه و دانشگاه، ش11و12، پاییز 1376، ص51-63.

14. ریتزر،‌ جرج؛ نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر؛ ترجمة محسن ثلاثی؛ تهران: نشر علمی، 1374.

15. زیباکلام،‌ سعید؛ «علم‌شناسی کوهن و نگرش گشتالتی»؛ حوزه و دانشگاه، ش34، بهار 1382، ص10-28.

16. سرل، جان؛ «ابطال نسبی‌گرایی»؛ ویرایش زهیر باقری نوع‌پرست؛ چشمانداز ایران، ش98، تیر و مرداد 1395، ص54-56.

17. طباطبائی، سید محمدحسین؛ نهایة الحکمة؛ چ1، قم: دارالعلم، 1391.

18. عارفی، عباس؛ «معرفت و گونه‌های رئالیسم»؛ ذهن، ش14، زمستان 1382، ص41-62.

19. ـــــــ؛ «تاریخچة نسبی‌گرایی در فلسفة علم»؛ ذهن، ش19، زمستان 1383، ص139-144.

20. ـــــــ؛ مطابقت صور ذهنی با خارج؛تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1388.

21. عشاقی اصفهانی، حسین؛ نانمایی، شکاکیت و نسبیت‌گرایی؛ قم: مرکز مدیریت حوزة علمیة قم، 1384.

22. علی‌زمانی، امیرعباس و محمدرضا قائمی‌نیک؛ «واقع‌گرایی یا ناواقع‌گرایی زبان دینی با تأکید بر آرای د.ز. فیلیپس و راجر تریگ»؛ اندیشه دینی، ش39، تابستان1390، ص43-68.

23. فرشته صنیعی، فرشاد؛ «معرفی کتاب بر ضد نسبی‌گرایی»؛ ذهن، ش10، زمستان 1388، ص139-144.

24. فی، برایان؛ پارادایم‌شناسی علوم انسانی؛ ترجمة مرتضی مردیها؛ تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی، 1383.

25. قربانپور لزرجانی، علی؛ «بررسی انتقادی جامعه‌شناسی معرفت کارل مانهایم از منظر فلسفة صدرایی»؛ پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد رشته علوم اجتماعی، قم: دانشگاه باقرالعلوم†، 1391.

26. کاپلستون، فردریک چارلز؛ تاریخ فلسفه؛ ج1، چ4، ترجمة سید جلال‌الدین مجتبوی؛ تهران: سروش و انتشارات علمی و فرهنگی، 1380.

27. کچویان، حسین؛ «بحران معرفت‌شناسی تجدد و علم بومی یا غیرتاریخی، معضله جمع متناقضین»؛ کتاب ماه علوم اجتماعی، ش46 و 47، دی و بهمن 1390، ص2-4.

28. کوزر، لوئیس آلفرد؛ زندگی و اندیشة بزرگان جامعه‌شناسی؛ ترجمة محسن ثلاثی؛ چ19، تهران: نشر علمی، 1393.

29. گادفری‌اسمیت، پیتر؛ درآمدی بر فلسفة علم؛ ترجمة نواب مقربی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1392.

30. لگن‌هاوزن،‌ محمد؛ «مصاحبه با دکتر لگن‌هاوزن»؛ مصاحبه‌کننده حدادی؛ رایانامه، [بی‌جا]: [بی‌نا]، شهریور 1394.

31. محمدپور، احمد؛ روش در روش؛ تهران: جامعه‌شناسان، 1389.

32. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ تهران: ج1، چ2، سازمان تبلیغات اسلامی، 1379.

33. مطهری، مرتضی؛ اسلام و نیازهای زمان؛ 2ج، تهران: ‌صدرا، 1386.

34. موسوی کریمی، میرسعید؛ «عقلانیت، معرفت علمی و فلسفة علم توماس کوهن»، ذهن، ش10، زمستان 1381، ص57-88.

35. میرباقری، سیدمحمدمهدی؛جهت‌داری علوم از منظر معرفت‌شناختی؛ چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.

36. واعظی، احمد؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1386.

37. ـــــــ؛ «از نسبی‌گرایی مفهومی تا نسبیّت حقیقت و صدق»؛آیینحکمت، ش15، بهار 1392، ص179-207.

38. ویلیامسون، تیموتی؛ «چرا نسبی‌گرایی جذاب است؟: نقد تیموتی ویلیامسون به نسبی‌گرایی»؛ ترجمة زهیر باقری نوع‌پرست؛ وبگاه خبرگزاری مهر، https://www.mehrnews.com/news/2567398/، تاریخ ۲۵/2/۱۳۹۴.

  1. Baghramian، Maria & Adam Carter; “Relativism”; Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta; https://plato.stanford.edu/entries/ relativism, 2015.
  2. Baghramian, Maria; Relativism; London, New York: Rutledge, 2004.
  3. Carson, Thomas; “An Approach to Relativism”; Teaching philosophy, Vol.22, Issue 2, June 1999, pp.161-184.
  4. Craig, Edward; “Relativism”; Routledge Encyclopedia of Philosophy;https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/relativism/v-1. Copyright © 1998-2019 Routledge, 1998.
  5. Donnelly, Jack; International Human Rights; 2nd Ed., Westview Press, 1998.
  6. Harre, Rom & Micha Krausz; Varieties of Science: Cutting Nature at its Sams; Oxford: Oxford University Press, 1996.
  7. Kölbel, Max; “Faultless disagreement“; Proceedings of the Aristotelian Society, Vol.104, No.1, 2004, pp.53-73,
  8. ـــــــ; “Gelobal Relativism and self refutation”; in A companion to relativism, ed. steven Hales; Wiley-Blackwell, 2011.
  9. Kuhn, T. S; The Structure of Scientific Revolutions; Chicago and London: The University of Chicago, 1996.
  10. Sankey, Havard; “Five Varieties of Cognitive Relativism”; Cogito; Vol.7, No.2, 1993, pp.106-111.
  11. Swoyer, Chris; “Relativism”; Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta; Summer 2003.
  12. Tsekeris, Charalambos; “Relationalism in Sociology: theoretical and methodological elaborations”; Philosophy, sociology and history; Vol.9, issue.1, 2010, pp.139–  148.