هویت «منطق علوم انسانی اسلامی» و مسائل پیرامونی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مدیر گروه منطق فهم دین

چکیده

 
* رمضان علی‌تبار
«منطق علوم انسانی اسلامی» به مثابة دستگاه روشی، دارای مباحث و مسائل درونی و بیرونی فراوانی‌ است. مسائل درونی آن، ناظر به مباحث روش و قواعد روشی است و مسائل بیرونی و پیرامونی آن، از سنخ فلسفة مضاف می‌باشد. این مسائل عبارت‌اند از: هستی‌شناسی و چیستی‌شناسی آن دانش (منطق علوم انسانی)، غرض و غایت، موضوع، قلمرو و... . این نوع مباحث از مسائل و اجزاء دانش به شمار نمی‏رود؛ بلکه از سنخ مسائل پیشینی و فلسفی‌اند که به نوعی شناسنامة آن نیز به شمار می‌رود؛ لذا از لحاظ اهمیت و اولویت زمانی، بر سایر مسائل درونی این حوزه، برتری و تقدم دارد. این مقاله، به عناصر رکنی و غیررکنی «منطق علوم انسانی اسلامی»، نظیر چیستی منطق علوم انسانی (هویت معرفتی)، امکان، موضوع، ساختار معرفتی، اهمیت و ضرورت، غایت، نسبت و مناسبات آن با علوم و حوزه‌های معرفتی مرتبط (پیش‌نیازها، هم‌نیازها و پس‌نیازها) می‌پردازد که هم نما و شمایی کلی از آن ارائه می‌دهد و هم به مثابة دستگاه روش‌گانی و چارچوب نظری است که با تکمیل آن، این قابلیت را دارد که مبنای تحقیقات بعدی در این زمینه قرار گیرد



* دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.           r.alitabar@chmail.ir
تاریخ دریافت: 15/9/97               تاریخ تأیید: 31/1/98

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‎سینا، حسین بن عبدالله؛ البرهان؛ قاهرة: المطبعة الامیریة بالقاهرة، 1375ق.
    2. ـــــــ؛ الشفاء (المنطق)؛ قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفیŠ، 1405ق.
    3. ایمان، محمدتقی، احمد کلاتة ساداتی؛ روش‌شناسی علوم اسلامی نزد اندیشمندان مسلمان (ارائة مدل روش‌شناختی از علم اسلامی)؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
    4. بستان، حسین و دیگران؛ گامی به سوی علم دینی: ساختار علم تجربی و امکان علم دینی؛ ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
    5. بستان، حسین؛ گامی به سوی علم دینی: روش بهره‌گیری از متون دینی در علوم اجتماعی؛ ج2، چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
    6. بلوم، ویلیام تی؛ نظریه‌های نظام سیاسی؛ ترجمة احمد تدین، ج1، تهران: آران، 1373.
    7. بونژه، ماریور و روبن آردیلا؛ فلسفة روان‌شناسی و نقد آن؛ ترجمة محمدجواد زارعان و همکاران، تلخیص، نقد و اضافات محمدجواد زارعان، رحیم ناروئی نصرتی، زیر نظر سیدمحمد غروی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
    8. بهرامی، محمد؛ «نگرشی تطبیقی به دانش تفسیر و هرمنوتیک شلایرماخر»؛ پژوهش‌های قرآنی، ش29-30، ویژه‌نامة علامه طبرسیŠ، بهار و تابستان 1381، ص272-299.
    9. پارسانیا، حمید؛ جهان‌های اجتماعی؛ چ2، قم: کتاب فردا، 1392.

    10. ـــــــ؛ «مصاحبه با حمید پارسانیا»؛ مجموعه مصاحبه‌های همایش تحول در علوم انسانی؛ قم: نشر فجر ولایت،1390.

    11. ـــــــ؛ «روش‌شناسی و اندیشة سیاسی»؛ فصلنامة علوم سیاسی، ش28، زمستان 1383، ص7-16.

    12. پالمر، ریچارد؛ علم هرمنوتیک؛ ترجمة محمدسعید حنایی کاشانی؛ چ1، تهران: هرمس، 1377.

    13. چالمرز، آلن. اف؛ چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی؛ ترجمة سعید زیباکلام؛ چ2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1379.

    14. حقیقت، سیدصادق؛ روش‌شناسی علوم سیاسی؛ چ1، قم: دانشگاه مفید، 1385.

    15. خسروپناه، عبدالحسین؛ روش‌شناسی علوم اجتماعی؛ چ1، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، 1394.

    16. ـــــــ؛ فلسفة شناخت؛ تحقیق و تدوین حسن پناهی آزاد؛ چ1، قم: دفتر نشر معارف با همکاری مؤسسة حکمت نوین اسلامی، 1396.

    17. رشاد، علی‌اکبر؛ «منطق فهم قرآن»، قبسات، ش18، زمستان 1379، ص36-41.

    18. ـــــــ؛ منطق فهم دین (دیباچه‌‌واره‌ای بر روش‌شناسی اکتشاف گزاره‌ها و آموزه‌های دینی)؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1389.

    19. ساروخانی، باقر؛ روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375.

    20. سرل، جان آر؛ افعال گفتاری؛ ترجمة محمدعلی عبداللهی؛ چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.

    21. سروش، عبدالکریم؛ «اسلام و علوم اجتماعی، نقدی بر دینی کردن علوم» در:  سیدحمیدرضا حسنی، مهدی علی‌پور و سیدمحمدتقی موحد ابطحی (تدوین و تعلیقات)؛ علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.

    22. شریفی، احمدحسین؛ روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی؛ چ1، تهران: انتشارات آفتاب توسعه، 1395.

    23. ـــــــ؛ مبانی علوم انسانی اسلامی؛ چ1، تهران: انتشارات آفتاب توسعه، 1393.

    24. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن‏؛ چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامى، 1417ق .

    25. جوار شکیان، عباس؛ «مبانی نظری روش‌های تحقیق در علوم انسانی»؛ مصباح، شمارة صفر، زمستان 1370، ص1-13.

    26. عبداللهی، مهدی؛ «فلسفة زبان»؛ سایت پژوهه (http://pajoohe.ir)؛ 24/8/1393.

    27. فعالی، محمدتقی؛ در آمدی بر معرفت‌شناسی معاصر و دینی؛ چ1، قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، 1377.

    28. قائمی‌نیا، علیرضا؛ معناشناسی‌شناختی قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1390.

    29. ـــــــ؛  بیولوژی نص؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1389.

    30. کاظمی، سیدعلی‌اصغر؛ روش و بینش در سیاست؛ تهران: انتشارات وزارت خارجه، 1374.

    31. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1364.

    32. معموری، علی؛ «دانش زبان شناسی و کاربردهای آن در مطالعات قرآنی»؛ قرآن و علم، ش1، پاییز و زمستان 1386، ص161-176.

    33. ملکیان، مصطفی؛ «روش‌شناسی در علوم سیاسی»؛ فصلنامة علوم سیاسی، ش4، تابستان 1380، ص333-352.

    34. هادوی تهرانی، مهدی؛ گنجینة خرد: بررسی تحلیلی منطق در مهد تمدن اسلامی؛ ج1، تهران: الزهراءƒ، ۱۳۶۹.

    1. Borchert, Donald.M; "Methodology"; in Encyclopedia of Philosophy; Second Edition, Thomson Gale, a part of the Thomson Corporation, 2006.
    2. Craig, Edward; "Hermeneutics"; in Routledge Encyclopedia of Philosophy,  ed. Edward Craig; Version 1.0, London and New York: Routledge, 1998.
    3. Gadamer, Hans-Georg; "the Historicity of Understanding"; in Hermeneutics Readers; New York: The Continuum International Publishing, 1986.
    4. ـــــــ ; Truth and Method; Trans. Joel Weinsheimer and Donald G. Marshal; Second Revisd Edition, New York: Continuum Publishing Group, 1994.
    5. Inwood, Michael; "Hermeneutics"; in the shorter Routledge encyclopedia of philosophy, ed. Edward Craig; New York: Taylor & Francis e-Library, 2005.
    6.   Lacey, A.R.; A Dictionary of Philosophy; Third edition, London: Routledge, 1996.
    7. Palmer, Richard E.; Hermeneutics: Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger, and Gadamer; Evanston: Northwestern University press, 1969.
    8. Rosenberg, Alex; A philosophy of science: a contemporary introduction; second edition, Routledge, New York: Madison Ave, 2005.