per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
5
40
36030
Original Article
ارزش معرفتشناختی انواع نسبیگرایی
علیرضا حدادی
alihaddadi@ut.ac.ir
1
مهدی حسین زاده یزدی
ma.hoseinzadeh@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه تهران
دانشگاه تهران
با مرور برخی آثار به نظر میرسد، طرد اثباتگرایی در علوم انسانی و یا هرگونه سخنی از تکثرگرایی و بومیگرایی، فروافتادن در دام نسبیگرایی دانسته شده است. خاستگاه این دیدگاه را میتوان عدم توجه به معانی مختلف نسبیگرایی دانست؛ نسبیگرایی عموماً به عنوان مفهومی عام در نظر گرفته میشود که ریشه در شکاکیت سوفسطائیان داشته و مابعداثباتگرایان آن را در ساحتهای گوناگون بازتولید کردهاند؛ بهطوریکه انسان، معیار همه چیز بوده و در غیاب حقیقت مطلق، ملزومات معرفت از فردی به فرد دیگر کاملاً تغییر مییابد؛ تا جایی که قیاسناپذیری پارادایمها و عدم امکان گفتوگو ثمرة طبیعی آن خواهد شد. دقت در ابعاد مسئله، روشنگر این مطلب است که نسبیگرایی یک کلّ واحد نبوده و دارای اقسام گوناگونی است. با تتبّع بیشتر این نتیجه حاصل میشود که آنچه مشهور به نسبیگرایی است، در برخی موارد اساساً دچار اشتراک لفظی با نسبیگرایی به معنای افراطی آن گشته و در برخی موارد اعتقاد به چنین آموزهای نه تنها فرو افتادن در شکاکیت نیست، بلکه معقول و از نظر معرفتشناختی بلااشکال نیز بهنظر میرسد. نگارندگان با تفکیک و تبیین انواع نسبیت، سعی نمودهاند همة انواع نسبیگرایی قابل تصور در علوم انسانی را در مدل مطلوب پیشنهادی عرضه نموده و هر کدام را از حیث معرفتشناختی ارزیابی نمایند.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36030_3d0b6f1e7ff147794dc9112a84da66ba.pdf
معرفتشناسی
نسبیگرایی
پارادایم
فرهنگ
مدل مفهومی
علوم انسانی
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
41
74
36031
Original Article
هویت «منطق علوم انسانی اسلامی» و مسائل پیرامونی آن
رمضان علیتبار فیروزجایی
r.alitabar@chmail.ir
1
عضو هیئت علمی پژوهشگاه مدیر گروه منطق فهم دین
* رمضان علیتبار «منطق علوم انسانی اسلامی» به مثابة دستگاه روشی، دارای مباحث و مسائل درونی و بیرونی فراوانی است. مسائل درونی آن، ناظر به مباحث روش و قواعد روشی است و مسائل بیرونی و پیرامونی آن، از سنخ فلسفة مضاف میباشد. این مسائل عبارتاند از: هستیشناسی و چیستیشناسی آن دانش (منطق علوم انسانی)، غرض و غایت، موضوع، قلمرو و... . این نوع مباحث از مسائل و اجزاء دانش به شمار نمیرود؛ بلکه از سنخ مسائل پیشینی و فلسفیاند که به نوعی شناسنامة آن نیز به شمار میرود؛ لذا از لحاظ اهمیت و اولویت زمانی، بر سایر مسائل درونی این حوزه، برتری و تقدم دارد. این مقاله، به عناصر رکنی و غیررکنی «منطق علوم انسانی اسلامی»، نظیر چیستی منطق علوم انسانی (هویت معرفتی)، امکان، موضوع، ساختار معرفتی، اهمیت و ضرورت، غایت، نسبت و مناسبات آن با علوم و حوزههای معرفتی مرتبط (پیشنیازها، همنیازها و پسنیازها) میپردازد که هم نما و شمایی کلی از آن ارائه میدهد و هم به مثابة دستگاه روشگانی و چارچوب نظری است که با تکمیل آن، این قابلیت را دارد که مبنای تحقیقات بعدی در این زمینه قرار گیرد * دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. r.alitabar@chmail.ir تاریخ دریافت: 15/9/97 تاریخ تأیید: 31/1/98
https://zehn.iict.ac.ir/article_36031_83ab678154ff3aa7456369dc3de9d503.pdf
علوم انسانی اسلامی
روش
روششناسی
منطق علوم انسانی
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
75
96
36032
Original Article
قرآن کریم و حدود تأسیس، تأیید و تهذیب علوم
ابراهیم دادجو
idadjoo@gmail.com
1
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
در نصوص قرآنی، آیاتی وجود دارد که قرآن کریم را بیانگر هر چیزی معرفی میکنند؛ آیات دیگری وجود دارند که قرآن کریم را کتاب هدایت معرفی میکنند. به نظر میرسد آیات نوع دوم، آیات نوع نخست را تخصیص میزنند؛ یعنی قرآن کریم بیانگر هر چیزی است که در جهت هدایت آدمی قرار دارند. طبق این تفسیر، که به نظر میرسد تفسیری واقعبینانه و عقلگرایانه باشد، فهم ما از علم، دین، علم دینی، علوم و نحوة تأثیرگذاری دین بر علوم آنگونه که در مقاله آمده است، سیمای خاصی به خود خواهد گرفت. بر این اساس دین، تأسیسکنندة علوم نقلیِ دینی، تأییدکنندة علوم تجربی و علوم عقلی محض و همچنین تأیید و تهذیبکنندة سایر علوم عقلی خواهد بود.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36032_d6045a665b03f5359c40dfe01ef1b1e8.pdf
قرآن
کتاب هدایت
علم
دین
علم دینی
علوم
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
97
124
36033
Original Article
تحلیل شناختی استعارههای مفهومی در کتاب کافی بر مبنای الگوی لیکاف و جانسون
فرشته دارابی
fereshteh_darabi81@yahoo.com
1
عباس اشرفی
ashrfi@yahoo.com
2
محمد حسین بیات
bayat@yahoo.com
3
عنایت شریفی
enayatsharif@atu.ac.ir
4
علوم قرآن و حدیث دانشکاه علامه طباطبائی
علوم قران و حدیث/دانشگاه علامه طباطبائی
علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی
دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی
پژوهشگران معاصر پس از انتشار کتاب استعارههایی که با آنها زندگی میکنیم، اثر لیکاف و جانسون، نظریة ایشان را مبنای کار خود قرار دادند. استعاره با این رویکرد، فرایندی ذهنی و انتزاعی محسوب میشود. با توجه به اینکه در متون دینی بیشترین فراوانی در مفاهیم انتزاعی وجود دارد، بیشک مهمترین منبع جهت دستیابی به روایتهای معصومان، کتاب شریف کافی است. شیخ کلینی این کتاب را بر سبک جوامع حدیثی گردآوری کرده است؛ بدین صورت که در بردارندۀ مفاهیم و موضوعات مختلفی است. نگارندگان مقاله با روش کتابخانهای- اسنادی برمبنای نظریة ارائه شده توسط لیکاف و جانسون، ابتدا استعارهها را از سراسر کتاب کافی استخراج کرده و سپس با روش تحلیل محتوا، میزان بهرهگیری معصومان از این ابزار بیانی و ذهنی را در موضوعات مختلف به دست آوردند. در نهایت نیز به تحلیل پیکرهای و معرفی پربسامدترین حوزههای مبدأ و مقصد پرداخته شد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36033_ea6138a9b2d3b6e60ac77046aa5ab845.pdf
استعارة مفهومی
کتاب کافی
الگوی لیکاف و جانسون
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
125
156
36034
Original Article
نقش معرفت شناختی حافظه
طیبه غلامی
s.gholami69@gmail.com
1
زهرا خزاعی
z.khazaei@gmail.com
2
دانشجوی دکتری فلسفه تطبیقی
استاد تمام دانشگاه سراسری قم
این نوشتار بر آن است به تحلیل نقش معرفتشناختی حافظه از نگاه معرفتشناسان معاصر بپردازد. از میان منابع پایة معرفت و توجیه میتوان به ادراک حسی، دروننگری، گواهی، استدلال و استنتاج اشاره کرد. دربارة اینکه حافظه یک منبع اساسی معرفت است یا نه، بحثهای زیادی صورت گرفته و از گذشته تاکنون موافقان و مخالفانی داشته است. در این رابطه، مقالة حاضر میکوشد تا به این پرسشها پاسخ دهد: آیا حافظه جزء منابع معرفتی است؟ اگر حافظه جزء منابع معرفتی باشد، آیا به صورت مستقل میتواند مولد معرفت باشد؟ یا آنکه صرفاً یک منبع حفاظتی و نگهدارنده است؟ این جستار، ابتدا بهطور مختصر به متافیزیک حافظه پرداخته، سپس به نقش معرفتی و جایگاه آن در معرفتشناسی میپردازد. این مقاله نشان میدهد، حافظه نه تنها مولدگرا نیست، بلکه به نظر میرسد نقش حفاظتگرایی را نیز به خوبی ایفا نمیکند؛ با وجود این نظریة حفاظتگرایی از دیگر نظریههای رقیب، مقبولتر است.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36034_ec78112e56017f2f99d8931c2cfd8bfb.pdf
حافظه
حفاظت گرایی
مولدگرایی
معرفتشناسی
متافیزیک حافظه
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
157
174
36035
Original Article
علیت ذهنی و برون گرایی محتوای حالت های ذهنی
احمد لهراسبی
lohrasby@gmail.com
1
دانشآموخته دکتری فلسفه تطبیقی، دانشگاه شهید مطهری؛ دانشجوی دکتری فلسفه ذهن، پژوهشکده علوم شناختی
علیت ذهنی به معنای تأثیر علّی ذهن یا حالتها ذهنی بر رفتار بدنی و یا تأثیر رفتار بدنی بر ذهن یا حالتها ذهنی است. برونگرایی در محتوا به معنای آن است که حداقل بخشی از محتواهای ذهنی برای متعین شدن، یا به عبارتی تشخص یافتن، به خارج از ذهن وابستهاند. با پذیرش برونگرایی در محتوای حالتها ذهنی، این پرسش پیش میآید که اگر حداقل بخشی از محتوای حالتها ذهنی به خارج وابسته است، آیا علیت ذهنی منحل نمیشود؟ این مقاله در صدد اثبات این نکته است که برونگرایی، علاوه بر معضلهای سنتی و شناخته شده، معضل دیگری برای علیت ذهنی ایجاد نمیکند. در پاسخی به پرسش بالا باید گفت که هرچند برونگرایی محتوا در مقام تحقق محتوا، وابستگی محتوا را به خارج از ذهن میپذیرد، اما وابستگی پس از تحقق به خارج، در معنای برونگرایی فرض نشده است. با این توصیف، میتوان برونگرایی را پذیرفت؛ اما پس از استقرار حالت ذهنی- با تعین محتوای آن- در مقام تاثیر علّی آن بر رفتار بدنی، آن حالت ذهنی، هیچ وابستگیای به خارج از ذهن ندارد و بهطور کامل امری ذهنی به شمار میآید؛ ازاینرو میتوان خوانشی از برونگرایی ارائه کرد که در عین پذیرش برونگرایی با علیت ذهنی نیز سازگار باشد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36035_6dc6c9a6d39611a39639769fffcc97a5.pdf
علیت ذهنی
حالتهای ذهنی
برونگرایی محتوا
درونگرایی محتوا
زمین دوقلو
جامعة زبانی
فلسفة ذهن
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
175
194
36036
Original Article
کیفیت پیدایش خُلق بر اساس دیدگاه ابنسینا، ملاصدرا و فیزیکالیسم
جواد پارسایی
ja.parsaee@gmail.com
1
حسین غفاری
hekmat130@gmail.com
2
دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم (ع)
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
خُلق از اقسام کیفیات نفسانی به شمار میآید. از آنجا که رفتار و اعمال انسان ناشی از خلقیات اوست و خلقیاتی که برای انسان حاصل میشود تاثیر بسزایی در سعادت و کمال او دارد، بحث از کیفیت پیدایش خلق دارای اهمیت است. در این نوشتار ابتدا به بیان چیستی و اقسام خلق پرداخته شده و سپس کیفیت پیدایش خُلق بر اساس دیدگاه ابنسینا و ملاصدرا مورد تبیین و بررسی قرار گرفته شده است. بر اساس دیدگاه ابنسینا، برخی از اقسام خلقیات مجرد و برخی مادی هستند. اما از نظر ملاصدرا همة اقسام خلق، مجرد از بدن و ماده هستند. طبق دیدگاه هر دو حکیم، امور بدنی- مانند مزاج، طبیعت بدن و تکرار افعال- در پیدایش خلقیات تاثیرگذارند؛ اما مبانی متفاوتی که این دو حکیم در مورد مادی و مجرد بودن قوای نفس و به تبع آن اقسام خُلق دارند، سبب اختلاف نظر آنها در کیفیت پیدایش خُلق شده است. بر اساس دیدگاه فیزیکالیسم، خلقیات به فعل و انفعالات عصبی و مغزی تنزل داده شده است و هیچگونه تبیین غیرمادی برای خلقیات وجود ندارد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36036_ab8756f2cc7a8a030b87c5c82a328bf2.pdf
خُلق
ملکات اخلاقی
مادی
مجرد
ابنسینا
ملاصدرا
per
آیت الله علی اکبر رشاد
ذهن
1735-0743
2019-07-23
20
78
195
221
36037
Original Article
معناشناسی توصیفی قول سدید در قرآن کریم
مرتضی سازجینی
mortaza.1370@chmail.ir
1
حسین علوی مهر
halavimehr5@gmail.com
2
سید محمد موسوی
seyyedmosavi1375@gmail.com
3
دکترای تفسیر تطبیقی
دانشیار علوم قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه
کارشناس تفسیر قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم -قم
ترکیب واژگانی «قول سدید» از نظر معنا و مفهوم یکی از واژههای مهم قرآنی است که تاکنون با رویکرد معناشناختی بررسی نشده است. از طرفی هر گاه واژة سدید با واژة قول در کنار یکدیگر به کار رفته است، به واژة قول سرایت کرده و «قول سدید» را به معنای قولی محکم و بدون خدشه و شک، تبدیل میکند. ترکیب «قول سدید» در قرآن کریم از دایرة تنوع گسترده معنایی از قبیل قول معروف، حسن، میسور و بلیغ برخوردار است و در معانی مختلفی از جمله محکم و غیر قابل نفوذ و بدون هیچ شکافی به کار رفته است. مقالة حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی–تحلیلی، این واژه را در قرآن مجید، مورد واکاوی قرار دهد و بدین نتیجه رسیده است که در نظام فرهنگ وحیانی، با بررسی واژگان همنشین قول سدید- یعنی دو واژة «تقوا» و «خشیت»- باید در قول سدید، تقوای الهی و خشیت از خداوند متعال در فرد تجلی بیابد تا بتواند به این دستور الهی عمل کند؛ به سخن دیگر افراد باید از خدا بترسند، به مؤمنان ضررى وارد نکنند و نسبت به یتیمان ظلمى روا ندارند. با بررسی واژگان جانشین «قول سدید»، چنین برداشت میشود که قول سدید عبارت است از: کلامی که هم مطابق با واقع باشد و لغو نباشد و هم اینکه دارای ثمره و فایدة مشروع باشد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_36037_053dd2a1f128a6395ef64b80a78070eb.pdf
قول سدید
روابط همنشینی
روابط جانشینی
معناشناسی