ORIGINAL_ARTICLE
تبیین معرفتشناسی اصلاحشده بر مبنای محافظهگرایی پدیداری و نقش آن در توجیه باورهای دینی
معرفت شناسی اصلاح شده که در دهه های اخیر توسط الوین پلانتینگا احیا شده است، در مواجهه با چالش شاهدگرایی، باورهای دینی را باورهایی دارای توجیه غیر استنباطی و بینیاز از شاهد، تبیین و حس خداشناسی را به عنوان قوهای خاص که این باورها را تولید و توجیه میکند، معرفی کرده است. اما افتراق توجیه از شاهد و توسل به حس خداشناسی به عنوان یک ادعای خاص برای حل معضل کنونی که نقش شاهدی برای طبیعت قایل نمی باشد، علاوه بر نقدهای بسیار، مسئولیت سنگین اثبات را بر عهده خداباوران میگذارد. ما در این مقاله در راستای تعدیل معرفتشناسی اصلاحشده، با تبیین توسعه رویکرد محافظه گرایی پدیداری، به عنوان رویکردی که توجیه و شاهد را با گرایشی درون گرایانه تعریف میکند، تلاش کرده ایم توجیه غیر استنباطی باورهای دینی را با شاهدگرایی سازگار کنیم؛ همچنین با توجه به نظریه محافظه گرایی پدیداری و یافتههای علوم شناختی دین، حس خداشناسی را از قوهای که هیچ رابطه حمایتی میان باورهای دینی و طبیعت لحاظ نمیکند، به فرایندی فعال در دستگاه کشف عامل و قوای شناختی معمول انسان تغییر دهیم و به این ترتیب رابطه حمایتی طبیعت و باورهای دینی را حفظ کنیم.
*دانشجوی دکتری فلسفه دین پردیس فارابی دانشگاه تهران.
** استاد گروه فلسفه پردیس فارابی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول). mmrezai@ut.ac.ir
*** دانشیار گروه فلسفه پردیس فارابی دانشگاه تهران. nasirimansour@ut.ac.ir
تاریخ دریافت: 20/01/99 تاریخ تأیید: 20/07/99
https://zehn.iict.ac.ir/article_244501_106078a83f18edb6f14ae74d1a6c5080.pdf
2021-06-22
5
34
محافظه گرایی پدیداری
معرفت شناسی اصلاح شده
پدیدار
حس خداشناسی
علوم شناختی دین
کاظم
راغبی
kazemraghebi@ut.ac.ir
1
دانشجوی دکتری فلسفه دین پردیس فارابی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
محمد
محمدرضایی
mmrezai@ut.ac.ir
2
استاد رشتهی فلسفه دین و فلسفه اسلامی دانشگاه تهران- پردیس فارابی
AUTHOR
منصور
نصیری
nasirimansour@ut.ac.ir
3
دانشگاه تهران/ پردیس فارابی (قم)
AUTHOR
بیابانکی، مهدی؛ «خداباوری و یافتههای علومشناختی: سازگاری یا ناسازگاری»، پژوهشهای فلسفی و کلامی؛ ش21 (80)، 1398، ص29-50.
1
پودینه، محمدعلی و منصور نصیری؛ «دفاع از روانگرایی در چیستی شاهد»، فلسفه و کلام اسلامی؛ ش52 (1)، 1398، ص37-56.
2
Barrett, J.; “Exploring The Natural Foundations of Religion”, in Trends in Cognitive Sciences;No.4, 2000, pp.29–34.
3
_____; Why Would Anyone Believe in God; Lanham MD: AltaMira Press, 2004.
4
Beilby, J.; Epistemology as Theology: An Evaluation of Alvin Plantinga’s Religious Epistemology; Aldershot: Ashgate, 2005.
5
Berghofer, P.; “Motivating and Defending The Phenomenological Conception of Perceptual Justification”, Inquiry; DOI, 2020: https://doi.org/10.1080/0020174X.2020.1712232
6
Chisholm, R.; Perceiving: A Philosophical Study; Ithaca: Cornell University Press, 1957.
7
Clark, K.; Philosophers Who Believe: The Spiritual Journeys of 11 Leading Thinkers; Downers Grove: Inter Varsity Press, 1993.
8
Cullison, A.; “What are seemings?” Ratio; No.23 (3), 2010, pp260–274.
9
Fumerton, R.; “Epistemic Conservatism: Theft or Honest Toil?”; in Oxford Studies in Epistemology, eds. T. Gendler and J. Hawthorne, vol.2, Oxford: Oxford University Press, 2007.
10
Gage, L. and McAllister, B.; “The Phenomenal Conservative Approach to Religious Epistemology”, in Debating Christian Religious Epistemology: An Introduction to Five Views on the Knowledge of God, eds. J. DePoe & T. McNabb; New York: Bloomsbury Academic, 2020.
11
Geisler, N.; Corduan, W.; Philosophy of Religion; Oregon: Wipf and Stock Publishers, 2003.
12
Greco, J.; “Reformed Epistemology”, in The Routledge Companion to Philosophy of Religion, eds. C. Meister, and P.Copan; New York: Routledge, 2013.
13
Huemer, M.; Skepticism and the Veil of Perception; Lanham: Rowman & Littlefield, 2001.
14
_____; “Phenomenal Conservatism and the Internalist Intuition”, American Philosophical Quarterly; No.43 (2), 2006, pp.147-158.
15
_____; “Compassionate Phenomenal Conservatism”;Philosophy and Phenomenological Research;No.74 (1), 2007, pp.30–55.
16
_____; “Phenomenal Conservatism”; Internet Encyclopedia of Philosophy; 2013a, Retrieved from:https://www.iep.utm.edu/phen-con/, (2020- April-07).
17
_____; “Phenomenal Conservatism Uber Alles”, in Seemings and Justification: New Essays on Dogmatism and Phenomenal Conservatism, ed. C. Tucker; New York: Oxford University Press, 2013b.
18
Kelly, T.; “Evidence”, in The Stanford Encyclopedia ofPhilosophy; 2014, Retrieved from: http://plato.stanford.edu/entries/evidence/, (2020- April-28).
19
Lycan, G.; “Phenomenal Conservatism and the Principle of Credulity”, in Seemings and Justification: New Essays on Dogmatism and Phenomenal Conservatism, ed. C. Tucker; Oxford: Oxford University Press, 2013.
20
McAllister, B.;“Seemings as Sui Generis”, Synthese; No.195, (7), 2018, pp.3079-3096.
21
McGrath, M.; “The Evidence in Evidentialism”; in Believing in Accordance with the Evidence, ed. K. McCain; Cham: Springer, 2018.
22
Modern, J.; “The Hyperactive Agency Detection Device”; Material Religion; No.12 (1), 2016, pp.102-103.
23
Moretti, L.; “Phenomenal Conservatism”, Analysis; No.75, 2015, pp.296–309.
24
Plantinga, A.; God and Other Minds: A Study of the Rational Justification of Belief in God; London: Cornell University Press, 1975.
25
_____; “Reason and Belief in God”; in Faith and Rationality: Reason and Belief in God, eds. A. Plantinga & N. Wolterstorff; Notre Dame: Notre Dame University Press, 1983.
26
_____; Warranted Christian Belief; New York: Oxford University Press, 2000.
27
_____; “Reformed Epistemology”. in A Companion to the Philosophy of Religion, eds. L. Quinn, P. Draper & C. Taliaferro; Cambridge: Blackwell, 2010.
28
Pryor, J.; “Problems for Credulism”, in Seemings and Justification: New Essays on Dogmatism and Phenomenal Conservatism, ed. C. Tucker; Oxford: Oxford University Press, 2013.
29
Rogers, J. and Matheson, J.; “Bergmann’s Dilemma: Exit Strategies for Internalists”; Philosophical Studies; No.152 (1), 2011, pp.55–80.
30
Sosa, E.; “Minimal Intuition”, in Rethinking Intuition: The Psychology of Intuition and Its Role in Philosophical Inquiry, eds. M. DePaul & W. Ramsey; Lanham: Rowman & Littlefield, 1998.
31
_____; A Virtue Epistemology:Apt Belief and Reflective Knowledge; Vol.1,New York: Oxford University Press, 2007.
32
Swinburne, R.; Epistemic Justification; Oxford: Oxford University Press, 2001.
33
_____; “Phenomenal Conservatism and Religious Experience”. in Knowledge, Belief, and God: New Insights in Religious Epistemology, eds. M. Benton, J. Hawthorne & D. Rabinowitz; Oxford: Oxford University Press, 2018.
34
Tolhurst, W.; “Seemings”; American Philosophical Quarterly; No.35 (3), 1998, pp.293-302.
35
Tucker, C.; “Why Open-minded People Should Endorse Dogmatism”; Philosophical Perspectives; No.24, 2010, pp529–545.
36
_____; “Phenomenal Conservatism and Evidentialism in Religious Epistemology”, in Evidence and Religious Belief, eds. K. Clark & R. Vanarragon; New York: Oxford University Press, 2011.
37
_____; “Seemings and Justification: An Introduction”, in Seemings and Justification: New Essays on Dogmatism and Phenomenal Conservatism, ed. C. Tucker; Oxford: Oxford University Press, 2013.
38
Wolterstorff, N.; “The Reformed Tradition”. in A Companion to the Philosophy of Religion; eds. L. Quinn, , P. Draper & C. Taliaferro; Cambridge: Blackwell, 2010.
39
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل میدان معنایی همنشینی «تقوا» و «ایمان» در ساختار معنایی قرآن با تأکید بر روش ایزوتسو
با مراجعه به قرآن کریم این نکته کشف میشود که تقوا از جمله اموری است که در زندگی انسان ریشه دوانده است؛ لذا در جهانبینی قرآن کریم تقوا از جایگاه ویژهای برخوردار است. تقوا از اموری است که با بسیاری از مؤلفههای دینی ارتباط دارد. از جمله مواردی که در قرآن کریم ارتباطی عمیق با تقوا دارد، ایمان است؛ لذا همآیی تقوا و ایمان و بررسی ارتباط آن دو با هم که چه میدان معنایی را ترتیب میدهند، ضروری میباشد؛ چراکه فهم میدان معنایی تشکیل شده در فهم صحیح از این دو مؤلفه تأثیرگذار است. در این نگاشته برآنایم با روش معناشناسی ایزوتسو که یکی از روشهای موجود در معناشناسی میباشد، میدان معنایی از همنشینی تقوا و ایمان را کشف و این ارتباط عمیق را اثبات کنیم. در این پژوهه به این نکته دست مییابیم که ایمان در نسبت همنشینی با تقوا سه ساحت زمینه، مکمل و نتیجهای دارد؛ یعنی انسان متقی در تمام مراحل سیر خود از ایمان بهره جسته و از آنجایی که ارتباطی دو سویه بین تقوا و ایمان قرار دارد، با ازدیاد ایمان، تقوا نیز افزایش مییابد. میتوان بیان داشت مرتبه تقوا فوق مرتبه ایمان میباشد. تقوا فضیلتی است ورای ایمان و هر مؤمنی متقی نیست؛ لکن هر شخص متقی باایمان است.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244502_87f5d2523ad5c154f814b7bbb7e554f2.pdf
2021-06-22
35
62
معناشناسی
میدان معنایی
ایمان
تقوا
همنشینی
ایزوتسو
علیرضا
قائمی نیا
qaeminia@yahoo.com
1
هیات علمی
AUTHOR
سمیه
خلجی
simorgh110@yahoo.com
2
دانشگاه قرآن و حدیث
LEAD_AUTHOR
محمد حسین
شیرافکن
mh.shirafkan12@gmail.com
3
دارالحدیث
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
ابنمنظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ قم: نشر ادب الحوزه، 1405ق.
2
ابنفارس، حمد بن فارس؛ معجم مقایس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامیة، 1404ق.
3
ابنسیده، علی بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الاعظم؛ بیروت: دار الکتب العلیمه، 1421ق.
4
اختیار، منصور؛ معناشناسی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1348.
5
ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغه؛ قاهرة: الدار المصریة، [بیتا].
6
اصفهانی، راغب؛ مفردات الفاظ القرآن فی غریب القرآن؛ تهران: مکتبة المرتضویة، 1362.
7
ایزوتسو، توشیهیکو؛ مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن؛ ترجمه فریدون بدرهای؛ چ1، تهران: فرزان، 1378.
8
ـــــ؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه احمد آرام؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی و زبانشناختی، 1361.
9
ـــــ؛ مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا؛ چ1، تهران: سروش، 1378.
10
باطنی، محمدرضا؛ زبانوتفکر؛ تهران: کتاب زمان، 1363.
11
بورشه، اف جی؛ زبانشناسی وادبیات (تاریخچه چند اصطلاح)، ترجمه کورش صفوی؛ تهران: هرمس، 1377.
12
پالمر، فرانک رابرت؛ نگاهیتازهبهمعنیشناسی؛ ترجمه کورش صفوی؛ تهران: نشر مرکز، 1366.
13
زبیدی، مرتضی محمد بن محمد؛ تاج العروس؛ بیروت: دار الفکر، 1414ق.
14
زمخشری، محمود بن عمر؛ اساس البلاغة؛ بیروت: دار المعرفة، 1399ق.
15
صفوی، کورش؛ آشناییبامعنیشناسی؛ تهران: نشر پژواک کیوان، 1386.
16
ـــــ؛ درآمدیبرمعناشناسی؛ چ3، تهران: انتشارات سوره، 1387.
17
طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
18
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمعالبیانفیتفسیرالقرآن؛ تحقیق محمدجواد بلاغی؛ چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.
19
طریحی، فخرالدین؛ مجمعالبحرین؛ تحقیق سیداحمد حسینی؛ چ3، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375.
20
عسکری، ابوهلال؛ معجم الفروق اللغویة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.
21
فخررازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر؛ قاهرة: چاپ افست تهران، [بیتا].
22
فراهیدی ،خلیل بن احمد؛ العین؛ قم: نشر هجرت، 1409ق.
23
قائمینیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
24
کراجکی، محمد بن علی؛ کنز الفوائد؛ قم: دار الذخائر، 1410ق.
25
مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القران الکریم؛ بیروت- قاهره- لندن: دارالکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1430ق.
26
ORIGINAL_ARTICLE
منابع معرفتی هنرمند در آفرینش محتوای اثر هنری با تکیه بر مبانی صدرایی
در حکمت اسلامی علم مستقلِ مدونی که کل مباحث نظری هنر در آن طرح شود، به وجود نیامده است؛ اما میتوان با عنایت به تعالیم حکمت اسلامی، در خصوص هنر اسلامی نظریهپردازی نمود. بیتردید این حکمت هنر تبیینی از آثار هنری اصیل اسلامی نیز به دست میدهد. مبانی معرفتشناختی و منابع معرفتی هنرمند در تولید و آفرینش محتوای اثر هنری، از جمله مباحث مهم در فلسفه هنر است. اثر هنری علاوه بر اینکه دارای یک قالب مادی زیباست، واجد یک محتوا و مضمون نیز هست که قالب در خدمت آشکارگی آن محتواست و پیامی به مخاطب القا میکند. با توجه به مبانی مختلف جهانشناختی و معرفتشناختی هنرمندان، منابع معرفتی محتوای اثر نیز متغیر است. هنرمند در آفرینش اثر هنری، علاوه بر ادراکات حسی، خیالی و عقلی، از پشتوانه معرفتی مبتنی بر شهود، فطرت، وحی و نقل بهرهمند میگردد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244503_28ef4b28dcdb4eb70133a4b163cec97f.pdf
2021-06-22
63
84
هنر اسلامی
منابع معرفتی
هنرمند
خیال
عقل
اثر هنری
ملاصدرا
حامده
راستایی
hamedehrastaei@gmail.com
1
گروه فلسفه موسسه آموزش عالی آل طه
AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء (الطبیعیات)؛ تصحیح سعید زاید؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشى، 1404ق.
2
ـــــ؛ طبیعیات دانشنامه علائى؛ مقدمه و حواشى و تصحیح سیدمحمد مشکوة؛ چ2، همدان: دانشگاه بوعلى سینا، 1383.
3
آشتیانى، سیدجلالالدین؛ شرح بر زاد المسافر صدرالمتألهین؛ چ3، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1381.
4
ـــــ؛ شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم؛ چ4، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1375.
5
آملى، سیدحیدر؛ جامع الأسرار و منبع الأنوار؛ مقدمه هانری کربن؛ چ1، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى، 1368.
6
افلاطون؛ پنج رساله (شجاعت، دوستی، ایون، پروتاغوراس و مهمانی)؛ ترجمه محمود صناعی؛ چ4، تهران: هرمس، 1382.
7
ریاض، محمد؛ فتوتنامه: تاریخ، آیین، آداب و رسوم، به انضمام رساله فتوتیه علی همدانی؛ به اهتمام عبدالکریم جربزهدار؛ چ1، تهران: اساطیر، 1382.
8
سهروردی؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى؛ 4ج، چ2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
9
ـــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ تحقیق محمد خواجوى؛ چ2، قم: بیدار، 1366.
10
ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1419ق.
11
ـــــ؛ شرح اصول کافی؛ تصحیح، تحقیق و مقدمه سبحانعلی کوشا، با اشراف سید محمد خامنهای؛ ج5، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1387.
12
ـــــ؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ تصحیح و تعلیق سیدجلالالدین آشتیانى؛ چ2، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، 1360.
13
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تصحیح آشتیانی؛ تهران: انجمن حکمت، 1354.
14
ـــــ؛ المشاعر؛ به اهتمام هانرى کربن؛ چ2، تهران: کتابخانه طهورى، 1363 الف.
15
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تعلیقه مولی علی نوری، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ چ1، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى، 1363 ب.
16
طباطبایى، محمدحسین؛ شیعه در اسلام؛ چ،5، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388.
17
قیصرى رومى، محمد داوود؛ شرح فصوص الحکم؛ به کوشش سیدجلالالدین آشتیانى؛ چ1، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1375.
18
کاشی، معصوم بن عبدالله؛ تحفة الاخوان؛ با مقدمه و تصحیح و تعلیق محمد دامادی؛ تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1351.
19
محمدی، عبدالله؛ ارزش معرفتشناختی دلیل نقلی؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1395.
20
مطهری، مرتضی؛ فطرت؛ تهران: انتشارات صدرا، 1369.
21
مددپور، محمد؛ حکمت انسی و زیباشناسی عرفانی هنر اسلامی؛ چ1، تهران: انشارات سوره، 1384.
22
مولوی، جلالالدین محمد؛ مثنوی معنوی (از روی نسخه 677ق)؛ به کوشش توفیق هـ سبحانی؛ چ1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373.
23
نصر، سیدحسین؛ هنر و معنویت اسلامی؛ ترجمه رحیم قاسمیان؛ چ1، تهران: انتشارات حکمت، 1389.
24
ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابی مبانی و پیش فرضه ای نظریه مطابقت ماهوی
مطابقت ماهوی، جنبهای هستیشناختی و جنبهای معرفتشناختی دارد. جنبه هستیشناختی نظریه، عبارت است از وحدت سنخی ماهوی ذهن و خارج؛ به این معنا که ماهیت به معنای «ما یقال فی جواب ما هو» که منحصر در معقولات اولی میباشد، در دو موطن ذهن و خارج موجود است و بر مفهوم و مصداق ماهیت، حقیقتاً صادق است؛ زیرا ماهیت من حیث هی (کلی طبیعی)، نسبت به ذهنیت و خارجیت لابشرط است. مطابقت ماهوی از جنبه معرفتشناختی، معیار ثبوتی صحت قضایایی است که در آنها جنس، فصل و حدّ تام بر ماهیت حمل میگردد؛ بنابراین انکار آن در حکم سفسطه دانسته شده است؛ زیرا نفی مطابقت ماهوی به معنای انکار امکان معرفت در این گونه قضایاست. این نظریه مبتنی بر پیشفرضهای نادرستی است؛ زیرا اولاً لابشرطبودن ماهیت نسبت به ذهن و خارج، مستلزم تناقض است؛ ثانیاً انحصار ماهیت به معقولات اولی بدون دلیل است؛ ثالثاً در این نظریه، مطابقت معرفتشناختی مبتنی بر مطابقت هستیشناختی است، در حالی که این ابتناء، نه بدیهی است و نه ثابت شده است، رابعاً موجودیت ماهیت در ذهن و خارج، مستلزم اصالت ماهیت میباشد. بنابراین نظریه مطابقت ماهوی قابل پذیرش نیست.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244504_e670a625c30250d68d139c860268c60b.pdf
2021-06-22
85
110
مطابقت ماهوی
ماهیت
مطابقت هستی شناختی
مطابقت معرفت شناختی
وجود حقیقی
معقولات اولی
امیر
اوسطی
amir09356053694@gmail.com
1
دانشجوی دکتری ، دانشگاه خوارزمی تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه فلسفه و دین.
LEAD_AUTHOR
محمدجواد
رضایی
rezaeirah@khu.ac.ir
2
استادیار گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی تهران
AUTHOR
عباس
شیخ شعاعی
sheikhshoaee@gmail.com
3
عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
قدرت الله
قربانی
qorbani48@gmail.com
4
عضو هیات علمی
AUTHOR
ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ الإلهیات من کتاب الشفاء؛ قم: مکتبة آیةالله مرعشی النجفی، 1404ق الف.
1
ـــــ؛ التعلیقات؛ بیروت: مکتبة الإعلام الإسلامی، 1404ق ب.
2
سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومة؛ تصحیح و تعلیقه حسن حسنزاده آملی؛ تهران: نشر ناب، 1369-1379.
3
شیرازی، صدرالدین (ملاصدرا)؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربیة، 1981م.
4
ـــــ؛ الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیّة؛ تصحیح و تعلیقه سیدجلالالدین آشتیانی؛ مشهد: مرکز نشر دانشگاهی، 1360.
5
ـــــ؛ سه رساله فلسفی؛ مقدمه و تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.
6
ـــــ؛ المشاعر؛ به اهتمام هانری کربن؛ تهران: کتابخانه طهوری، 1363 الف.
7
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1363 ب.
8
طباطبایی، محمدحسین؛ بدایة الحکمة؛ تصحیح عباسعلی زارعی سبزواری؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی،1432ق.
9
ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ تصحیح غلامرضا فیاضی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.
10
طوسی، نصیرالدین؛ شرح الإشارات و التنبیهات؛ قم: نشر البلاغة، 1375.
11
ـــــ؛ شرح مسئلة العلم؛ تصحیح عبدالله نورانی؛ مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1345.
12
عارفی، عباس؛ مطابقت صور ذهنی با خارج؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
13
لاهیجی، عبدالرزاق؛ گوهر مراد؛ مقدمه و تصحیح زینالعابدین قربانی لاهیجی؛ تهران: نشر سایه، 1388.
14
مطهری، مرتضی؛ شرح مبسوط منظومه؛ چ2، تهران: انتشارات حکمت، 1404ق.
15
ـــــ؛ شرح منظومه؛ تهران: انتشارات صدرا، 1391.
16
ـــــ؛ مقالات فلسفی؛ تهران: انتشارات صدرا، 1390.
17
مظفر، محمدرضا؛ المنطق؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.
18
ORIGINAL_ARTICLE
معرفت عقلی در پارادایم سلفی گری
عقل به عنوان یک قوّه ادراکی، توان درک حقایق را به نحو کلی داراست و با فهم عقلانی میتوان به شناخت و ادراک مفاهیم کلی دست یافت. معرفت عقلی معرفتی اصیل، معتبر و قابل استناد است و عقل منبعی برای کسب معارف دینی شمرده میشود. عقل در کنار کتاب و سنت قطعیه، حجّتِ معتبر بوده، قادر است به معرفت راستین دست یابد و حقایق هستی را کشف کند؛ لیکن معماران مکتب سلفی با عرضدانستن عقل و انکار جوهریت آن، معقولبودن را یک صفت غیر لازم به شمار آورده، ضمن توصیف عقل به عنوان یک غریزه، آن را عنصر مستقل در فهم حقایق باور ندارند و جایگاه مدرک کلیاتبودن عقل را تنزل داده، آن را با حس و خیال همسان میداند و عقل صریح مورد پذیرش ایشان یک عقل حسی خواهد بود. در پاردایم سلفیگری محور نقل است و عقل حجیت نیست و قابلیت پیروی ندارد و به وقت تعارض شرع و عقل، تقدیم شرع واجب است؛ در حالی که بسیاری از آموزههای بنیادین دین مانند اثبات خدا، اوصاف و افعال الهی از سنخ مسائل عقلی است.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244505_5ba59ce1b69e37c1aeb9b6cef4f485b8.pdf
2021-06-22
111
130
عقل
معرفت عقلی
کلام شیعه
سلفی گری
ابن تیمیه
محمد باقر
پورامینی
pouramini47@yahoo.com
1
گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام؛ تهران: طرح نو، 1379.
1
ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ «رابطه عقل و نقل از نظر ابنتیمیه»، در:
2
philosophyar.net
3
ابنادریس حلی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن احمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1410ق.
4
ابنتیمیه، احمد بن عبدالحلیم؛ مجموع الفتاوی؛ المدینة المنورة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ق.
5
ـــــ؛ التدمریة (تحقیق الاثبات للأسماء و الصفات و حقیقة الجمع بین القدر و الشرع)؛ الریاض: العبیکان، 1421ق.
6
ـــــ؛ الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح؛ المملکة العربیة السعودیة: دار العاصمة، 1419ق.
7
ـــــ؛ درء تعارض العقل و النقل (او موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول)؛ ریاض: جامعه محمد بن سعود الاسلامیة، 1991م.
8
ـــــ؛ الصفدیة؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1427ق.
9
ـــــ؛ بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة؛ السعودیة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1426ق.
10
ـــــ؛ مجموعة تفسیر شیخ الاسلام ابنتیمیه؛ بمبئی: تعلیق عبدالصمد شرفالدین، 1374ق.
11
ـــــ؛ الفتوی الحمویة الکبری؛ الریاض: دار الصمیعی، 1425ق.
12
ـــــ؛ الرّد علی المنطقیین؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
13
ـــــ؛ مجموعه الرسائل الکبری (الرسالة الثانیة: معارج الوصول)؛ بیروت: دار التراث العربی، [بیتا الف].
14
ـــــ؛ الاکلیل فی المتشابه و التأویل؛ مصر: دار الایمان، [بیتا ب].
15
ابنشعبه حرانی، ابومحمد الحسن بن على؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1404ق.
16
ابنقیم الجوزیه، شمسالدّین محمد بن ابیبکر؛ المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف؛ حلب: مکتبة المطبوعات الاسلامیة، 1390ق.
17
ـــــ؛ اعلام الموقعین عن رب العالمین؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق.
18
ابوزهره، محمد بن احمد؛ ابنتیمیه حیاته و عصره، ارائه و فقهه؛ القاهرة: دار الفکر العربی، 1991م.
19
ابوشیخی، زبیر؛ «تکامل المنهج المعرفی عند ابنتیمیه»، مجله اسلامیة المعرفة؛ العدد الرابع، 1416ق.
20
اصفهانی، محمدحسین؛ نهایة الدرایه فی شرح الکفایة؛ قم: مؤسسه آلالبیت، 1414ق.
21
آلبانی، ناصرالدین؛ السلسله الاحادیث الضعیفه؛ ریاض: مکتبة المعارف، 1408ق.
22
آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: دار الکتب الاسلامی، 1410ق.
23
امین عاملی، سیدمحسن؛ اعیان الشیعه؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
24
جناتی، محمدابراهیم؛ منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی؛ تهران: کیهان، 1367.
25
جوادی آملی، عبدالله؛ معرفتشناسی در قرآن؛ قم: اسراء، 1378.
26
ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: اسراء، 1387.
27
حسینزاده، محمّد؛ مبانی معرفت دینی؛ قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی، 1380.
28
ـــــ؛ پژوهشی تطبیقی در معرفتشناسی معاصر؛ قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی، 1385.
29
ـــــ؛ جستاری فراگیر در ژرفای معرفتشناسی؛ قم: مجمع عالی حکمت، 1396.
30
ـــــ؛ «عقل از منظر معرفتشناسی»، فصلنامه معرفت فلسفی؛ ش16، 1386.
31
الحلمی، مصطفی؛ قواعد المنهج السلفی فی الفکر الاسلامی؛ الاسکندریه: دار الدعوه، 1416ق.
32
حلی، حسن بن یوسف مطهر؛ انوار الملکوت فی شرح الیاقوت؛ قم: الشریف الرضی، 1363.
33
33.ـــــ؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1413ق.
34
34.ـــــ؛ تسلیک النفس إلی حظیرة القدس؛ قم: مؤسسه الامام الصادق ، 1426ق.
35
35.ـــــ؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ لبنان: دار الکتب اللبنانی، 1982م.
36
سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، هادی زارعی و حیدر سبزی؛ «روششناسی کلامی علامه حلی»، فصلنامه کلام اسلامی؛ ش97، 1395.
37
سمیع دغیم؛ موسوعة مصطلحات علم الکلام الاسلامی؛ بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1998م.
38
سید مرتضی، علی بن الحسین؛ رسائل الشریف المرتضی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
39
شاکرین، حمیدرضا؛ مبانی و پیشانگارههای فهم دین؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
40
طباطبایی، محمدحسین؛ شیعه در اسلام؛ قم: دفتر نشر اسلامى، 1378.
41
العراقی، زینالدین؛ تخریج أحادیث الاحیاء (المغنی عن حمل الأسفار)؛ بیروت: دار ابنحزم، 1426ق.
42
العسقلانی، ابنحجر؛ المطَالبُ العَالیَةُ بِزَوَائِدِ المسَانید الثّمَانِیَةِ؛ السعودیه: دارالغیث، 1420ق.
43
علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و عقل؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
44
الغفیص، یوسف بن محمد علی؛ «شرح الحمویة: دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الاسلامیة»، www.islamweb.net
45
فالح، عامر عبدالله؛ معجم الفاظ العقیده؛ ریاض: مکتبه عبیکان، 1417ق.
46
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق؛گوهر مراد؛ تهران: نشر سایه، 1383.
47
القوسی، مفرح بن سلیمان؛ المنهج السلفی؛ الریاض: دار الفضیله، 1422ق.
48
کتانی، محمد؛ جدل العقل و النقل فی مناهج التفکیر الاسلامی؛ [بیجا]: دار البیضاء، 1421ق.
49
کندی، یعقوب بن اسحاق؛ رسائل الکندی الفلسفیة (رسالة حدود الاشیاء و رسومها)؛ القاهره: مطبعة حسان، 1398ق.
50
مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: نشر بینالملل، 1386.
51
مصطفی، ابراهیم و دیگران؛ المعجم الوسیط؛ القاهره: دار الدعوة، 1992م.
52
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج10، تهران: انتشارات صدرا، 1388.
53
مقبول احمد، صلاحالدین؛ دعوة شیخالاسلام ابنتیمیه و اثرها علی الحرکات الاسلامیه المعاصرة و موقف الخصوم منها؛ کویت: دار ابنالأثیر، 1416ق.
54
نووی، یحیی بن شرف؛ شرح صحیح مسلم؛ بیروت: دار الفکر، [بیتا].
55
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین و نقد طبیعت گرایی زیست شناختی جان سرل
سرل مسئله ذهن-بدن را طبیعتگرایی زیستشناختی مینامد. به نظر وی آگاهی همانند فتوسنتز و گوارش بخشی از جهان طبیعی است و سطح زیستشناختی یعنی فرایندهای نورونی در مغز باعث ایجاد آگاهی میشوند. سرل فرض سنّتی تقسیم جهان به ذهنی و فیزیکی را منشأ مسئله ذهن-بدن میداند که هم مادهگراها و هم دوگانهگراها در آن سهیماند. دوگانهگراها فکر میکنند به محض پذیرش واقعیت و تحویلناپذیری آگاهی، ناچار باید دوگانهگرایی را پذیرفت. ماتریالیست نیز چنین میاندیشد که با پذیرش مفهوم طبیعتگرایانه علمی جهان مجبور به انکار واقعیت و تحویلناپذیری آگاهی هستیم. به نظر سرل هر دو گروه میخواهند چیز درستی بگویند، اما نتیجه نادرستی میگیرند. طبیعتگرایی زیستشناختی بر آن است که قسمت درست این دو دیدگاه را حفظ و بخش نادرست آنها را حذف کند. در این نوشتار پس از تبیین نظریه سرل به بیان اشکالات متعدّد آن خواهیم پرداخت. نقدهای مقاله از سه منظر مطرح شدهاند: از منظر فلسفه ذهن، فلسفه علم و فراروانشناسی.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244506_f669477e8f3c19f64a33e194e20601a9.pdf
2021-06-22
131
164
طبیعت گرایی زیست شناختی
ذهن
مغز
آگاهی
ماده گرایی
دوگانه گرایی
سرل
حبیب
کارکن بیرق
habib.karkon@yahoo.com
1
مدرس دانشگاه آزاد تبریز (عضو انجمن تعلیم و تربیت ایران)
AUTHOR
استرنبرگ، رابرت؛ روانشناسی شناختی؛ ترجمه سیدکمال خرازی و الهه حجازی؛ تهران: سمت، 1387.
1
باقری، خسرو؛ هویت علم دینی: نگاهی معرفتشناختی به نسبت دین با علوم انسانی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1390.
2
رزمی، حبیبالله و همکاران؛«فیزیک کوانتومی و امکان «شعورمندی» ذرات فیزیکی»، فصلنامه فلسفه علم؛دوره3، ش6، پاییز و زمستان 1392، ص37-46.
3
سرل، جان. آر؛ ذهن، مغز و علم؛ ترجمه امیر دیوانی؛ قم: بوستان کتاب، 1382.
4
ـــــ؛ رازآگاهی؛ ترجمه سیدمصطفی حسینی؛ تهران: نشر مرکز، 1393.
5
ـــــ؛ درآمدی کوتاه به ذهن؛ ترجمه محمد یوسفی؛ تهران: نشر نی، 1392.
6
فایرابند، پل؛«چگونه باید از جامعه در برابر علم دفاع کرد؟»، ترجمه شاپور اعتماد؛ ارغنون؛ ش1، 1373، ص149-160.
7
کریپکی، سول ای؛ نامگذاری و ضرورت؛ ترجمه کاوه لاجوردی؛ تهران: هرمس، 1381.
8
گیلیس، دانالد؛ فلسفه علم در قرن بیستم؛ ترجمه حسن میانداری؛ تهران: سمت و طه، 1381.
9
مسلین، کیت؛ درآمدی به فلسفه ذهن، ترجمه مهدی ذاکری؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
10
نیگل، تامس؛ در پی معنا؛ ترجمه سعید ناجی و مهدی معینزاده؛ تهران: هرمس، 1384.
11
12.Block, Ned; “Concepts of Consciousness”, in Philosophy of mind (Classical and Contemporary Readings), ed. David J. Chalmers; 2002, pp.206-218.
12
13.Bunnin Nicholas & Yu Jiyuan; The Blackwell dictionary of Western philosophy; Oxford: Blackwell, 2004.
13
14.Chalmers, David J.; The Conscious Mind (In Search of a Fundamental Theory); New York: Oxford University Press, 1996.
14
15.Corcoran, K.; “The Trouble with Searle's Biological Naturalism”, Erkenntnis; Vol.55, No.3, 2001.
15
16.Foster, John; The lmmaterial self; London and New yourk: Routledge, 1996.
16
17.Georg Gasser (editor); How Successful is Naturalism?; Germany: buch bücher, 2007.
17
18. Greyson, Bruce; “Implications of Near-Death Experiences for a Postmaterialist Psychology”, Psychology of Religion and Spirituality; 2010, Vol.2, No.1, pp.37– 45.
18
19.ـــــ; “Cosmological Implications of Near-Death Experiences“, Journal of Cosmology; 2011, Vol.14, pp.4684-4696.
19
20.Haught, John F; Is Nature Enough? Meaning and Truth in the Age of Science; Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
20
21.Heil, John; Philosophy of Mind; London and New yourk: Routledge, 1998.
21
22.Hyslop-Margison Emery J. & Naseem M. Ayaz; Scientism and Education (Empirical Research as Neo-Liberal Ideology); Springer, 2007.
22
23.McGinn, Colin; “Can we solve the mind-body problem?“ in Philosophy of Mind (A Guide and Anthology); ed.John Heil;New York: Oxford University Press, 2004, pp.781-797.
23
24.Moser Paul K. & Yandell David; “Farewell to philosophical naturalism”, in Naturalism (A critical analysis); ed. William Lane Craig & J. P.Moreland; New York: Routledge, 2000, pp.3-23.
24
25.Murphy, Nancey; “Naturalism and Theism as Competing Traditions”, in How Successful is Naturalism?; ed. Georg Gasser; Germany: buch bücher; 2007, pp.49-75.
25
26.Quitterer, Josef; “Which Ontology for Naturalists?”, In How Successful is Naturalism?; ed. Georg Gasser; Germany: buch bücher; 2007, pp.227-242.
26
27.Ryle, Gilbert; The concept of Mind; London: Hutchison, 1949.
27
28.Sorell Tom; Scientism )Philosophy and the infatuation with science);New York: Routledge, 1991.
28
29.Searle, John, R; “Minds, Brains and Programs”, in Introduction to Philosophy; ed. Perry, John & Bratman, Michel; New York: Oxford University Press, 1993, pp.371-383.
29
30.ـــــ; The Rediscovery of the Mind; Cambridge: MIT, 1992.
30
31.ـــــ; “Consciousness, the Brain and the Connection Principle: A Reply”, Philosophy and Phenomenological Research; No.55; 1995.
31
32.ـــــ; “Biological Naturalism”; In The Blackwell companion to consciousness; ed. Max Velmans & Susan Schneider; Oxford: Blackwell, 2007.
32
Taliaferro, Charles; “Naturalism and the mind”, In Naturalism (A critical analysis); ed. William Lane Craig & J. P. Moreland; New York: Rou
33
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی ملاک اینهمانی عددی نفس از دیدگاه ابن سینا و صدرالمتألهین
هویت شخصی، مسئلهای پردامنه است. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی ملاک اینهمانی عددی نفس از دیدگاه ابنسینا و صدرالمتألهین میپردازد. ابنسینا حقیقت انسان را نفس مجرد میداند. ایشان قایل به عدم حرکت جوهری و ثبات نفس است؛ لذا بهراحتی میتواند ثبات و اینهمانی عددی نفس را اثبات کند؛ ولی از آنجا که حرکت جوهری نفس در حکمت متعالیه به اثبات رسیده است، دیدگاه ابنسینا در اینهمانی عددی نفس دچار خلل میشود. صدرالمتألهین با اعتقاد به حرکت جوهری نفس و تغییر تدریجی آن در اثبات اینهمانی عددی نفس دچار تهافت بدوی شده است؛ زیرا حرکت جوهری نفس با ثبات آن ناسازگار است؛ اما این تهافت بدوی با ارائه دو تقریر از حرکت جوهری رفع میشود: تقریر حرکت جوهری امتدادی که به معنای اتصال وجودی است و تقریر حرکت جوهری غیر امتدادی که نفس را در زمان دوم امتداد گذشته نمیداند، بلکه همان فرد گذشته و به همراه سعه وجودی میداند. از آنجا که تقریر اول بر خلاف تقریر دوم فرد گذشته را معدوم میشمارد، پس تنها تقریر دوم میتواند ملاک صحیح اینهمانی عددی نفس باشد.
https://zehn.iict.ac.ir/article_244507_76fc9faa3ed26290aa3eece63a84baba.pdf
2021-06-22
165
185
نفس
حرکت جوهری نفس
ثبات شخصیت
ملاک هویت شخصی
اینهمانی عددی
سید محمد
قاضوی
qazavi7626@chmail.ir
1
دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم
LEAD_AUTHOR
محمد
جعفری
mijafari125@yahoo.com
2
موسسه امام خمینی
AUTHOR
ابنسینا؛ المبدأ و المعاد؛ چ1، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى، 1363.
1
ـــــ؛ الاشارات و التنبیهات؛ چ1، قم: نشر البلاغه، 1375.
2
ـــــ؛ الشفاء (الطبیعیات)؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشى، 1404ق.
3
ـــــ؛ رسالة احوال النفس؛ پاریس: دار بیبلیون، 2007م.
4
اسپینوزا؛ شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی؛ ترجمه محسن جهانگیری؛ چ1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1382.
5
ایرانی طرفی، عبدالمحمد؛ المعجم الابیض: فرهنگ ابجدی لغات قرآن کریم؛ قم: نشر ائمه ، 1384.
6
بهمنیار بن مرزبان؛ التحصیل؛ تهران: دانشگاه تهران، 1375.
7
پترسون، مایکل و دیگران؛ عقل و اعتقاد دینی؛ چ8، تهران: طرح نو، 1393.
8
حسینی شاهرودی، سیدمرتضی و وحیده فخار نوغانی؛ «اینهمانی شخصی»، اندیشه دینی؛ پیاپی 29، 1387، ص21-40.
9
زندیه، مهدی؛ حرکت جوهری نفس و ثبات معرفت؛ قم: بوستان کتاب، 1390.
10
ذاکری، مهدی؛ «میزگرد علمی هویت شخصیه از دیدگاه فلسفه ذهن و علم النفس»، 1391، در:
11
http://www.hekmateislami.com/showdata.
12
صدرالمتألهین؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
13
ـــــ؛ المشاعر؛ تهران: طهوری، 1363.
14
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
15
عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج2، قم: مؤسسة امام خمینی، 1385.
16
ـــــ؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج 3، قم: سمت، 1391.
17
علوی گنابادی، سیدجعفر؛ مهارتهای زندی با نگاه دینی؛ مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
18
فیاضی، غلامرضا؛ علم النفس فلسفی؛ قم: مؤسسة امام خمینی، 1390.
19
قاضوی، سیدمحمد؛ بررسی تطبیقی ملاکهای هویت شخصی از منظر اندیشمندان اسلامی و غربی؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1398.
20
مسلین، کیت؛ درآمدی به فلسفه ذهن؛ ترجمه مهدی ذاکری؛ چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
21
مصطفوی، زهرا؛ نوآوریهای فلسفی صدرالمتألهین؛ چ1، تهران: انتشارات بصیرت، 1385.
22
معلمی، حسن؛ «میزگرد علمی هویت شخصیه از دیدگاه فلسفه ذهن و علم النفس»، 1391، در:
23
http://www.hekmateislami.com.
24
ـــــ؛ حکمت متعالیه؛ قم: هاجر، 1387.
25
معین، محمد؛ فرهنگ فارسی معین؛ چ2، [بیجا]، انتشارات سرایش، 1380.
26