ORIGINAL_ARTICLE
معرفتشناسی واقعگرای دینی
«نظریه معرفتشناسی واقعگرای دینی» که مؤلف مقاله آن را ارائه کرده است، بر مقدمات و مقوِّمات چندی استوار است. این مقدمات و مقومات را در قالب اصول و انگارههای هشتگانه در این مقاله تبیین شده است. خلاصه نظریه عبارت است از: 1. «معرفت» برایند فرایندهایی است که با عناصر ششگانه زیر در پیوند است: یک) فاعل معرفت (شناختبخش) که حق تعالی است؛ دو) وسایط و وسایل معرفت (شناختافزارها)؛ سه) معِدّات معرفت (شناختیارها)؛ چهار) موانع معرفت (شناختشکنها)؛ پنج) قابل معرفت (شناختگر/ شناسنده) که انسان است؛ شش) متعلق معرفت (شناخته) که موجوداتاند. 2. تکون معرفت برایند دو فرایند «طولی- عمودی» و «عرضی- افقی»ای است که در ترابط با اطراف ششگانه پیشگفته صورت میبندد. 3. فرایند «طولی- عمودی» تکوّن معرفت، از «سپهر ربوبی» آغاز و با طی فرایند خاص و مناسب با هر یک از وسایط و وسایل معرفت، به «ساحت انسانی» تنزل میکند. 4. فرایند «عرضی- افقی» نیز- که با چهار ضلع/ عنصر مرتبط است- در ساحت بشری و متناسب با مقتضیات نشئه ناسوت و در تعامل میان عناصر چهارگانه این فرایند (عناصر دوم، سوم، چهارم، و ششم) صورت میبندد. 5. برای دستیابی به آگاهی قدسی که معرفت صائب است، باید عوامل دخیل در تکون معرفت بهدرستی مدیریت شوند. 6. تولید علم دینی نیز از فرایند و سازکارهای مذکور در تبیین نظریه معرفتشناسی واقعگرای دینی تبعیت میکند.
https://zehn.iict.ac.ir/article_247216_48ad5a947b89b7ebdfe23346167475b4.pdf
2021-10-23
5
18
معرفتشناسی
معرفتشناسی واقعگرایی دینی
علم دینی
علی اکبر
رشاد
a.rashad@iict.ac.ir
1
استاد گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
ابنسینا، الشیخ الرئیس بوعلی حسین بن عبدالله؛ منطق الشفاء؛ قم: منشورات کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی، 1404ق.
2
ابنابیجمهور احسائی، محمد بن علی بن ابراهیم؛ عَوالی اللّئالی العَزیزیه فی الأحادیث الدّینیه؛ تحقیق مجتبی عراقی؛ قم: سیدالشهداء، 1403ق.
3
جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه معرفت، تحقیق و تنظیم حمید پارسانیا؛ قم: اسراء، 1387.
4
رشاد، علیاکبر؛ «نگاهی دیگرباره به معیار علم دینی»؛ قبسات، تابستان ۱۴۰۰، ش۱۰۰، ص5 -14.
5
صدرالمتألهین، صدرالدین محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1419ق.
6
الکندی، یعقوب؛ رسالة الکندی فی الحدود و الرسوم؛ قاهره: [بینا]، 1369ق.
7
مجلسی، محمدتقی؛ بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365.
8
میبدی، حسین بن معینالدین؛ شرح الهدایه؛ [بیجا]: [بینا]، 1331ق.
9
ORIGINAL_ARTICLE
نقد تکنولوژی های نوین ارتباطاتی با نظر به آرای انتقادی فینبرگ و مبتنی بر نظریه ادراکات اعتباری
سارا طالبی*
علیاصغر مصلح**
ابوالفضل کیاشمشکی***
چکیده
اندرو فینبرگ فیلسوفی متفکر از مکتب انتقادی محسوب میشود. تفاوت اندیشههای او با بقیه متفکران مکتب انتقادی، امیدواری او به تحت سلطه درآمدن تکنولوژی و اصلاح مسیر توسعۀ آن توسط انسان است. فینبرگ به آشکارساختن پیامدهای نامطلوب تکنولوژی اکتفا نمیکند و رهایی از فضای تکنولوژیک حاکم را بر پایه ارزشهای دموکراتیک مورد توجه قرار میدهد. او درباره تکنولوژیهای ارتباطاتی به هویت متذبذب آنها اشاره نموده، به امکان تغییر در شکلگیری آنها و کاهش آسیبهای روزافزون آن و قابلیت استفاده برای تحقق اهداف دموکراتیک اشاره میکند. علامه طباطبایی در نظریه ادراکات اعتباری مبنایی برای تبیین و توصیف نیازهای متنوع انسانی و نحوه شکلگیری ادراکات و نهادهای برآوردندۀ این نیازها را عرضه میکند. علامه تشریح میکند نیازهای طبیعی و عادتهای اجتماعی میتواند برانگیزاننده توجه ادراکی انسان باشند و ما با تعمیم این بحث به کنشهای ارتباطی، تعین نیازهای متنوع ارتباطی در تکنولوژیهای مختلف ارتباطی را تحلیل میکنیم. برانگیختن توجه و ارضای افراد از ارتباط برقرارکردن در فضای مجازی، سبب نفوذ روزافزون سلطه سیاسی سرمایهداری گردیده است. در فضای مجازی حاضر که هم از فرهنگ تأثیر میپذیرد و هم بر آن اثر میگذارد، ارتباط مطلوب که سبب افزایش همبستگی مومنانه میشود، محقق نشده است. بر مبنای نظرات علامه لازم است نیازهای ارتباطی که متناسب با جهانبینی الهی در ادامه نیاز طبیعی ایجاد شده، بستر توجه و تدارک ادراک اعتباری را رقم زده، با حضور فعالانه در مدیریت و طراحی سرویسهای فضای مجازی، این بستر در خدمت سبک زندگی مومنانه قرار دهیم. در این مقاله میزان تلائم اندیشههای فینبرگ و علامه طباطبایی برای تحلیل و نقد جهتگیری رسانهها و تکنولوژیهای ارتباطی مورد بحث قرار میگیرد.
تاریخ دریافت: 29/03/99 تاریخ تأیید: 02/06/99
https://zehn.iict.ac.ir/article_247217_76fe41946059dd4157adb65e579da7cd.pdf
2021-10-23
19
45
تکنولوژی
رسانه
فینبرگ
علامه طباطبایی
ادراکات اعتباری
راهکار دموکراسی
سارا
طالبی
s_talebi313@yahoo.com
1
دانشجوی علامه طباطبائی
LEAD_AUTHOR
علی اصغر
مصلح
aamosleh@yahoo.com
2
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی
AUTHOR
ابوالفضل
کیاشمشکی
a@gmail.com
3
دانشگاه امیرکبیر
AUTHOR
اولیایی، منصوره؛ واقعیت اجتماعی و اعتباریات از دیدگاه علامه طباطبایی و جان سرل؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۹.
1
بابایی، سعیده؛ «پایاننامه بررسی آراء فینبرگ در خصوص مدرنیته بدیل»، راهنمایی دکتر مصطفی تقوی، دانشگاه شریف، ۱۳۹۶.
2
برومند، خشایار و سیدحسن حسینی؛ «رهایی از فضای تکنولوژیک حاکم در نظریه انتقادی تکنولوژی اندرو فینبرگ»، نشریه حکمت و فلسفه؛ س11، ش1، بهار ۱۳۹۴، ص7-28.
3
پارسانیا، حمید؛ «نسبت علم و فرهنگ»، نشریه راهبرد فرهنگی؛ ش2، تابستان ۱۳۸۷.
4
ـــــ؛ «نظریه و فرهنگ: روششناسی بنیادین تکوین نظریههای علمی»، علم و فرهنگ، پاییز 1392.
5
پارسانیا، حمید و دیگران؛ «دلالتهای نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی»، اسلام و مطالعات اجتماعی، تابستان 1393.
6
جلیلیان، محمدسبحان؛ امکان بازاختراع اینترنت بر مبنای نظریه انتقادی فینبرگ؛ تهران: پژوهش مرکز ملی فضای مجازی، 1396 [منتشر نشده]
7
رحیمی، مرتضی؛ «پایاننامه بررسی بدیلاندیشی فینبرگ در خصوص فناوریهای مربوط به فضای مجازی»؛ دانشگاه شریف، دانشکده فلسفه علم، به راهنمایی دکترمصطفی تقوی؛ ۱۳۹۴.
8
صمدی، زهرا؛ «پایاننامه کاربرد نظریات آدورنو در تحلیل رسانههای نوین»، راهنمایی دکتر علیاصغر مصلح؛ دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۹۴.
9
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، قم: انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۷۱.
10
ـــــ؛ رسائل سبعه (البرهان، المغالطه، الترکیب، التحلیل، الاعتباریات، المنامات و النبوات، القوه و الفعل)؛ قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، ۱۳۶۲.
11
ـــــ؛ مجموعه رسائل (رساله الولایه، علم، برهان و علم امام)؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ چ3، قم: بوستان کتاب، ۱۳۹۲.
12
------------------(بی تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقاله ششم
13
غمامی، سیدمحمدعلی؛ پایاننامه تحلیل انتقادی بنیانهای فلسفی نظریهپردازی ارتباطات مبتنی بر حکمت صدرایی؛ دانشگاه باقرالعلوم قم، ۱۳۹۵.
14
فینبرگ، آندرو (بی تا). کتاب «هایدگر، مارکوزه و فلسفه تکنولوژی»، ترجمه: میثم عالی پور
15
کیاشمشکی، ابوالفضل؛ «فلسفه عمل با نگاهی به دیدگاه علامه طباطبایی در رساله المنامات و النبوات»، قبسات؛ ش83، بهار 1396.
16
مصلح، علیاصغر؛ فلسفه فرهنگ؛ تهران: نتشارات علمی، ۱۳۹۵.
17
ـــــ؛ «اعتباریات علامه طباطبایی، مبنای طرحی فلسفی برای فرهنگ»، مجله حکمت و فلسفه؛ دوره 9، ش36، زمستان ۱۳۹۲، ص27-46.
18
نمازی، محمد؛ رساله دکتری نگرش فلسفی اندیشمندان مسلمان به فناوری؛ راهنمایی سیدحسن حسینی؛ تیرماه ۱۳۹۶.
19
هوشنگی، حسین (۱۳۹۰). نظریه ادراکات اعتباری و فلسفههای مضاف، دوفصلنامه حکمت معاصر، دوره ۲، شماره ۲
20
یوسفزاده، حسن، اصغر اسلامی تنها و سیدمحمدعلی غمامی؛ ارتباطات جمعی از منظر اسلام، الگوی مطلوب رسانه؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۴.
21
Feenberg, A; Questioning Technology; New York: Routledge, 1999.
22
_____; Symposium on Questioning Technology by Andrew Feenberg; 11th Biennial Conference of the Society for Philosophy and Technology, San Jose, California, 1999.
23
_____; “Democratizing Technology: Interests, Codes, Rights”, Journal of Ethics5, no.2, 2001, pp.173-195.
24
_____; Transforming Technology: A Critical Theory Revisited; 2002.
25
_____; “Replies to Critics”, In T. J. Veak (Ed.); Democratizing Technology: Andrew Feenberg’s Critical Theory of Technology; New York :State University of New York Press, 2006, pp.175-210.
26
Feenberg, A; (Re) Inventing The Internet: Critical Case Studies; SensePublishers, 2012.
27
Golbeck, J.; Introduction to Social Media Investigation: A Hands-on Approach, Retrieved from: http://bookzz. org/book/333110111147db, 2015.
28
ORIGINAL_ARTICLE
بازسازی واقع گرایی قوی فلسفه اسلامی در چهارچوب ذات گرایی جدید
علم در سه معنا به کار میرود: دانش، معرفتهای متعدد به یک چیز و تکتک گزارههای علمی صادق. واقعگرایی معاصر که عمدتاً واقعگرایی تقریبی است، علم به هر سه معنا را در حال پیشرفت و تقریباً درست میداند. نگارنده این مقاله که مدعی بازسازی واقعگرایی قوی فلسفه اسلامی است، با فرقگذاری بین آنها، علم به دو معنای نخست را در حال پیشرفت و تقریباً درست، اما علم به معنای سوم را ثابت و مطلقاً درست میداند. واقعگرایی تقریبی با باور به خواص ذاتی (خواص واقعی) یک چیز و سختی و پیچیدگی دستیافتن به آنها به «تقرّب به حقیقت» چیزها و بنابراین به صدق تقریبی علم (گزارههای علمی صادق) باور دارد و علم به یک چیز را «استنتاج از راه بهترین تبیین» میداند. واقعگرایی مطلق و پیشرونده با پذیرش سختی و پیچیدگی دستیافتن به خواص ذاتی یک چیز و در عین حال با ادعای توانایی ما بر دستیافتن به آنها (بر اساس اینکه خواصی اساسیتر از خواص ذاتی نیست و با نظر به توفیقات علم و صنایع پیشرفته بر اساس کشف همان خواص) از ادعای «تقرّب به حقیقت» دوری کرده و گزارههای علمی صادق را در حدودی که صدق میکنند، مطلقاً صادق دانسته، علم به یک چیز را «استنتاج از راه تبیین درست» میداند. اشاره به واقعگرایی تقریبی مغربزمین واقعگرایی مطلق فیلسوفان مسلمان و تفسیر آن به واقعگرایی مطلق و پیشرونده محور روششناختی مقاله است.
* دانشیار گروه معرفتشناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
تاریخ دریافت: 20/07/99 تاریخ تأیید: 29/02/1400
https://zehn.iict.ac.ir/article_247218_05ce835befc7424ef9aa90421b063aa8.pdf
2021-10-23
47
80
واقع گرایی تقریبی
واقع گرایی مطلق و پیشرونده
بهترین تبیین
تبیین درست
خواص ذاتی نوع
ابراهیم
دادجو
idadjoo@gmail.com
1
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
ابطحی، سیدعبدالحمید؛ «واقعگرایی غیر جزمی در فلسفه انتقادی پوپر»، در: جمعی از محققان؛ رئالیسم؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
1
ابنخلدون، عبدالرحمن من محمد؛ مقدمه؛ ترجمه محمد پروین گنابادی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
2
ابنسینا؛ الهیات از کتاب شفاء؛ ویرایش و ترجمه ابراهیم دادجو؛ چ3، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1395.
3
ارسطو؛ متافیزیک؛ ترجمه شرفالدین خراسانی؛ چ1، تهران: نشر گفتار، 1366.
4
اینشتین، آلبرت؛ نسبیت و اتر در فیزیک و واقعیت؛ ترجمه محمدرضا خواجهپور؛ تهران: انتشارات خوارزمی، 1377.
5
پوپر، کارل ریموند؛ حدسها و ابطالها: رشد شناخت علمی؛ ترجمه احمد آرام؛ چ1، تهران: انتشارات سروش، 1377.
6
ـــــ؛ واقعیگری و هدف علم؛ ترجمه احمد آرام؛ چ1، تهران: انتشارات سروش، 1372.
7
دادجو، ابراهیم؛ «ذاتگرایی جدید در فلسفه علم معاصر: جریانی مهم اما ناآشنا در ایران معاصر»، فصلنامه ذهن؛ ش74، تابستان 1397.
8
ـــــ؛ مابعدالطبیعه از نگاه ارسطو و ابنسینا؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
9
رضایی، رحمتالله؛ «استنتاج معطوف به بهترین تبیین و توجیه گزارههای مربوط به عالم خارج»، فصلنامه علمی پژوهشی معرفت فلسفی؛ س2، ش2، زمستان 1383.
10
طالقانی، سیدعلی؛ «استنتاج امر مشاهده نشده از امر مشاهده شده: استقراء، قیاس یا استنتاج از راه بهترین تبیین؟»، فصلنامه علمی پژوهشی روششناسی علوم انسانی؛ ش70، بهار 1391.
11
طباطبائی، محمدحسین و مرتضی مطهری؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ چ8، قم: انتشارات صدرا، 1374.
12
عباسزاده، مهدی؛ «تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت در فلسفه اشراق»، فصلنامه ذهن؛ ش62، 1394، ص101-128.
13
ـــــ؛ «تأثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت در فلسفه فارابی»، دوفصلنامه پژوهشهای عقلی نوین؛ دوره 3، ش5، 1397، ص55-75.
14
علیزاده ممقانی، رضا؛ «استنتاج از بهترین تبیین»، دوفصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای فلسفی؛ ش12، پاییز و زمستان 1386.
15
غزالی، محمد؛ کیمیای سعادت؛ دوجلدی، چ2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
16
فان اس، یوزف؛ «ساخت منطقی علم کلام اسلامی»، ترجمه احمد آرام؛ مجله تحقیقات اسلامی؛ ش2، 1365.
17
فتحیزاده، مرتضی؛ عقلانیت علمی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
18
قائمینیا، علیرضا؛ «دو نوع رئالیسم»، در: جمعی از محققان؛ رئالیسم؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
19
مصباح یزدی، محمدتقی؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قران؛ چ4؛ تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1379.
20
منصوری، علیرضا؛ «استقراء بدبینانه و رئالیسم علمی»، در: جمعی از محققان؛ رئالیسم؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
21
هارمن، گیلبرت؛ «استنتاج از راه بهترین تبیین»، ترجمه رحمتالله رضائی؛ فصلنامه ذهن؛ ش23، پاییز 1384.
22
آمدی، علی؛ الاحکام؛ به کوشش سید جمیلی؛ بیروت: دار الدعوه، 1984م.
23
ابنسینا؛ الاشارات و التنبیهات؛ با شرح خواجه نصیرالدین طوسی؛ چ2، تهران: دفتر نشر کتاب، 1403ق.
24
التفتازانی، سعدالدین؛ المطول؛ به کوشش احمد عزّو عنایه؛ چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
25
جاحظ؛ رسائل الجاحظ؛ تصحیح علی ابوملجم؛ بیروت: منشورات دار مکتبه الهلال، 1987م.
26
صدرالمتألهین شیرازی، محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ ط2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
27
غزالی، محمد؛ احیاء علوم الدین؛ چهارجلدی، چ2، بیروت: دار القلم، [بیتا].
28
فارابی؛ فصوص الحکمة؛ تصحیح محمدحسن آل یاسین؛ چ2، قم: انتشارات بیدار، 1405ق.
29
قاضی عبدالجبار؛ فضل الاعتزال و طبقات المعتزله؛ به کوشش فؤاد سید؛ تونس، الدار التونسیة، 1986م.
30
Barbour, Ian; Myths, Models and paradigms; London, 1974.
31
Boyd, Richard; "Scientific Realism and Naturalistic Epistemology", in PSA: proceedings of the biennial Meeting of the Philosophy of Science Association; Published by the University of Chicago Press, Volume Two: Symposia and invited Papers, 1980
32
Cartwright, Nancy; How the Laws of Physics Lie; Oxford: Clarendon Press, 1983.
33
Cartwright, N.; Nature’s Capacities and Their Measurement; Oxford: Clarendon Press, 1989.
34
Chakravarty, Anjan; A Metaphysics for Scientific Realism; Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
35
Craig, Edward; Routledge Encyclopedia of Philosophy; London and New York, Routledge, 1998.
36
Ellis, Brian; Scientific Essentialism; first published, Cambridge University Press, 2001.
37
Hardin and Rosenberg; "In Defense of Convergent Realism", in Philosophy of Science; Vol.49, No.4, 1982, pp.406-415.
38
. Putnam, Hilary; "What is Realism?", in Proceedings of the Aristotelian Society; New Series, Vol.76 (1975-976), pp.177-194.
39
Lehrer, Keith; Theory of Knowledge; U. S. A.: Westview Press, 1990.
40
Leplin, Jarrett (ed.); Scientific Realism; California, University of California Press, 1984.
41
Newton- Smith; The Rationality of Science; London and New York: Routledge, 1981.
42
Niiniluoto, Ilkka; Critical Scientific Realism; Oxford: Oxford University Press, 1991.
43
Psillos, Stathis; Knowing the Structure of Nature: Essays on Realism and Explanation, Palgrave; MacMillan, 2009.
44
Psillos, S; Scientific Realism: How science tracks truth; London: Routledge, 1999.
45
Sankey, Howard; Scientific Realism and the Rationality of Science; Published by Ashgate Publishing Company, England, 2007.
46
Trigg, Roger; Reality At Risk: A Defence of Realism in Philosophy and the Science; New Jersey: the Harvester Press, 1980.
47
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد خوانش انتقادی پوپر از معرفت شناسی کانت
پوپر در عین حال که فلسفه کانت را نقطه آغاز فلسفه خویش قرار داده و نظریهای در باب معرفت مطرح کرده که شبیه معرفتشناسی کانتی است، خوانشی انتقادی از نظریه معرفت وی دارد. با این حال به نظر میرسد وی از جهات مختلفی در خصوص فلسفه کانت دچار سوء برداشت شده است. از نظر پوپر خطای بنیادین کانت این بود که تصور میکرد علم اپیستمه است یا معرفت متضمن حقیقت است. اما بر خلاف تصور پوپر، کانت معرفت تجربی را اپیستمه نمیداند و در نظر وی معرفت تجربی مفید یقین نیست. خطای اصلی پوپر این است که تمایز مهم کانت بین معرفت استعلایی و معرفت تجربی را نادیده انگاشته است. معرفتی که برای کانت قطعی و ضروری است، معرفت تجربی نیست، بلکه معرفت استعلایی است که معرفت جهان نیست، بلکه شرایط امکان معرفت تجربی را فراهم میکند. در این مقاله ضمن مقایسه معرفتشناسی کانت و پوپر، خوانش انتقادی پوپر از نظریه معرفت کانت مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته، نشان داده خواهد شد برخی از دیدگاههایی که پوپر در نظریه معرفت کانت رد میکند، به این دلیل است که بهدرستی آنها را درک نکرده است.
https://zehn.iict.ac.ir/article_247219_205bc919e1288713993156f9d7f80b51.pdf
2021-10-23
81
108
کانت
پوپر
نظریه معرفت
خوانش انتقادی
نعمتالله
عاملی
n.ameli1359@gmail.com
1
گروه فلسفه دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین
LEAD_AUTHOR
علی
فتح طاهری
fathtaheri@hum.ikiu.ac.ir
2
عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)
AUTHOR
عبدالرزاق
حسامی فر
ahesamifar@hum.ikiu.ac.ir
3
استاد گروه فلسفۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی رحمه الله علیه قزوین
AUTHOR
سیدمسعود
سیف
dr_sayf2003@yahoo.com
4
استاد گروه فلسفه دانشگاه بین المللی امام خمینی
AUTHOR
پوپر، کارل؛ شناخت عینی: برداشتی تکاملی؛ ترجمه احمد آرام؛ چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.
1
ـــــ؛ حدسها و ابطالها؛ ترجمه رحمتالله جباری؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1392.
2
ـــــ؛ زندگی سراسر حل مسئله است؛ ترجمه شهریار خواجیان؛ تهران: نشر مرکز، 1396.
3
ـــــ؛ جامعه باز و دشمنان آن؛ ترجمه عزتالله فولادوند؛ تهران: انتشارات خوارزمی، 1377.
4
فریدمن، مایکل؛ کانت و فلسفه علم؛ ترجمه سعید جعفری؛ تهران: انتشارات نیلوفر، 1394.
5
Kant, Immanuel; Critique of pure reason; translated and edited by Paul Guyer and Allen w. wood; Cambridge University Press, 1998.
6
_____; Prolegomena to Any Future Metaphysics That Will Be Able to Come Forward as Science; translated and edited by Gary Hatfield; New York: Cambridge University Press, 2004.
7
Popper, K. R.; The Logic of Scientific Discovery; London and New York: Routledge, 2005a.
8
_____; Unended Quest: An Intellectual Autobiography; London and New York: Routledge, 2005b.
9
_____; The Two Fundamental Problems of the Theory of Knowledge, Routledge, 2009.
10
_____; Conjectures and Refutations; Routledge and Kegan Paul, 1976b.
11
Fernandes, Sergio L. D. E C.; Foundations Of Objective Knowledge: The Relations of Popper's Theory of Knowledge to that of Kant; Boston Studies in the Philosophy of Science, vol.86, Springer Netherlands, 1985.
12
Naraniecky, Alexander; Returning to Karl Popper: A reassessment of his politics and philosophy; Amsterdam: Rodopi, 2014.
13
Milkof, Nikolay; “Karl Popper's Debt to Leonard Nelson”, Grazer Philosophische Studien; Germany: University of Paderborn, 2013.
14
Bíba, Ondřej and Paitlová, Jitka; “Grundprobleme, or Popper Meets Kant”, Organon F 25 (1), 2018.
15
Hao Wang; Time in philosophy and in physics: From Kant and Einstein to Gödel, Synthese, 1995.
16
Friedel Weinert; “Einstein and Kant”, Philosophy; Vol.80, No.314, 2005.
17
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی عقلی جایگاه علم و نحوه دستیابی به آن بر اساس حدیث عنوان بصری
مسئله جایگاه علم و علل ایجاد آن یکی از مسائل مهمی است که در حوزه معرفتشناسی مورد توجه اندیشمندان اسلامی و غربی است. فیزیولوژیستها جایگاه علم را ذهن انسان به عنوان فاعل معرفت میدانند؛ ولی عدهای دیگر این رأی را نمیپذیرند. در بعد علل ایجاد علم متفکرانی مانند معتزله بر این باورند علم تنها از راه تحصیل و کسب متعارف حاصل میشود. درمقابل اشاعره تحصیل علم به نحو متعارف را صرفاً یک سنت الهی دانسته، معتقدند این روش هیچ گونه نقشی در کسب علم ندارد. اما امام صادق در حدیثِ موسوم به حدیث عنوان بصری خطاب به وی جایگاه علم را قلب دانستهاند و در بعد علل ایجاد علم، حقیقت بندگی، عمل به علم و طلب و دعا را به عنوان عوامل تأثیرگذار بر معرفت بر میشمارند. در این مقاله کوشیده شده است با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و در چارچوب عقلی به جایگاه علم (بخش اصلی فاعل معرفت) و نحوه دستیابی و تأثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت از منظر حدیث عنوان بصری پرداخته شود.
https://zehn.iict.ac.ir/article_247220_c09bff0b292328060c5c62b42ba43a32.pdf
2021-10-23
109
135
عنوان بصری
علم
نور
جایگاه علم
علل ایجاد علم
حقیقت بندگی
علم و عمل
سید جواد
میرزابابایی
1
دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
LEAD_AUTHOR
اکبر
میرسپاه
mirsepah@qabas.net
2
موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
AUTHOR
. ابنفارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ چ1، قم: مکتب الإعلام الإسلامی ، 1404ق.
1
ابنمنظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر 1414.
2
تفتازانى، سعدالدین؛ شرح المقاصد؛ چ1، قم: نشر الشریف الرضی، 1409ق.
3
تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات، 1366.
4
جوادی آملی، عبدالله؛ شرح حکمت متعالیه؛ تهران: الزهراء، 1368.
5
ـــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛ قم: نشر اسراء، 1389.
6
حسنزاده آملی، حسن؛ عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون؛ چ2، تهران: نشر امیرکبیر، 1385.
7
ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ رسائل؛ قم: بیدار، 1400ق.
8
ـــــ؛ الإشارات و التنبیهات؛ قم: بوستان کتاب قم (مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی)، 1381.
9
ـــــ؛ الشفاء- الطبیعیات؛ قم: کتابخانه عمومی حضرت آیتالله مرعشی نجفی، 1405ق.
10
ـــــ؛ المباحثات؛ قم: بیدار، 1371.
11
حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین؛ روح مجرد؛ چ9، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، 1429ق.
12
حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 726ق
13
دهخدا، علیاکبر؛ لغتنامه (فرهنگ متوسط دهخدا)؛ زیر نظر سیدجعفر شهیدی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1385.
14
راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ چ1، بیروت: 1412ق.
15
رضا، محمد رشید؛ تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار؛ ج3، چ1، بیروت: دار المعرفة، 1414ق.
16
سبزواری، هادی بن مهدی؛ شرح المنظومه؛ تهران: نشر ناب، 1369.
17
سهروردی، شهابالدین یحیی؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1372.
18
ـــــ؛ «المشارع و المطارحات»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تهران: مجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد، 1385.
19
شهید ثانى، زینالدین بن على؛ منیۀ المرید؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.
20
صدرالدین شیرازی؛ محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ قم: مکتبة المصطفوی، 1368.
21
ـــــ؛ شرح اصول الکافی؛ ج2، چ1، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383.
22
ـــــ؛ رساله سه اصل؛ تهران: دانشگاه تهران، 1340.
23
ـــــ؛ اسرار الآیات؛ تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1360.
24
ـــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ قم: بیدار، 1366.
25
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1363.
26
ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ حاشیه علامه طباطبائى؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
27
طباطبایی، محمدحسین؛ نهایۀ الحکمۀ؛ چ12، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1428ق.
28
ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، قم: اسماعیلیان، 1371.
29
ـــــ؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، 1374.
30
طوسی، نصیرالدین؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد؛ چ2، بیروت: نشر دار الأضواء، 1406ق.
31
عبداللهی، مهدی؛ کمال نهایی انسان؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.
32
عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ ج2، تهران: انتشارات سمت، 1391.
33
کاشانی، عزالدین محمود بن على؛ مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة؛ چ1، تهران: نشر هما، 1389.
34
فعالی محمدتقی؛ معرفتشناسی در قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
35
فیومى، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى؛ چ2، قم: دار الهجرة، 1414ق.
36
قمی علی ابن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چ3، قم: دار الکتاب، 1363.
37
کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ ج1، چ1، قم: دارالحدیث، 1429ق.
38
مجلسى، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ ج1، چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
39
مصباح، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج۱، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1378.
40
مصطفوى، حسن؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم؛ چ3، بیروت- قاهره-لندن: دار الکتب العلمیۀ، 1430ق.
41
مطهری، مرتضی؛ «مسئلۀ شناخت»، مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ ج۱۳، تهران- قم: صدرا، 1377.
42
مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه، چ10، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ، 1371.
43
مکارم شیرازی، ناصر و جعفر سبحانی؛ پاسخ به پرسشهاى مذهبى؛ قم: نشر مدرسه الامام علی بن ابىطالب ، 1377.
44
نابلسی، شیخ عفیف؛ عروج تا ملکوت شرح حدیث عنوان بصری؛ ترجمه رضا عرب بافرانی و علی سالمی؛ قم: نشر معارف، 1394.
45
ORIGINAL_ARTICLE
ایضاح مفهومی دیدگاه امکانِ «معرفت اجمالی ذات حق در عرفان»
دیدگاه رایج در معرفتشناسی عرفانی این است که ذات حق، معلوم احدی حتی برای کمّلین از اولیا نیز نیست؛ بلکه ذات، صرفاً متعلق شناخت خود حق قرار میگیرد؛ چراکه ذات حق بما هو ذات در عرفان، بر خلاف «ذات در فلسفه و کلام» به معنای حقیقتی است که ظهور و تجلی نداشته و ورای تجلیات حقی و خلقی است؛ از سوی دیگر این عدم اکتناه به معنای تعطیلی معرفت حق نیست و امکان معرفت الله، از محکمات متون عرفاست. بنابراین چالشی که قابل طرح است، این است که با اکتناهناپذیری ذات حق، معرفت حق چگونه ممکن است. دیدگاه رایج معتقد است باب معرفت الله از طرق دیگر از قبیل شناخت اسما، صفات و ظهورات حق، مفتوح و ممکن است؛ به بیان دیگر متعلقِ معرفت، محبت و عبادت ما «وجه حق» است نه «ذات حق». برخی دیگر اما معتقدند معرفتِ ذات کاملاً منتفی نیست بلکه معرفت تفصیلیِ ذات (اکتناه) ناممکن است نه معرفت اجمال. در این پژوهش، ضمن ایضاح مفهومی «اکتناهناپذیری ذات حق»، به تبیین و تحلیل دیدگاهی میپردازیم که بر اساس آن «معرفت اجمالی به ذات» را ممکن و مستند به برخی «نصوص و بعضاً اشارات متون عرفانی» مینماید.
* دانشآموخته عرفان.
تاریخ دریافت: 13/09/98 تاریخ تأیید: 29/02/99
https://zehn.iict.ac.ir/article_247221_8a6ae780e1f21ac84903b533df1eaa2b.pdf
2021-10-23
137
161
ذات
حق
اکتناهناپذیری
شناخت خدا
غیب الغیوب
مقام لااسم و لارسم
مسلم
گریوانی
mgrivani59@gmail.com
1
محقق عرفان
AUTHOR
ابنعربی، الفتوحات المکیة؛ عثمان یحیى؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1994م.
1
ابنترکه، صائنالدین؛ تمهید القواعد؛ تصحیح آشتیانی؛ تهران: وزارت فرهنگ، 1360.
2
تفتازانی سعدالدین؛ شرح المقاصد؛ تحقیق عبدالرحمن عمیره؛ قم: الشریف الرضی، [بیتا].
3
حاجی ربیع و فنایی اشکوری؛ «بیان ناپذیری ذات خدا در اندیشه ابنعربی، فصلنامه قبسات؛ ش43، 1390.
4
خمینی روحالله؛ مصباح الهدایة؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
5
جامى عبدالرحمن؛ نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص؛ تصحیح آشتیانى؛ تهران: نشر سازمان چاپ، 1370.
6
جوادی آملی، عبدالله؛ تقریر شرح فصوص الحکم قیصری؛ قم: اسرا، 1385.
7
ـــــ؛ تحریر رساله الولایه؛ ج1 و 2، قم: نشر اسرا، 1393.
8
ـــــ؛ تحریر تهمید القواعد؛ قم: انتشارات الزهراء، 1372.
9
ـــــ؛ تسنیم؛ قم: نشر اسرا، 1391.
10
رازی، فخرالدین؛ شرح الاشارات؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشی، 1404ق.
11
سبزواری، ملاهادی؛ شرح منظومه؛ تهران: نشر ناب، 1379.
12
سهروردى، شهابالدین؛ رسائل شیخ اشراق؛ گروه محققان؛ تهران: نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
13
طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان؛ قم: دار الکتب الاسلامیة، 1375.
14
فناری، حمزه؛ مصباح الأنس؛ بیروت: نشر دار الکتب، 2010م.
15
فلوطین؛ تاسوعات؛ ترجمه محمدحسین لطفی؛ تهران: نشر خوارزمی، 1379.
16
قیصری، داود؛ شرح فصوص الحکم؛ تصحیح آشتیانى؛ تهران: نشر علمى و فرهنگى، 1375.
17
ــــــ؛ رسالة فى التوحید و النبوة و الولایة؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1381.
18
قونوی، صدرالدین؛ إعجاز البیان فى تفسیر أم القرآن؛ تصحیح آشتیانى؛ قم: نشر دفترتبلیغات، 1381.
19
ـــــ؛ شرح الأربعین حدیثا؛ تصحیح حسن کامل ییلماز؛ قم: بیدار، 1372.
20
ـــــ؛ رساله النصوص؛ تصحیح آشتیانى؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1371.
21
کاکایی، قاسم؛ وحدت وجود به روایت ابنعربی و اکهارت؛ تهران: نشر هرمس، 1389.
22
کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ قم: نشر دار الکتب الاسلامیه، 1364.
23
مدرس، زنوزی علی؛ بدایع الحکم؛ قم: نشر الزهراء، 1361.
24
مصباح یزدی؛ سجادههای سلوک؛ قم: مؤسسه امام خمینی، 1387.
25
ملاصدرا؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.
26
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1363.
27
ـــــ؛ إیقاظ النائمین؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1404ق.
28
ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1372.
29
هیک، جان؛ «وصفناپذیری»، ترجمه سیدحسن حسینی؛ مجله فرهنگ؛ ش41-42، 1381.
30
یزدانپناه، سیدیدالله؛ مبانی و اصول عرفان نظری؛ قم: مؤسسه امام خمینی، 1391.
31
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل و بررسی استقلال وجودی و کارکردی قوه واهمه
مسئله اصلی این مقاله نقد استقلال وجودی قوه واهمه بر اساس بررسی کارکردهای منتسب به آن در حوزه علمالنفس است. روش بررسی توصیفی- تحلیلی بوده و در جهت تبیین مسائل مطروحه از مسلمات حوزه فلسفه و روانشناسی نوین استفاده شده است. به طور کلی برای این قوه چهار کارکرد لحاظ شده که در بررسی تحلیلی- انتقادی این کارکردها مشخص میشود: فعل ادراک معانی جزئی فرامادی مانند ترس گوسفند از گرگ، فعل خود نفس است که با کمک قوه عقل انجام میشود. صدور حکم نیز چه از قسم صواب و چه از قسم ناصواب ربطی به واهمه نداشته، کارکرد خود نفس است. اختلال در عملکرد سایر قوا نیز عمدتاً به جهت ضعف و نقصان آنها اتفاق میافتد نه اینکه این قوا تحت تأثیر واهمه قرار گیرند، همانند تضعیف قوه عقل که منجر به ادراکات وهمی میشود؛ لذا این گونه ادراکات و آسیبها نمیتوانند علت وجودی و شروری چون واهمه داشته باشند و عمدتاً از نقص و عدم ناشی میشوند. اختلال در عملکرد نفوس دیگر نیز به جهت فقدان مبانی فلسفی از بحث خارج خواهد بود.
https://zehn.iict.ac.ir/article_247222_9b7684c3598dc3a39e533781a46ed554.pdf
2021-10-23
163
184
قوه واهمه
حکم
اختلال
نفس
یاسر
سالاری
yaser581@yahoo.com
1
گروه الهیات ومعارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.
LEAD_AUTHOR
محمد
نجاتی
mnejati1361@yahoo.com
2
دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان-بندرعباس
AUTHOR
* قرآن مجید.
1
ابنسینا؛ النفس من کتاب الشفا؛ تحقیق حسن حسنزاده آملی؛ قم: بوستان کتاب، 1375.
2
ـــــ؛ رساله نفس؛ تصحیح موسی عمید؛ تهران: انجمن آثار ملی، 1331.
3
ـــــ؛ الاشارات و التنبیهات؛ با شرح خواجه، تحقیق حسن حسنزاده آملی؛ قم: بوستان کتاب، 1383.
4
ـــــ؛ الشفا، الطبیعیات؛ قم: منشورات مکتبه آیتالله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
5
ـــــ؛ قانون در طب؛ ترجمه عبدالرحمن شرفکندی؛ تهران: سروش، 1363.
6
ـــــ؛ المباحثات؛ تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر؛ قم: انتشارات بیدار، 1371.
7
اتکینسون، ریتال و دیگران؛ زمینه روانشناسی؛ ترجمه محمدتقی براهنی و دیگران؛ تهران: رشد، 1366.
8
ـــــ؛ درباره نفس؛ ترجمه علیمراد داودی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1366.
9
انجمن روانپزشکی آمریکا؛ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی؛ ترجمه محمدرضا نایینیان و دیگران؛ تهران: دانشگاه شاهد، 1383.
10
پاشا، محمد؛ فرهنگ آنندراج؛ تهران: انتشارات خیام، [بیتا].
11
پژوهنده، حسین و دیگران؛ «بررسی ابعاد هستیشناختی و معرفتشناختی قوه واهمه از منظر ابنسینا و ملاصدرا»، فصلنامه علمی وپژوهشی حکمت اسلامی؛ س4، ش1، بهار 1396، ص9-30.
12
جام، احمد؛ منتخب سراج السائرین؛ تصحیح علی فاضل؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
13
جرجانی، حکیم سیداسماعیل؛ ذخیره خوارزمشاهی؛ تصحیح و تحشیه محمدرضا محرری؛ تهران: نزهت، 1381.
14
جرجانی، میرسیدشریف؛ تعریفات (فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی)؛ ترجمه حسن سیدعرب و سیما نوربخش؛ تهران: فروزان، 1377.
15
جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: اسراء، 1375.
16
خسروپناه، عبدالحسین و پناهیآزاد، حسن؛ نظام معرفتشناسی صدرایی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
17
رازی، فخرالدین محمد بن عمر؛ المباحث المشرقیه فی العلم الاهیات و الطبیعیات؛ قم: ذوی القربی، 1429ق.
18
رامپوری، غیاثالدین محمد بن جلالالدین بن اشرفالدین؛ غیاث اللغات؛ به کوشش محمد دبیر سیاقی؛ تهران: چاپ کانون معرفت، 1377.
19
رضایی، جواد؛ «چیستی و کارکرد معرفتی قوه واهمه از دیدگاه ملاصدرا»، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق ، استاد راهنما محمد کاظم فرقانی؛ دی 1391.
20
ذبیحی، محمد؛ فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آرای ابنسینا؛ تهران: سمت، 1386.
21
سهروردی؛ مجموعه مصنفات؛ تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1380.
22
سیاسی، علیاکبر؛ علمالنفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت؛ تهران: کتابخانه ابنسینا، 1345.
23
شاملی، نصرالله و وحیده حداد؛ «قوه واهمه و نسبت آن با سایر قوای نفس با تأکید بر آرای ابنسینا»، فصلنامه علمی و پژوهشی آیینه معرفت؛ زمستان 1390، ص24-46.
24
صلیبا، جمیل؛ فرهنگ فلسفی؛ ترجمه منوچهر صانعی درهبیدی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1366.
25
طباطبایی، محمدحسین؛ نهایة الحکمه؛ با شرح غلامرضا فیاضی؛ قم: مؤسسه امام خمینی، 1385.
26
طوسی، خواجه نصیرالدین؛ اساس الاقتباس؛ تحقیق مدرس رضوی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1355.
27
کارلسون، نیل ر؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه اردشیر ارضی و دیگران؛ تهران: رشد، 1379.
28
گراهام، ر؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه علیرضا رجایی و علیاکبر صارمی؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1380.
29
کالات، جیمز؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه اسماعیل بیابانگرد و دیگران؛ تهران: دانشگاه شاهد، 1386.
30
معظمی، داود؛ مقدمات نوروسایکولوژی؛ تهران: سمت، 1378.
31
معلوف، لوییس؛ المنجد؛ ترجمه محمد بندریگی؛ تهران: انتشارات ایران، 1382.
32
ملاصدرا، صدرالدین محمد؛ الشواهد الربوبیة؛ تصحیح مصطفی محقق داماد؛ تهران: بنیاد حکمت صدرا،
33
ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ قم: منشئرات طلیعه النور، 1429ق.
34
ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی، 1371.
35
ـــــ؛ منطق نوین؛ ترجمه و شرح عبدالمحسن مشکوةالدینی؛ تهران: نصر، 1362.
36
مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح اسفار؛ تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1375.
37
نجاتی، محمد و احمد بهشتی؛ «تبیین وجودی و معرفتی حس مشترک در فلسفه اسلامی»، معرفت فلسفی؛ س8، ش2، 1389، ص71-93.
38
نصری، عبدالله؛ فلسفه تحلیلی و نظریه شناخت در فلسفه اسلامی؛ تقریرات استاد مهدی حائری؛ تهران: قلم، 1385.
39
Roche, I.; An introduction to perception; New York: Macmillan, 1975.
40