معرفت شناسی اصلاح شده که در دهه های اخیر توسط الوین پلانتینگا احیا شده است، در مواجهه با چالش شاهدگرایی، باورهای دینی را باورهایی دارای توجیه غیر استنباطی و بینیاز از شاهد، تبیین و حس خداشناسی را به عنوان قوهای خاص که این باورها را تولید و توجیه میکند، معرفی کرده است. اما افتراق توجیه از شاهد و توسل به حس خداشناسی به عنوان یک ادعای خاص برای حل معضل کنونی که نقش شاهدی برای طبیعت قایل نمی باشد، علاوه بر نقدهای بسیار، مسئولیت سنگین اثبات را بر عهده خداباوران میگذارد. ما در این مقاله در راستای تعدیل معرفتشناسی اصلاحشده، با تبیین توسعه رویکرد محافظه گرایی پدیداری، به عنوان رویکردی که توجیه و شاهد را با گرایشی درون گرایانه تعریف میکند، تلاش کرده ایم توجیه غیر استنباطی باورهای دینی را با شاهدگرایی سازگار کنیم؛ همچنین با توجه به نظریه محافظه گرایی پدیداری و یافتههای علوم شناختی دین، حس خداشناسی را از قوهای که هیچ رابطه حمایتی میان باورهای دینی و طبیعت لحاظ نمیکند، به فرایندی فعال در دستگاه کشف عامل و قوای شناختی معمول انسان تغییر دهیم و به این ترتیب رابطه حمایتی طبیعت و باورهای دینی را حفظ کنیم. *دانشجوی دکتری فلسفه دین پردیس فارابی دانشگاه تهران. ** استاد گروه فلسفه پردیس فارابی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول). mmrezai@ut.ac.ir *** دانشیار گروه فلسفه پردیس فارابی دانشگاه تهران. nasirimansour@ut.ac.ir تاریخ دریافت: 20/01/99 تاریخ تأیید: 20/07/99