بررسی و نقد نظریة اشراقی نفس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی

چکیده

مقالة حاضر در صدد تبیین نظریة شهاب‌الدین سهروردی (شیخ اشراق) دربارة نفس ناطقة انسانی و بررسی و نقد این نظریه از منظر دیگر متفکران، به‏ویژه صدرالمتألهین و برخی از محققان معاصر است. سهروردی ابتدا به تعریف نفس با دو رویکرد مشائی و اشراقی و سپس اثبات وجود نفس و تجرد آن می‌پردازد. او نهایتاً با بهره‌گیری از کارکردهای وجودشناختی و معرفت‌شناختیِ عامل «اشراق»، هویت نفسرا نور محضِ مجرد معرفی می‌کند و در اینجا تغییر و گذاری جدی از رویکرد مشائی به رویکرد اشراقی را به نمایش می‌گذارد. دیدگاه‌های سهروردی در باب نفس و مسائل پیرامون آن، از جمله نوآوری‌های مهم فلسفیِ وی هستند؛ لیکن برخی از متفکران، به‏ویژه صدرالمتألهین و برخی از محققان معاصر نقدهایی را بر نظریة اشراقیِ نفس و مجموعة مباحث سهروردی در این عرصه وارد ساخته و دیدگاه‌های وی را به چالش کشیده‌اند. بر مبنای این نقدها، به نظر نگارنده، می‌توان ضمن اذعان به کوشش سهروردی در ارائة دستگاه مفهومی جدید، انسجام درونی آرای وی و اهتمام وی به تعیین نقش معنویت در ارتقای نفس، برخی از آرای او در باب نفس را ناکافی ارزیابی کرد.

کلیدواژه‌ها


ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله؛ الإشارات و التنبیهات؛ چ اول، قم: نشر البلاغة، 1375.
2.حائری یزدی، مهدی؛ اصول معرفت‌شناسی در فلسفة اسلامی- علم حضوری؛ ترجمة سیدمحسن میری؛ چ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
3. دهباشی، مهدی؛ «مبانی پدیدارشناسی در فلسفة شیخ اشراق» در: جمعی از اساتید و نویسندگان؛ مجموعه مقالات نخستین کنگرة بینالمللی شهابالدین سهروردی (شیخ اشراق)، ج3، چ اول، زنجان: [بی‏نا]، 1380.
4.دشتکی شیرازی، غیاث‏الدین منصور؛ اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور؛ تقدیم و تحقیق علی اوجبی؛ چ اول، تهران: میراث مکتوب، 1382.
5. دیباجی، سیدمحمدعلی؛ «تجرد نفس از دیدگاه سهروردی»؛ فصلنامة اندیشه دینی، ش31، دانشگاه شیراز، تابستان 1388.
6. سهروردی (شیخ اشراق)، شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک؛ التلویحات اللوحیة و العرشیة؛ تصحیح و مقدمة نجفقلی حبیبی؛ چ اول، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1388.
7. ـــــ؛ «المقاومات (العلم الثالث)؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ دوم، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
8. ـــــ؛ «پرتونامه»؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، ج3، تصحیح و مقدمة سیدحسین نصر؛ چ دوم، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران، 1375.
9. ـــــ؛ «حکمة الإشراق»؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، ج2، تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ دوم، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
10. ـــــ؛ «رسالة فی اعتقاد الحکماء»؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، ج2، تصحیح و مقدمة هنرى کربن؛ چ دوم، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
11. ـــــ؛ «کلمة التصوف»؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، ج4، تصحیح و مقدمة نجفقلی حبیبی؛ چ دوم، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
12. ـــــ؛ «هیاکل النور»؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏، ج3، تصحیح و مقدمة سید حسین نصر؛ چ دوم، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
13. شیرازى‏، قطب‌‌الدین؛ شرح حکمة الإشراق؛ به اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق؛ چ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏، 1383.
14. صدرالمتألهین (ملّاصدرا)، صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی؛ التعلیقات علی شرح حکمة الإشراق؛ القسم الثانی فی الأنوار الاهیة؛ چاپ سنگی، قم: انتشارات بیدار، [بی‏تا].
15. عباس‌زاده، مهدی؛ اشراق و کارکرد معرفتی آن در تفکر سهروردی»؛ مجلة ذهن، ش52، سال سیزدهم، زمستان 1391.
16. ـــــ؛ «یقین در فلسفة اشراق»؛ مجلة ذهن، ش55، سال چهاردهم، پاییز 1392.
17. یثربی، سیدیحیی؛ حکمت اشراق سهروردی: گزارش حکمت اشراق با تطبیق و نقد همراه با متن حکمة الإشراق؛ چ دوم، قم: موسسة بوستان کتاب، 1386.
18. یزدان‌پناه، سیدیدالله؛ حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، ج2، تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1389.