تحلیل استعاره­ های مفهومی واژه «آیه» در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معرفت شناسی

2 دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

 
 
نظریه استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهم‎ترین نظریه­های زبان­شناختی با برقراری نگاشت میان دو حوزه مبدأ و مقصد عمل می‌کند و از حوزه حسی و شناخته‎شده برای فهم حوزه کمتر شناخته­شده بهره می­جوید. استعاره­هایی که در ارتباط با واژه آیه مطرح شده­اند، با ساختاربخشی جزئی، آن را از ابعاد مختلفی در کانون توجه قرار می­دهند. هر استعاره با متمرکزشدن بر یک جنبه از مفهوم «آیات» به ما اجازه می‏دهد یک جنبه از مفهوم آیه را به واسطه مفهوم دیگری مانند ابزار، باران، کالا یا قصه که با وضوح بیشتری تعریف شده است، درک کنیم. استعاره مرتبط با ابزار، مفهوم سیستم از معنای آیه را برای درک کارکرد و پیامدهای آن روشن می­سازد. استعاره قصه، ظرفیت آیات در برجستگی محتوا را به تصویر می­کشد و استعاره باران، پیشروی آیات به سوی هدف مد نظر نشان می‏دهد. استعاره کالا نیز هشداری به مخاطبان در جهت تبدیل‏نشدن به تاجرانی زیان­دیده در صورت استفاده نادرست از آیات است. همپوشانی‏ای که میان این استعاره­ها وجود دارد، پیدایش تدریجی یک سطح را نشان می‏دهد. این همپوشانی به دلیل وجود تضمن­های استعاری است که استعاره­های آیه را به یکدیگر پیوند می‏دهد و آنها را با یکدیگر منسجم می­سازد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر  بیروت‏: مؤسسه التاریخ، [بی­تا].
    2. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
    3. رحمدل شرفشادهی، غلامرضا؛ «باران و تأویل نشانه‌شناختی پدیدارها در قرآن»، اندیشه دینی؛ ش14، 1386.
    4. ابن­منظور؛ لسان العرب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
    5. ابوحیان، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فى التفسیر؛ تحقیق صدقی محمد جمیل‏؛ بیروت: دار الفکر، 1420ق.
    6. اردبیلی، لیلا و بلقیس روشن؛ مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی؛ تهران: علم، 1392.
    7. پهلوان، منصور و مهدی دهقان؛ «مصادیق گونه­گون آیه در قرآن»، سراج منیر؛ ش18، 1394.
    8. جورج لیکاف، مارک جانسون؛ استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم؛ ترجمه هاجر آقاابراهیمی؛ تهران: علم، 1394.
    9. الجوهری، اسماعیل؛ الصحاح؛ قاهره: دار الحدیث، 1430ق.
    10. الحسینی، محمد مرتضی؛ تاج العروس؛ بیروت: دار الفکر، 1944م.
    11. الرازى، فخرالدین محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب‏؛ بیروت‏: دار احیاء التراث العربی‏، 1420ق.
    12. راسخ­مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان­شناسی شناختی؛ تهران: سمت، 1393.
    13. الراغب الاصفهانی، ابی­القاسم؛ مفردات الفاظ قرآن؛ تحقیق عدنان داوری؛ دمشق: دار القلم، 1423ق.
    14. الزمخشرى، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏؛ بیروت: دار الکتاب العربی،‏ 1407ق.
    15. صفوی، کوروش؛ نوشته‌های پراکنده (معنی‌شناسی)؛ تهران: علمی، 1391.
    16. الطباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛‏ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین، 1417ق.
    17. الطریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1430ق.
    18. عبدالباقی، محمدفؤاد؛ المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم؛ قم: نوید اسلام، 1425ق.
    19. قاسم­زاده، حبیب­الله؛ استعاره و شناخت؛ تهران: کتاب ارجمند، 1392.
    20. قائمی نیا، علیرضا؛ استعاره­های مفهومی و فضاهای قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    21. ـــــ؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    22. کوچش، زولتان؛ استعاره­ها از کجا می­آیند؛ ترجمه جهانشاه میرزابیگی؛ تهران: آگاه، 1396.
    23. ـــــ؛ زبان، ذهن و فرهنگ؛ ترجمه جهانشاه میرزابیگی؛ تهران: آگاه، 1395.
    24. گیررتس، دیرک؛ نظریه­های معنی­شناسی واژگانی؛ تهران: علمی، 1393.
    25. لیکاف، جورج؛ قلمرو تازه علوم شناختی؛ ترجمه جهانشاه میرزابیگی؛ تهران، آگاه، 1395.
    26. لیوون، تئوون؛ آشنایی با نشانه­شناسی اجتماعی؛ ترجمه محسن نوبخت؛ تهران: علمی، 1395.
    27. المصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ ایران : الدائرة العامة للمراکز و العلاقات الثقافیة، 1368.
    28. ملبوبی، محمدتقی؛ تحلیلی نو از قصص قرآن؛ تهران : امیرکبیر، 1376.
    29. نیلی­پور، رضا؛ زبان­شناسی شناختی؛ تهران: هرمس، 1394.

    30. Evans Vyvyan  Green Melanie; Congnitive linguistics:  An Introduction; New jersey: Edinburgh University Press, 2006.

    1. Lakoff, Georg and Mark Johnsen; Metaphors we live by; London, The university of Chicago press, 2003.