تحلیل موقعیت شناخت‎های غیر واقعی در گسترۀ انکشافی عقل کلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

عقل کلی عبارت از جوهری است که به هیچ وجهی تعلق به اجسام ندارد؛‌ نه از جهت وجود مانند اعراض، نه از جهت فعل و تصرف مانند نفوس، و نه به جزئیت و امتزاج مانند ماده و صورت. عقل کلی به جهت گستره و احاطۀ علمی و مخزنیت آن نسبت به ادراکات عقلی، توسط حکیمانی نظیر علامۀ طوسی به عنوان نفسالأمر صور و احکام ذهنیه دانسته شده است. علامۀ حلی در زمان استفاده از محضر علامۀ طوسی این نظریه را نقد کرده است که لازمۀ گفتار حکیمان این است که صور کاذبه نیز در عقل فعّال منتقش باشند. بیان علامۀ طوسی و نقد شاگرد ایشان علامۀ حلی، سرآغاز یکی از مهم‏ترین مباحث فلسفی شده است و فیلسوفان و حکیمان را به تفکر و ارائۀ راه‌حل برای مشکل احاطۀ علمی عقل فعال نسبت به احکام کاذبه واداشته است. در این نوشتار پس از تبیین و سنجش و بررسی مهمترین این راه‌حل‌ها، تحلیلی وجودی بر پایۀ حکمت متعالیه، برای حل مشکل احاطۀ علمی عقل کلی بر صور و احکام کاذب و غیر واقعی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. آشتیانی، مهدی؛ تعلیقة علی شرح المنظومة للسبزواری؛ قسم الحکمة، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
  2. ـــــ؛ أساس التوحید؛ تهران: انتشارات مولی، 1330.
  3. ابن‏سینا؛ الشفاء؛ قم: منشورات مکتبۀ آیت العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
  4. ـــــ؛ التعلیقات؛ تصحیح عبدالرحمن بدوی؛ ط2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه، [بی‌تا].
  5. ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تحقیق عبدالله نورانی؛ مؤسّسة مطالعات اسلامی مک گیل کانادا ‌ـ‌ دانشگاه تهران، 1363.
  6. حسینی طهرانی، سیدهاشم؛ توضیح المراد تعلیقة علی شرح تجرید الاعتقاد؛ چ سوم، تهران: انتشارات مفید، 1365.
  7. حلی، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ تصحیح  و تعلیق حسن حسن ‏زاده آملى؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چ چهارم، 1413ق.
  8. سبزواری، هادی؛ أسرار الحکم؛ تصحیح و تحقیق کریم فیضی؛ چ اول، قم: انتشارات مطبوعات دینی، 1383.
  9. ـــــ؛ تعلیقه بر الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981م.
  10. ـــــ؛ شرح المنظومة؛ تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى؛ چ اول، تهران: نشر ناب، 1369-1379.
  11. شعرانی، ابوالحسن؛ شرح تجرید الاعتقاد؛‌ چ هفتم، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1373.
  12. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981م.
  13. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه رئالیسم؛ چ دوم، قم: موسسه بوستان کتاب، 1387.
  14. ـــــ؛ تعلیقه بر الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی1981م.
  15. طوسی، نصیرالدین؛ تجرید الاعتقاد؛ چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1407ق.
  16. ـــــ؛ تصورات یا روضة التسلیم؛ تصحیح ایوانف؛ چ اول، تهران: نشر جامی، 1363.
  17. فیّاض لاهیجی، عبدالرّزاق؛ شوارق الإلهام فی شرح تجرید الاعتقاد؛ چاپ سنگی، [بی‏‌جا]، [بی‏‌تا].
  18. قوشجی، علاءالدین علی بن محمد؛ شرح تجرید الاعتقاد؛ قم: انتشارات رضی ـ ‌بیدار‌ـ عزیزی، [بی‌تا].
  19. قیصری، محمدداوود؛ شرح فصوص الحکم؛ شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم، سیدجلال‏الدین آشتیانی؛ چ سوم، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1370.
  20. میرداماد، محمدباقر؛ قبسات؛ به اهتمام مهدی محقق، سیدعلی موسوی بهبهانی، ایزوتسو و ابراهیم دیباجی؛ چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367.