کارکردهای معرفتی قلب از دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه قرآن و حدیث

2 استادیار پژوهشکده کلام اهل بیت پژوهشگاه قرآن و حدیث

3 دانشیار گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

قلب به عنوان یکی از محوری‏ترین کلمات در قرآن کریم برای معرفت و رسیدن به ایمان معرفی شده است. علامه طباطبایی قلب در قرآن را در جهت جسمی آن و به معنای قلب صنوبری که در درون سینه میتپد، در نظر نگرفته است، بلکه به اعتقاد وی قلب در قرآن همان نفس یا روح انسان است. علامه طباطبایی معتقد است، قرآن قلب را در معناهایی مانند عقل، نفس و روح بیان کرده است و عباراتی مانند فؤاد، صدر و نفس در قرآن به معنای قلب استفاده شده‏اند. تفاوت در تعابیر قرآنی به اعتقاد علامه هرگز به معنای تفاوت هستی‏شناختی نیست. با این بیان قلب دارای جایگاه‏ها و کارکردهای متفاوتی می‏باشد. پژوهش حاضر در صدد بیان نظریات تفسیری علامه طباطبایی درباره کارکردهای معرفتی قلب است. برای این منظور ابتدا معنای قلب ازنگاه لغویون مورد واکاوی قرار گرفته است؛ سپس کارکردهای معرفتی که عبارت‏اند از عقل، سمع، علم، وحی، ذکر، فقه، از تفسیر المیزان استخراج شده و ارتباط قلب با هر کدام جداگانه مورد تحلیل قرار گرفته است. هر کدام از این کارکردها ضمن فرایندی به افزایش ادراک قلب منجر می‏شوند که فرایندها در این نوشتار بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابتهاج، یاسر؛ القلب فی القرآن الکریم؛ پایان‏نامه دفاع‏شده در دانشگاه اصول‎الدین نابلس ـ فلسطین، 2011م.
    2. ابن‏اثیر، مبارک بن محمد‏؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ تحقیق محمود محمد طناحی؛ چ چهارم، قم: انتشارات مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
    3. ابن‏درید، محمد بن حسن؛ جمهرة اللغة؛ چ اول، بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین، 1988م.
    4. ابن‏فارس، احمد بن‏ فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون؛ قم: انتشارات مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
    5. ابن‏منظور، محمد بن‏ مکرم؛ لسان العرب؛ چ سوم، بیروت: انتشارات دارالصدر، 1414ق.
    6. ازهری، محمدبن‏احمد؛ تهذیب اللغة؛ چ اول، بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    7. جوهری، اسماعیل ‏بن‏ حماد؛ الصحاح؛ چ اول، بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین، 1376ق.
    8. حسینی شیرازی، سیدمحمد؛ تبیین القرآن؛ بیروت: انتشارات دارالعلوم، 1423ق.
    9. راغب اصفهانی، حسین‏بن‏محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ چ اول، بیروت: انتشارات دارالقلم، 1412ق.
    10. شبر، سیدعبدالله؛ تفسیرالقران الکریم؛ بیروت: انتشارات دارالبلاغة للطباعة و النشر، 1412ق.
    11. شیرازی، صدرالدین محمد؛ شرح اصول کافی؛ تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
    12. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ترجمه محمدباقر موسوی همدانی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
    13. ـــــ؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم:‌ دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    14. طوسی، محمد بن‏ حسن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: انتشارات دارالاحیاء التراث العربی، [بی­تا].
    15. عسکری، حسن‏بن‏عبدالله؛ الفروق فی اللغه (6 جلدی)؛ چ اول، بیروت: انتشارات دارالأفاق، الجدیدة، 1376ق.
    16. فراهیدی، خلیل ابن ‏احمد؛ العین؛ چ دوم، قم: نشر هجرت، 1409ق.
    17. فلاح‎پور، مجید؛ «معناشناسی علم در قرآن کریم و مکاتب بشری»؛ پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، ش20، پاییز 1392.
    18. فیض کاشانی، ملامحسن؛ الاصفی فی تفسیر القرآن؛ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.
    19. فیومی، احمد بن ‏محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (2 جلدی)؛ چ دوم، قم: انتشارات مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
    20. قائمی‏نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ چ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
    21. مرتضی زبیدی، محمدبن‏محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تحقیق علی شیری؛ چ اول، بیروت: انتشارات دارالفکر، 1414ق.
    22. مروتی، سهراب؛ «معناشناسی واژه ذکر در قرآن کریم»؛ آموزه‏های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش17، بهارـ تابستان 1392.
    23. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن (14 جلدی)؛ چ سوم، بیروت:‌ دارالکتب العلمیة، 1430ق.
    24. ـــــ؛ تفسیر روشن؛ تهران: مرکز نشر کتاب، 1380.
    25. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ ج7، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیة، 1424ق.
    26. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیة، 1374.
    27. نصرتی، شعبان؛ معناشناسی شناختی قلب در قرآن؛ پایان‏نامه دفاع‏شده در دانشگاه حدیث قم، 1394.