نظریههای چندجهانی در فیزیک معاصر بحثبرانگیز بودهاند. براساس این نظریهها گروه بزرگی از جهانهای دیگر وجود دارد که با آنها تماسی نداریم و هرگز نیز نخواهیم داشت. بحث تعدد جهانها که ماهیتی فلسفی دارد، تنها مختص فیزیک معاصر نبوده، بلکه ایدهای تاریخی است. گفته میشود، نظریه چندجهانی معاصر، علمی است و لذا با نظریههای پیش از خود متفاوت است. ما با بررسی تاریخی این نظریهها نشان میدهیم که در هر زمان عناصری پایه، منبعث از اصول فیزیکی پذیرفتهشده در آن افق تاریخی وجود داشتهاند که اندیشه تکثر جهان را شکل دادهاند؛ لذا نظریات چندجهانی معاصر و پیش از آن از این منظر به هم شباهت دارند و نوع تکثر جهانها در طول تاریخ به افق مفهومی نظریهپردازان وابسته است. هدف از این بررسی آن است که به نظریه چندجهانی جدید در بستر تاریخیاش بنگریم و وجوه معرفتی چندجهانی و بستگی نظریههای آن، به افق مفهومی و منظرِ ناظر را نشان دهیم.
ایلخانی، محمد؛ تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس؛ تهران: سمت، ۱۳۹۰.
پاپکین، ریچارد و آوروم استرول؛ کلیات فلسفه؛ ترجمه جلال الدین مجتبوی؛ تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۸۸.
سبحانی، علیرضا؛ بررسی مبانی علمی و فلسفی ایده چندجهانی؛ رساله دکتری، فلسفه علم صنعتی شریف، ۱۳۹۳.
سبحانی، علیرضا؛ «تکجهانی یا چندجهانی از نظر برخی اندیشمندان مسلمان متقدم»؛ فلسفه علم، بهار و تابستان، سال اول، ۱۳۹۳ (ب).
کاسیرر، ارنست؛ فرد و کیهان در فلسفه رنسانس؛ ترجمه یدالله موقن؛ تهران: نشر ماهی، ۱۳۸۸.
کامبریج، ارنست؛ تاریخِ هنر؛ ترجمه علی راین؛ تهران: نشر نی، ۱۳۸۵.
کویره، الکساندر؛ گذر از جهانِ بسته به کیهانِ بی کران؛ ترجمه علیرضا شمالی؛ تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۷.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج6، چ چهاردهم، تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۸۹.
معصومی، سعید؛ نقد و بررسی صورتبندیهای مختلف نظریه چندجهانی؛ رساله دکتری، فلسفه علم، صنعتی شریف، ۱۳۹۳.
مقربی، نواب؛ «رهیافت جامعهشناسانه به علم»؛ فلسفه و کلام: فلسفه علم ، ش۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۰.
منصوری، علیرضا؛ مبانی فلسفی اندازهگیری در مکانیک کوانتم؛ رساله دکتری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۱.
نصر، حسین؛ نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۷۷.
Boltzmann, L.; on certain questions in the theory of gases, Nature, V.51: 413–415; in WA III, paper 112, 1895.
Carter, B.; InConfirmation of Cosmological Models with Observations; ed. M.S. Longair; Dordrecht: Reidel, 1974.
Crowe, M.J.; the Extraterrestrial Life Debate 1750-1900: The Idea of a Plurality of Worlds from Kant to Lowell; Cambridge: Cambridge University Press, 1999 in: http://www3.nd.edu/~mcrowe1.
Everett, H.; “Relative State’ Formulation of Quantum Mechanics”; Reviews of Modern Physics, V. 29: 454–462, 1957. Reprinted in Wheeler and Zurek, 1983, pp.315–323.
Smolin. L.; the trouble with Physics: The Rise of String Theory, the fall of a Science, and What Comes Next, Houghton Mifflia Company, Boston, New York, 2006.