روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی (مختصات، بایستگی‌ها و ویژگی‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

روش‌شناسی‌ علوم انسانی به عنوان دانش درجه دوم، یکی از محورهای اصلی فلسفه علوم انسانی است. در باب علوم انسانی موجود رویکردهای مختلفی مطرح بوده و مکاتب مختلفی نظیر رویکرد پوزیتیویسم، تفسیری (تفهمی)، انتقادی و... شکل گرفته است؛ اما در باب علوم انسانی اسلامی و روش آن، در ابتدای راه قرار داریم. از مهم‏ترین مسائل در این زمینه، شناخت «روش علوم انسانی اسلامی» است. در باب چیستی‌ «روش‌ علوم انسانی اسلامی» مسائل مختلفی مطرح است؛ از جمله اینکه مراد از «روش علوم انسانی اسلامی» چیست و دارای چه ویژگی‌هایی است؟ برخی از ویژگی‌ها و بایسته‌های روش علوم انسانی اسلامی عبارت‎اند از: منظومه‌ای‌بودن و رعایت اقتضائات منظومه و الگوی اسلامی، ابتنا بر مبانی دینی و اسلامی، دارای چهارچوب نظری، انعطاف‌پذیری، دارای سطوح مختلف، جامعیت و کمال، تعمیم‌پذیری و... که مقاله حاضر می‌کوشد ویژگی‌های یادشده را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


  1.  

       * قرآن کریم.

    1.ابراهیمی‌پور، قاسم؛ «روش‌شناسی اندیشه اجتماعی دورکیم، وینچ و علامه طباطبایی»؛ معرفت فرهنگی-اجتماعی، سال دوم، ش4، پاییز 1390.

    2.افروغ، عماد؛ فرهنگ‌شناسی و حقوق فرهنگی؛ تهران: مؤسسه فرهنگ و دانش، 1379.

    3.امزیان، محمد؛ روش تحقیق علوم اجتماعی از اثبات‌گرایی تا هنجارگرایی؛ ترجمه عبدالقادر سواری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389. 

    4.اوسى، على رمضان؛ روش علامه طباطبایى در تفسیر المیزان؛ چ1، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1381.

    5.بلیکی، نورمن؛ پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی؛ ترجمه سیدحمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سیدمسعود ماجدی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393.

    6.ایمان، محمدتقی؛ فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.

    7.ـــــ؛ مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.

    8.ایمان، محمدتقی و اسلام آقاپور؛ «تکنیک زاویه‌بندی در تحقیقات علوم انسانی»؛ روش‌شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، ش52، پاییز 1386.

    9.ایمان، محمدتقی و احمد کلاته ساداتی؛ روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (مدلی روش‌شناختی از علم اسلامی)؛ چ1، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.

    1. پارسانیا، حمید؛ سنت، ایدئولوژی، علم؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1385.
    2. ـــــ؛ «علم سکولار و علم دینی»؛ فصلنامه معرفت؛ ش22، 1376.
    3. ـــــ؛ «روش‌شناسی علوم انسانی با رویکرد اسلامی»؛ مجله پژوهش، سال اول، ش2، پاییز و زمستان 1388.
    4. ـــــ؛‌ «مجموعه نوشتارهایی درباره علوم اجتماعی و علوم انسانی»؛ هفته‏نامه پنجره و نیز مجموعه مصاحبه‏های همایش تحول در علوم انسانی: مصاحبه با حمید پارسانیا؛ نشر فجر ولایت، 1390ش.
    5. ـــــ؛ روش‏شناسی انتقادی حکمت صدرایی؛ چ1، قم: کتاب فردا، 1389.
    6. جوادی آملی، عبدالله، «سیاست حکمت متعالیّه»؛ نشریه پگاه حوزه، ش229، 1387.
    7. ـــــ؛ صورت و سیرت انسان در قرآن؛ قم: نشر اسراء، 1379.
    8. ـــــ؛ علم و هویت: سلسله نشست‌های علمی دانشگاه باقرالعلوم7، قم: دانشگاه باقرالعلوم7، 1385.
    9. ـــــ؛ تفسیر انسان به انسان: چ1، قم: نشر اسراء، 1384.
    10. ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ چ1، قم: نشر اسراء، 1386.
    11. ـــــ؛ «ویژگی‌های فلسفه و نسبت آن با علوم»؛ فصلنامه اسراء، ش5، 1389.
    12. ـــــ؛ تحریر تمهید القواعد؛ ویرایش حمید پارسانیا؛ چ1، [بی‏جا]، الزهراء، 1372.
    13. ـــــ؛ جامعه در قرآن؛ تنظیم و ویرایش مصطفی خلیلی؛ چ1، قم: نشر اسراء، 1387.
    14. جوارشکیان، عباس؛ «مبانی نظری روش‏های تحقیق در علوم انسانی»؛ مصباح، سال اول، شماره صفر، زمستان 1370.
    15. حقیقت، سیدصادق؛ روش‌شناسی علوم سیاسی؛ چ1، قم: دانشگاه مفید، 1385.
    16. ـــــ؛ «بر حاشیه روش تحقیق در علوم سیاسی»، دانش پژوهان، ش1، نیمسال دوم 81-82.
    17. خسروپناه، عبدالحسین؛ گستره شریعت؛ قم؛ دفتر نشر معارف، 1382.
    18. ـــــ؛ در جستجوی علوم انسانی؛ تهران: نشر معارف و شورای انقلاب فرهنگی، 1393.
    19. خنیفر، حسین؛ نفیسه زروندی و جواد زروندی؛ «بررسی جایگاه پژوهش‌های کیفی در روش‌شناسی علوم انسانی» دو فصلنامه عیار پژوهش در علوم انسانی، سال سوم، ش1، بهار و تابستان 1390.
    20. خیری، حسن؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد: حداقل وجدان جمعی به منظور برقراری نظم اجنماعی از دیدگاه اسلام؛ مؤسسه آموزشی و پ‍‍ژوهشی امام خمینی1.
    21. رشاد، علی‌اکبر؛ طرحنامه منطق فهم قرآن (چاپ نشده).
    22. ـــــ؛ درسنامه فلسفه علوم انسانی (چاپ ‌نشده).
    23. رفیع‌پور، فرامرز؛ کندوکاوها و پنداشته‌ها؛ چ3، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1368.
    24. ساروخانی، باقر؛ روش‏های تحقیق در علوم اجتماعی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375.
    25. شیروانی، علی؛ سرشت انسان: پژوهشی در خداشناسی؛ قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، 1376.
    26. صدوقی، مجید، «کنکاش در مبانی فلسفی پژوهش کمّی و کیفی در علوم رفتاری»؛ مجله روش‌شناسی علوم انسانی، ش52، 1386.
    27. ـــــ؛ «معیارهای ویژة ارزیابی پژوهش کیفی»؛ روش‏شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، ش56، سال چهاردهم، پاییز 1387.
    28. ضیائی بیگدلی، محمدرضا؛ «متدولوژی حقوق بین‌الملل» مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال هفتم، ش۱۵=۱۶ ، ۱۳۸۴.
    29. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ تهران: شرکت افست (سهامی عام)، [بی‌تا].
    30. ـــــ؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ چ2، قم:  صدرا، 1409ق.
    31. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامى، 1417ق.
    32. ـــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه صادق لاریجانی؛ چ1، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1387.
    33. ـــــ؛ بدایة الحکمة؛ ترجمه علی شیروانی؛ چ12، قم: دارالعلم، 1386.
    34. ـــــ؛ بررسی‌های اسلامی؛ ج1، به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب، 1388.
    35. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1404ق.
    36. ـــــ؛ مجموعه رسائل؛ تحقیق صبا الربیع؛ قم: نشر احیاء التراث، 1428ق.
    37. ـــــ؛ شیعه در اسلام؛ چ13، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، 1378.
    38. قراملکی، احد فرامرز؛ روش‌شناسی مطالعات دینی؛ چ1، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1385.
    39. کاکایی، عباس؛ روش‏شناسی علوم سیاسی؛ مکتب ماهان، ۱۳۹۰.
    40. گلشنی، مهدی؛ از علم دینی تا علم سکولار؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 1380.
    41. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج1، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1378.
    42. مصباح، علی؛ مبانی علوم انسانی: درس فلسفه علوم انسانی و اجتماعی؛ نسخه اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392.
    43. مطهری، مرتضی؛ انسان در قرآن؛ قم: صدرا، [بی‌تا].
    44. ـــــ؛ مجموعه آثار؛ قم: نشر صدرا، 1379.
    45. ـــــ؛ شرح مبسوط منظومه؛ تهران: انتشارات حکمت، 1404ق.
    46. ملکیان، مصطفی؛ «روش‏شناسی در علوم سیاسی»؛ فصلنامه علوم سیاسی، ش14، تابستان 1380.
    47. منادی، مرتضی؛ «روش کیفی در علوم اجتماعی و علوم رفتاری»؛ روش‌شناسی علوم انسانی، ش47، سال دوازدهم، 1385.
    48. نوری، نجیب‏الله؛ «به‏کارگیری روش تلفیقی در مطالعات علوم انسانی»، مجموعه مقالات مبانی فلسفی علوم انسانی؛ ج3، قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی، سال 1391.
    49. .ـــــ؛ «به‏کارگیری روش تلفیقی در مطالعات علوم انسانی»؛ عیار پژوهش در علوم انسانی، سال دوم، ش2 (پیاپی ش4)، پاییز و زمستان 1389.
      1. Oxford Advanced Learner's Dictionary; 2003.
      2. Neumann, W. L.; “Social Research Methods”; Qualitative and Quantitative Approaches, London: Allyn and Bacon, 1997.
      3. Lather, P.; Getting Smart: Feminist Research and Pedagogy with/ in the Postmodern; New York: Routledge, 1991.
      4. Lather, P.; “Critical frame in Educational Research: Feminist and Post-structural perspectives”; Theory into practice, Vol.XXXI, no.2, 1992.
      5. Harding, S.; “Is there a feminist Method”, Feminism and Methodology; Harding, S(Ed), Bloomington: Indiana University press, 1987.
      6. Kuhn, Thomas S.; The Structure of Scientific Revolutions; thr university of Chicago press, 1970.