عقل شهودی و شناخت ذات حق از دیدگاه نصر و شووان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

3 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

 
شناخت خدا از اهم مسائل معرفتی انسان و یکی از پرسش‏های بنیادین حوزه معرفت‎شناختی است، بدین معنا که شناخت خدا ‏امکان‏پذیر است یا امکان‌ناپذیر؟ به بیان دیگر «خدا» متعلق قوای ادراکی «انسان» قرار می‎گیرد یا نه؟ اگر آری با کدام قوه ادراکی و کدام ساحت وجودی حق قابل ادراک خواهد بود؟ شهود قلبی یا عقل شهودی یا قوه دیگری از قوای ادراکی؟ اگر پاسخ منفی است، مقصود کدام ساحت وجودی حق تعالی است که صید معرفتی انسان نخواهد شد؟ نوشتار حاضر اگرچه عرفانی و مبتنی بر شهود عرفانی نیست، بر مبنای حکمت متعالیه با قرائت دکتر نصر و شوان بر آن است نشان دهد آیا می‎توان با عقل شهودی به شناخت ذات حق تبارک و تعالی دست یافت؟ مقصود از عقل شهودی این است که بدون وساطت مفاهیم ذهنی به شهود حقایق کلی و فراگیر نایل می‌شود که به یک اعتبار در قبال عقل مفهومی و به اعتبار دیگر در قبال شهودهای حسی، دون عقلی و یا شهودهای عرفانی، فراعقلی است. شهودهای حسی حاصل مواجهه مستقیم و بی‌واسطه با اشیای جزئی و مادی است؛ حال آنکه شهودهای عقلی حاصل مواجهه مستقیم با حقایق فراگیر و کلی است و شهودهای فراعقلی که در بیان عارفان مسلمان آمده، شهود «وجه رب» و «اسما و صفات الهی» است. روش نوشتار عقلی- برهانی و رهاورد این است که نصر و شوان باور به عقل شهودی یا بصیرت عقلی دارند که بالاتر از عقل استدلالی بوده و نسبت به آن هم جنبه مبدأ و هم جنبه مقصدبودن دارد؛ زیرا تا بصیرت عقلی نباشد، مواد خام و کافی برای استدلال عقلی نیست تا به معلومات جدیدی دست یابد و معلومات جدید عقل استدلالی باید به مشهودات به کار آید؛ چه اینکه عقل شهودی نوعی درک بی‏واسطه است و دکتر نصر و شوان بر این عقیده‌اند ذات حق تنها با عقل شهودی حاصل‌شدنی است، البته مقام ذات ظهور نایافته و امر نامتناهی برای خداست که از حد و طور ادراک بالاتر است که به الهیات سلبی یا تنزیهی نسبت می‎دهند و نزدیک‌ترین وسیله معرفت به ذات خدا شهود عقلی است.

کلیدواژه‌ها


  1. بورکهارت، تیتوس؛‌ هنر مقدّس‌ (اصول‌ و روش‌ها)؛ ترجمه‌‌ جلال ستاری؛ تهران: انتشارات‌ سروش، 1376.
  2. تالیافرو، چارلز؛ فلسفه‌ دین ‌در قرن ‌بیستم‌؛ ترجمه انشاءالله ‌‌‌رحمتی؛ تهران‌: دفتر پژوهش ‌و نشر سهروردی‌، 1381.
  3. شوان، فریتیوف؛ عقل و عقل عقل؛ ترجمه­ بابک عالیخانی؛ تهران: هرمس، 1384.
  4. ـــــ؛ منطق و تعالی؛ ترجمه­ حسین خندق‏آبادی؛ تهران: نگاه معاصر، 1388.
  5. ـــــ؛ شناخت اسلام؛ ترجمه­ ضیاءالدین دهشیری؛ تهران: مؤسسه­ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
  6. ـــــ؛ گوهر و صدف عرفان اسلامی؛ ترجمه­ مینو حجت؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.  
  7. ـــــ؛ «مرکز پرگار وجود»، ترجمه­ جلال ستاری؛ نامه­ فرهنگ؛ س3، ش1، 1372.
  8. ـــــ؛ «انسان­شناسی معنوی»، ترجمه علیرضا عنایت؛ اطلاعات حکمت و معرفت؛ ش2، اردیبهشت 1388الف.
  9. ـــــ؛ اسلام و حکمت خالده؛ ترجمه فروزان راسخی؛ تهران: هرمس، 1382.
  10. گنون، رنه؛ «تقابل میان شرق و غرب»، ترجمه نسرین‌ هاشمی؛ نامه فرهنگ؛ ش17، 1374.
  11. لینگز، مارتین؛ عرفان اسلامی چیست؛ ترجمه­ فروزان راسخی؛ چ2، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1383.
  12. نصر، سیدحسین؛ معرفت و معنویت؛ ترجمه­ انشاءالله رحمتی؛ چ2، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.
  13. ـــــ؛ نیاز به علم مقدس؛ ترجمه­ حسین میانداری؛ چ2، تهران: مؤسسه­ فرهنگی طه، 1382.
  14. ـــــ؛ اسلام و تنگناهای انسان متجدد؛ ترجمه­ انشاءالله رحمتی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1383.
  15. ـــــ؛ دین و نظم طبیعت؛ ترجمه­ انشاءالله رحمتی؛ تهران: نشر نی، 1385.
  16. ـــــ؛ آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز؛ ترجمه­ حسین حیدری و محمد‌هادی امینی؛ چ1، تهران: قصیده‎سرا، 1385.
  17. ـــــ؛ صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه؛ ترجمه­ حسین سوزنچی؛ تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1382.
  18. ـــــ؛ معرفت جاودان (مجموعه مقالات سیدحسین نصر)؛ ج1، به اهتمام سیدحسن حسینی؛ تهران: مهر نیوشا، 1386.
  19. ـــــ؛ در جستوجوی امر قدسی؛ ترجمه­ مصطفی شهرآیینی؛ چ2، تهران: نشر نی، 1385.
  20. ـــــ؛ آموزه­های صوفیان از دیروز تا امروز؛ ترجمه­ حسین حیدری و محمدهادی امینی؛ تهران: قصیده­سرا، 1382ب.
  21. ـــــ؛ گلشن حقیقت؛ ترجمه انشاءالله رحمتی؛ تهران: نشر سوفیا، 1388الف.
  22. ـــــ؛ معرفت و امر قدسی؛ ترجمه فرزاد حاجی­میرزایی؛ چ3، تهران: نشر و پژوهش فروزان روز، 1388ب.

23. یوسفی‌فر، شهرام؛ خرد جاویدان (مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنّت گرایان معاصر)؛ تهران: نتشارات دانشگاه تهران، 1382. 

  1. Rene; in la gnose, quoted in perry, whitall (ed.); A Treasury of , Guenon Traditional wisdom; london :Allen and Unwin, 1971.
  2. Huxley, Aldous; The perennial philosophy; London ;fotana books, 1988.  
  3. Old meadow, kneth; Traditionalism: Religion in the light of the perennial philosophy; Colombo: Sri Lanka Institute of Traditional Studies, 2000.
  4. Pallis, Marco; The way and the mountain; London, 1991.
  5. Schuon, frithof; Spiritual perspective and human facts; London: perennial books, 1967.
  6. _____; The Transcendent Unity of Religion; trans. peter townsend; London: faber and faber  limited, 1953.
  7. _____; Station of wisdom; London; perennial books, 1989.
  8. _____; light on the Ancient worlds; london: perennial book, 1966.
  9. _____; From the Divine to the Human, World Wisdom; Bloomington, Indiana, 1982.
  10. Singram,S. D. R. (ed.); Ananda Comaraswamy: Remembering and Remembering Again and Again; Kuala lumpur: Singram, 1974.