بررسی مقایسه ­ایِ مبناگرایی در معرفت‌ شناسی بونجور و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دانشگاه تبریز

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

در معرفت‌شناسی معاصر، هر گاه باور انسان صادق باشد و انسان در صدق باور خویش موجه باشد، معرفت شکل می‌گیرد. نقش توجیه از این جهت مهم است که دلایل یا شواهد لازم بر صدق باور را عرضه می‌دارد و آن را از حالت ادعای محض بیرون می‌آورد. مبناگرایی - یعنی بازگرداندن گزاره‌های نظری یا غیر پایه به گزاره‌های بدیهی یا پایه در فرایند توجیه معرفت- مهم‏ترین و پرسابقه­ترین نظریه در مبحث توجیه است. معرفت‌شناس برجستة معاصر بونجور و فیلسوف شهیر اسلامی ملاصدرا هر دو در مبحث توجیه قایل به مبناگرایی هستند و از این جهت زمینة مساعد برای مقایسه و تعیین نقاط اشتراک و اختلاف آنان وجود دارد. چنین مقایسه‌ای به فهم رویکرد مبناگرایانة هر دو متفکر مدد می‌رساند؛ چه بسیاری از دیدگاه‌ها را می‌توان در مقام مقایسه با هم، به نحوی شایسته‌تر و دقیق‌تر درک کرد. نتیجه اینکه مهم‏ترین وجه اشتراک دو فیلسوف، تقسیم دوگانة آگاهی به غیر مفهومی و مفهومی (نزد بونجور) یا تقسیم دوگانة علم به حضوری و حصولی (نزد ملاصدرا) و نمایاندن مواجهه مستقیم میان این دو، به منظور تدارک توجیه مناسبی برای قسم دوم است. نیز مهم‏ترین اختلاف میان آن دو، استقلال معرفت­شناسی از وجودشناسی و دفاع از مبناگرایی معتدل نزد بونجور و ارتباط معرفت­شناسی با وجودشناسی و دفاع از مبناگرایی حداکثری نزد ملاصدراست.

کلیدواژه‌ها


  1. بونجور، لورنس؛ دفاع از خرد ناب؛ ترجمه رضا صادقی؛ چ1، قم: انتشارات مهر خوبان، 1382.
  2. بونجور، لورنس؛ «به سوی دفاع از مبناگرایی»؛ ترجمه رضا صادقی؛ فصلنامه ذهن؛ ش24، 1384، ص3-28.
  3. پور اسماعیل، یاسر؛ مسائل و نظریه­های ادراک حسی در فلسفه معاصر:مسائل معرفت‌شناختی ادراک حسی؛ چ1، تهران: انتشارات حکمت، 1391.
  4. ملاصدرا؛ التصور و التصدیق؛ چ5، قم: انتشارات بیدار، 1371.‏
  5. ـــــ؛ الحاشیة علی الإلهیات شفاء؛ قم: انتشارات بیدار، [بی‌تا].
  6. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث‏، 1981م.‏
  7. ـــــ؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ تصحیح و تعلیق از سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ چ2، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، 1360.‏
  8. ملاصدرا؛ المبدأ‌ و المعاد‌؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
  9. ـــــ؛ منطق نوین؛ ترجمه عبدالمحسن مشکوة ­الدینی؛ تهران: آگاه، 1362.
    1. BonJour, Laurence; Epistemology: Classic Problems and Contemporary Responses; Second Edition, 2009.
    2. _____; The Structure of Empirical Knowledge; Cambridge, MA: Harvard University Press, 1985.

12. Sellars, Wilfird; Empiricism and the Philosophy of Mind, Science Perception‌ and‌ Reality‌; London: Routledge & Kegan Paul, First Edition, 1963.