معرفت‌شناسی واقع‌گرای دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

«نظریه معرفت‌شناسی واقع‌گرای دینی» که مؤلف مقاله آن را ارائه کرده است، بر مقدمات و مقوِّمات چندی استوار است. این مقدمات و مقومات را در قالب اصول و انگاره‌های هشت‏گانه‌ در این مقاله تبیین شده است. خلاصه نظریه عبارت است از: 1. «معرفت» برایند فرایندهایی است که با عناصر شش‎گانه زیر در پیوند است: یک) فاعل معرفت (شناخت‌بخش) که حق تعالی است؛ دو) وسایط و وسایل معرفت (شناخت‌افزارها)؛ سه) معِدّات معرفت (شناخت‏یارها)؛ چهار) موانع معرفت (شناخت‌شکن‌ها)؛ پنج) قابل معرفت (شناختگر/ شناسنده) که انسان است؛ شش) متعلق معرفت (شناخته) که موجودات‏اند. 2. تکون معرفت برایند دو فرایند «طولی- عمودی» و «عرضی- افقی»‌ای است که در ترابط با اطراف شش‎گانه پیش‌گفته صورت می‌بندد. 3. فرایند «طولی- عمودی» تکوّن معرفت، از «سپهر ربوبی» آغاز و با طی فرایند خاص و مناسب با هر یک از وسایط و وسایل معرفت، به «ساحت انسانی» تنزل می‌کند. 4. فرایند «عرضی- افقی» نیز- که با چهار ضلع/ عنصر مرتبط است- در ساحت بشری و متناسب با مقتضیات نشئه ناسوت و در تعامل میان عناصر چهارگانه این فرایند (عناصر دوم، سوم، چهارم، و ششم) صورت می‌بندد. 5. برای دستیابی به آگاهی قدسی که معرفت صائب است، باید عوامل دخیل در تکون معرفت به‎درستی مدیریت شوند. 6. تولید علم دینی نیز از فرایند و سازکارهای مذکور در تبیین نظریه معرفت‌شناسی واقع‌گرای دینی تبعیت می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‏سینا، الشیخ الرئیس بوعلی حسین بن عبدالله؛ منطق الشفاء؛ قم: منشورات کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی، 1404ق.
    2. ابن‏ابی‎جمهور احسائی، محمد بن علی بن ابراهیم؛ عَوالی اللّئالی العَزیزیه فی الأحادیث الدّینیه؛ تحقیق مجتبی عراقی؛ قم: سیدالشهداء، 1403ق.
    3. جوادی آملی، عبدالله؛ شریعت در آینه معرفت، تحقیق و تنظیم حمید پارسانیا؛ قم: اسراء، 1387.
    4. رشاد، علی‏اکبر؛ «نگاهی دیگرباره به معیار علم دینی»؛ قبسات، تابستان ۱۴۰۰، ش۱۰۰، ص5 -14.
    5. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1419ق.
    6. الکندی، یعقوب؛ رسالة الکندی فی الحدود و الرسوم؛ قاهره: [بی‌نا]، 1369ق.
    7. مجلسی، محمدتقی؛ بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365.
    8. میبدی، حسین‌ بن‌ معین‌الدین؛ شرح الهدایه؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1331ق.