بررسی عقلی جایگاه علم و نحوه دستیابی به آن بر اساس حدیث عنوان بصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

مسئله جایگاه علم و علل ایجاد آن یکی از مسائل مهمی است که در حوزه معرفت‎شناسی مورد توجه اندیشمندان اسلامی و غربی است. فیزیولوژیست‌ها جایگاه علم را ذهن انسان به عنوان فاعل معرفت می‌دانند؛ ولی عده‌ای دیگر این رأی را نمی‌پذیرند. در بعد علل ایجاد علم متفکرانی مانند معتزله بر این باورند علم تنها از راه تحصیل و کسب متعارف حاصل می‎شود. درمقابل اشاعره تحصیل علم به نحو متعارف را صرفاً یک سنت الهی دانسته، معتقدند این روش هیچ گونه نقشی در کسب علم ندارد. اما امام صادق در حدیثِ موسوم به حدیث عنوان بصری خطاب به وی جایگاه علم را قلب دانسته‎اند و در بعد علل ایجاد علم، حقیقت بندگی، عمل به علم و طلب و دعا را به عنوان عوامل تأثیرگذار بر معرفت بر می‎شمارند. در این مقاله کوشیده شده است با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و در چارچوب عقلی به جایگاه علم (بخش اصلی فاعل معرفت) و نحوه دستیابی و تأثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت از منظر حدیث عنوان بصری پرداخته شود.     
 

کلیدواژه‌ها


  1. .      ابن‏فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ چ1، قم: مکتب الإعلام الإسلامی ، 1404ق.

    1. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر 1414.
    2. تفتازانى، سعدالدین؛ شرح المقاصد؛ چ1، قم: نشر الشریف الرضی‏، 1409ق.‏
    3. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات، 1366.
    4. جوادی آملی، عبدالله؛ شرح حکمت متعالیه؛ تهران: الزهراء، 1368.
    5. ـــــ؛ تسنیم: تفسیر قرآن کریم؛ قم: نشر اسراء، 1389.
    6. حسن‏زاده آملی، حسن؛ عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون؛ چ2، تهران: نشر امیرکبیر، 1385.
    7. ابن‎سینا، حسین بن عبدالله؛ رسائل؛ قم: بیدار، 1400ق.
    8. ـــــ؛ الإشارات و التنبیهات؛ قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌ ق‍م‌ (مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب‌ الإع‍لام‌ الإس‍لامی‌‌)، 1381.
    9. ـــــ؛ الشفاء- الطبیعیات؛ قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‎الله مرعشی نجفی، 1405ق.
    10. ـــــ؛ المباحثات؛ قم: بیدار، 1371.
    11. حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین؛ روح مجرد؛ چ9، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، 1429ق.
    12. حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 726ق
    13. دهخدا، علی‏اکبر؛ لغتنامه (فرهنگ متوسط دهخدا)؛ زیر نظر سیدجعفر شهیدی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1385.
    14. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ چ1، بیروت: 1412ق.
    15. رضا، محمد رشید؛ تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار؛ ج3، چ1، بیروت: دار المعرفة، 1414ق.
    16. سبزواری، هادی بن مهدی؛ شرح المنظومه؛ تهران: نشر ناب، 1369.
    17. سهروردی، شهاب‎الدین یحیی؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1372.
    18. ـــــ؛ «المشارع و المطارحات»، مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تهران: مجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد، 1385.
    19. شهید ثانى، زین‎الدین بن على؛ منیۀ المرید؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.
    20. صدرالدین شیرازی؛ محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ قم: مکتبة المصطفوی، 1368.
    21. ـــــ؛ شرح اصول الکافی؛ ج‏2، چ1، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383.
    22. ـــــ؛ رساله سه اصل؛ تهران: دانشگاه تهران، 1340.
    23. ـــــ؛ اسرار الآیات؛ تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1360.
    24. ـــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ قم: بیدار، 1366.
    25. ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1363.
    26. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ حاشیه علامه طباطبائى؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‎تا].
    27. طباطبایی، محمدحسین؛ نهایۀ الحکمۀ؛ چ12، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1428ق.
    28. ـــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، قم: اسماعیلیان، 1371.
    29. ـــــ؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، 1374.
    30. طوسی، نصیرالدین؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد؛ چ2، بیروت: نشر دار الأضواء، 1406ق‏.
    31. عبداللهی، مهدی؛ کمال نهایی انسان؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.
    32. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ ج2، تهران: انتشارات سمت، 1391.
    33. کاشانی، عزالدین محمود بن على؛ مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة؛ چ1، تهران: نشر هما، 1389.
    34. فعالی محمدتقی؛ معرفتشناسی در قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
    35. فیومى، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى؛ چ2، قم: دار ال‍ه‍ج‍رة، 1414ق.
    36. قمی علی ابن ابراهیم؛ تفسیر قمی؛ چ3، قم: دار الکتاب، 1363.
    37. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ ج‏1، چ1، قم: دارالحدیث، 1429ق.
    38. مجلسى، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ ج‏1، چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    39. مصباح، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج۱، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین‏الملل، 1378.
    40. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم؛ چ3، بیروت- قاهره-لندن: دار الکتب العلمیۀ، 1430ق.
    41. مطهری، مرتضی؛ «مسئلۀ شناخت»، مجموعه آثار استاد شهید مطهری؛ ج۱۳، تهران- قم‏: صدرا، 1377.
    42. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه، چ10، تهران: دار الکتب الاسلامیۀ، 1371.
    43. مکارم شیرازی، ناصر و جعفر سبحانی؛ پاسخ به پرسش‌هاى مذهبى؛ قم: نشر مدرسه الامام علی بن ابى‎طالب †، 1377.‏
    44. نابلسی، شیخ عفیف؛ عروج تا ملکوت شرح حدیث عنوان بصری؛ ترجمه رضا عرب بافرانی و علی سالمی؛ قم: نشر معارف، 1394.