دانشیار گروه منطق فهم دین- پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
از مسائل مهم در حوزه علمَشناسی، ارزشباری علوم، به ویژه علوم انسانی است. با پذیرش این اصل، مسئله رئالیسم ارزششناختی در علوم انسانی مطرح میشود. در این زمینه، رویکردهای مختلفی در غرب و جهان اسلام وجود دارد. برخی مکاتب فلسفی، نظیر پوزیتیویستها بر پایه اصل بیمعنایی ارزشها و بیطرفی علم، از اساس منکر ارزشباری علم شده و آن را ناقض عینیت و کاشفیت علم میدانند. در مقابل، طرفداران پارادایم تفسیری و انتقادی، محدودنمودن ارزشها را در علم، غیرممکن میدانند و معتقدند، علوم، مملو از ارزشهای مختلف است. آنان به جهت اینکه نتوانستند از رئالیسم معرفتشناختی و ارزششناختی دفاع کنند؛ با نسبیتگرایی معرفتشناختی مواجه شدند؛ اما بر اساس اندیشه اسلامی، ضمن پذیرش اصل ارزشباری علم و تبیین آن، میتوان از واقعنمایی و عینیت، به ویژه رئالیسم ارزششناختی در علوم انسانی، دفاع نمود. مقاله حاضر میکوشد با روش تحلیل عقلی، بر اساس منظومه فکری اسلام، به رئالیسم ارزششناختی در علوم انسانی اسلامی بپردازد. از یافتههای مقاله حاضر، واقعنمایی ارزششناختی علوم انسانی و به تبع آن، برخی نتایج معرفتشناختی و روششناختی نظیر ثبات و جاودانگی ارزشهای پایه، نقش تسهیلگری ارزشها در فرایند علم و تعیین منابع معرفتی است.
قاضى عبدالجبار بن احمد؛ شرح الاصول الخمسه؛ بیروت: دار احیا التراث العربی، [بیتا].
قوشچى، علاءالدین على بن محمد، شرح تجرید الاعتقاد؛ قم: منشورات الرضى، [بیتا].
قهرمانی، محمدامین و بیژن عبدالهی؛ «بنیانهای فلسفی و بررسی ارتباط بین هستیشناسی و معرفتشناسی پارادایمهای تفسیری، انتقادی و علمی»، عیار پژوهشی در علوم انسانی؛ ش1، پیاپی 7، 1392، ص51-70.
مصباح، مجتبی؛ «تأثیر ارزشها بر علوم انسانی»، مجموعه مقالات مبانی فلسفی علوم انسانی؛ ج3، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی، 1391.
مطهری، مرتضی؛ مقدمهاى بر جهانبینى؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1360.
مطهری، مرتضی؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ تهران: نشر صدرا، 1378.
مطهری، مرتضی؛ شرح مبسوط منظومه؛ تهران: انتشارات حکمت، 1404ق.
وبر، ماکس؛ روششناسی علوم اجتماعی؛ ترجمه حسن چاوشیان؛ تهران: نشر مرکز، 1382.
هابز، توماس؛ لویاتان؛ ترجمه حسین بشیریه؛ تهران، نشر نی، 1385.
هاملین، دیوید؛ تاریخ معرفتشناسی؛ ترجمه شاپور اعتماد؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374.
Allchin, D; “Values in science and in science education” In: Fraser B. J., Tobin K. G. (eds); International handbook of Science Education; Kluwer, Dordrecht, New York: Springer Netherlands, 1998.
Barry smith & Alan Thomas; “Axiology”, in:Routledge Encyclopedia of philosophy; Edward Craig v.1, 1998.
Crotty, M.; The Foundations of Social Research: Meaning and Perspective in the Research Process;London: Sage Publications Ltd, 1998.
Haddcock, A., A. Millar & D. Pritchard (Eds.); Epistemic Value; Oxford University Press, 2009.
L.; Positivist Philosophy: From Hume to the Vienna Circle; Ilarmondsworth. Penguim, 1972.
Longino, H. E.; Science as Social Knowledge: Values and Objectivity in Scientific Inquiry; Princeton, Princeton University Press, 1990.
Elliott, K.; “Direct and Indirect Roles for Values in Science”, Philosophy of Science; n.78, 2011.
McKaughan, D.; “How Values in Scientific Discovery and Pursuit Alter Theory Appraisal”, Philosophy of Science, issue. 76, 2009.
Trigg, Roger; Reality at Risk: A Defence of Realism in Philosophy and the Science; Rowman & Littlefield Publishers, 1980.