علامه طباطبایی و نزدیکی به مبانی عرفانی در تبیین ادراک حسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تبیین نحوه ادراک از مهم‏ترین مباحث معرفت‎شناسی در مکاتب فلسفی است. مُثل افلاطون، تجرید ارسطو، مواجهه ابن‏سینا، انشا و مشاهده ملاصدرا، عنوان کلی سبزواری و... نمونه‏هایی از تلاش برای تبیین نحوه ادراک در نفس انسانی بوده‏اند. در دوره اخیر علامه طباطبایی دیدگاهی متفاوت در ادراک حسی ارائه کرد. به نظر علامه حصول ادراک حسی، مسبوق به شهود حقایق مثالی به علم حضوری است. واقعیت مساوق وجود است و ماهیت اعتباری اضطراری است که از جهت ارتباط نفس با مقدمات طبیعی حاصل شده است. عرفا نیز با تأکید بر وجود واحد مطلق، تعینات و ماهیات را حاصل نسبت و اعتبار معرفی کرده‏اند. در این مقاله به روش تحلیلی، دیدگاه علامه را تقریر کرده و نزدیکی ایشان به مبانی عرفانی در هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی را نشان داده‏ایم. علامه در این نگاه علم حصولی را نه مرتبط با ماهیت خارجی یا حدود وجود مادی که در مواجهه حضوری با وجود، تبیین نموده و از این رهگذر به نگاه عرفان نظری نزدیک شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ارسطو؛ درباره نفس؛ ترجمه علی‏مراد داوودی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1393.
    2. ابن‎سینا، شیخ‏الرئیس؛ الشفاء (الالهیات)، تصحیح سعید زاید؛ قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى، 1404ق.
    3. ـــــ؛ رسالة احوال النفس؛ تحقیق فواد الاهوانى؛ پاریس: انتشارات دار بیبلیون، 2007م‏.
    4. ابن‎عربى، محى‎الدین؛ الفتوحات المکیة؛ بیروت: انتشارات دار صادر، [بی‎تا].
    5. اکبریان، رضا؛ «نسبت میان نظر و عمل از دیدگاه ملاصدرا»، خردنامه صدرا؛ ش62، 1389.
    6. ـــــ؛ «استدلال خطای حسی و امکان تصور متعارف از ادراک حسی در فلسفه علامه طباطبایی»، ذهن، ش69، 1396، ص53 –
    7. بوستان کتاب؛ مرزبان وحی و خرد؛ قم: بوستان کتاب، 1381.‏
    8. تاجدینی، علی؛ یادها و یادگارها؛ تهران: انتشارات پیام نور، 1375.
    9. جامى، عبدالرحمن؛ نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1370.
    10. جمعى از نویسندگان؛‏ یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائى؛ قم: انتشارات شفق، 1361.
    11. حسن‏زاده آملى، حسن؛ ممد الهمم در شرح فصوص الحکم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1378.
    12. ‏حیدرى، کمال؛ شرح نهایه الحکمه العقل و العاقل و المعقول؛ قم: دار فراقد للطباعه و النشر، [بی‎تا].
    13. خمینى، روح‏الله؛ مصباح الهدایة إلى الخلافة و الولایة؛ تصحیح جلال‏الدین آشتیانی؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1376.
    14. سبزوارى، ملاهادی؛ شرح المنظومه؛ تصحیح و تعلیق حسن‏زاده آملى؛ تهران:، انتشارات نشر ناب، 1369‏.‏
    15. شبسترى، محمود؛ گلشن راز؛ تصحیح محمد حماصیان؛ کرمان: انتشارات خدمات فرهنگى کرمان‏، 1382.
    16. شیرازی، صدرالمتألهین؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ قم: انتشارات مرکز الجامعى للنشر، 1360.
    17. ـــــ؛ العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنى؛ تهران:، انتشارات مولى، 1361.
    18. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی، 1981م.
    19. ـــــ؛ شرح الهدایة الاثیریة؛ تصحیح محمدمصطفى فولادکار؛ بیروت؛ مؤسسة التاریخ العربى، 1422ق.‏
    20. ـــــ؛ مجموعه رسائل فلسفى؛ تحقیق و تصحیح از حامد ناجى اصفهانى؛ تهران: انتشارات حکمت، 1375.
    21. طباطبایى، محمدحسین؛ مجموعه رسائل؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1387، الف.
    22. ـــــ؛ بررسیهای اسلامی؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388.‏
    23. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین، 1416ق.
    24. ـــــ؛ مهر تابان؛ مشهد: نور ملکوت قرآن، [بی‎تا].
    25. ـــــ؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ قم: انتشارات مؤسسه بوستان کتاب، 1387، ب.
    26. ـــــ؛ رسائل توحیدی؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388.
    27. قیصرى رومى، محمدداوود؛ شرح فصوص الحکم؛ تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، 1375.
    28. ـــــ؛ رسائل قیصرى؛ ‏تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران، 1381.
    29. کرد فیروز جایی، یارعلی؛ «حقیقت ادراک حسی از دیدگاه علامه طباطبایی»، معرفت فلسفی؛ ش39، 1392، ص11-
    30. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ قم: انتشارات صدرا، 1380.
    31. منفرد، مهدی؛ «تبیین مسئله علم و بازگشت علم حصولی به علم حضوری در تفکر علامه طباطبائی»، مجله اندیشه علامه طباطبایی؛ ش1، ص113-130.
    32. موسوی، سیدمحمد؛ «تبیین و بررسی ادراک حسی از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی»، مجله آموزه‏های فلسفه اسلامی؛ ش19، ص25-44.
    33. همدانى، سیدعلى؛ حل فصوص الحکم (شرح فصوص الحکم پارسا)، نرم افزار نور.