مبانی پارادایمی رویکرد میان‌رشته‌ای و نسبت آن با سنت نظری حکمت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر و طلبه سطح عالی حوزه علمیه قم؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت راهبردی فرهنگ دانشگاه باقرالعلوم

2 دانشیار گروه معرفت شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

علوم انسانی اسلامی کارآمد، برای حل مسائل و معضلات عینی که عموما چندتباری‌اند، نمی‌تواند در تک‌رشته‌ها متوقف شود و نیازمند بهره‌گیری از رویکرد میان‌رشته‌ای است. درحالی که میان‌رشتگی خود رویکرد نوینی در مغرب‌زمین است و از ابهامات پارادایمی و فقر مبانی رنج می‌برد، استفاده از این روش در پارادایم‌علم‌اسلامی، بدون توجه به لوازم و مبانی آن امکان‌پذیر نیست.
این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتاب‌خانه‌ای در سه‌گام نسبت میان میان‌رشتگی و پارادایم‌علم‌اسلامی را روشن می‌سازد که آیا این پارادایم، ظرفیت مطالعات میان‌رشتگی را دارد یا خیر؟ در گام اول ضمن بررسی نسبت میان سیستم و میان‌رشتگی، می‌کوشد اصلی‌ترین مبانی معرفت‌شناختی، روش‌شناختی و هستی‌شناختی میان‌رشتگی را استخراج و معرفی نماید. در گام بعدی، با عرضه‌ی این مبانی به پارادایم‌علم‌اسلامی، استقبال این پارادایم از مبانی میان‌رشتگی روشن می‌شود. در گام سوم، نشان داده می‌شود که این پارادایم، به‌گونه‌ای این مبانی را ارتقا می‌دهد که میان‌رشتگی تعالی‌یافته‌ای را هدف قرار می‌دهد و در حد میان‌رشتگی مرسوم متوقف نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. ابراهیم‌پور، علی؛ «بازاندیشی در مفهوم‌شناسی "میان‌رشتگی" و تاریخچه ادبیات نظری آن در ایران»، مجله مطالعات دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی؛ ش22، بهار 1399، ص113-142.
  2. امین‌پور، فاطمه؛ روش‌شناسی اجتماعی از منظر قرآن؛ قم: بوستان ‌کتاب، 1390.
  3. ایمان، محمدتقی؛ فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
  4. باقری، خسرو و دیگران؛ «تبیین رویکرد میان‌رشته‌ای از دیدگاه معرفت‌شناسی حکمت‌متعالیه»، نشریه پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز؛ س5، ش9، 1390، ص43-68.
  5. برازو، ژاک؛ «دانش میان‌رشته‌ای و تحصیلات عالیه»، ترجمه توحیده ملاباشی در: لیسا لاتوکا و دیگران، چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای؛ ترجمه‌ و تدوین سیدمحسن علوی‌پور و همکاران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی ‌و ‌اجتماعی، 1387.
  6. برزگر، ابراهیم؛ «تاریخچه، چیستی و فلسفه پیدایی علوم میان‌رشته‌ای»، مجله مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی؛ ش1، 1387، ص27-56.
  7. پارسانیا، حمید و عبدالحسین خسروپناه؛ تولید و تکوین علوم انسانی اسلامی؛ تحریر مهدی عاشوری؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و‌ فلسفه ایران، 1392.
  8. پارسانیا، حمید؛ «رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی»، مجله علوم ‌سیاسی دانشگاه باقرالعلوم؛ ش42، 1387، 9-30.
  9. پیغامی، عادل و حیدر تورانی؛ «گونه‌شناسی رهیافت‌های تلفیقی در طراحی برنامه‌های درسی و دلالت‌های کاربردی آن برای رشته اقتصاد»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی؛ دوره2، ش1، 1388، ص57-86.
  10. توفیقی، جعفر و حمید جاودانی؛ «میان‌رشته‌ای‌ها: مفاهیم، رویکردها، دیرینه‌شناسی و گونه‌شناسی»، مجله مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی؛ ش1، 1387، ص1-18.
  11. چاندراموهان، بالاساب‌رامانیام؛ یادگیری و تدریس میان‌رشته در آموزش عالی؛ نظریه و عمل؛ ترجمه محمدرضا دهشیری؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1389.
  12. حبیبی، ‌رضا و ‌محمد شجاعی شکوری؛ فلسفه علوم تجربی؛ قم: مؤسسه آموزشی و‌ پژوهشی امام‌ خمینی، 1391.
  13. حبیبی، رضا؛ درآمدی بر فلسفه ‌علم؛ قم: مؤسسه آموزشی و‌ پژوهشی امام‌خمینی، 1386.
  14. خسروپناه، عبدالحسین؛ «روش‌شناسی و مبانی فلسفی حکمی-اجتهادی در علوم رفتاری و اجتماعی اسلامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی؛ دوره دوم، ش1، پاییز 1394، ص17-36.
  15. ـــــ؛ در جست و جوی علوم انسانی اسلامی (1)؛ چ1، قم: نشر معارف، 1393.
  16. ـــــ؛ فلسفه علوم انسانی؛ قم: تعلیم و تربیت اسلامی، 1392.
  17. خورسندی طاسکوه، علی؛ گفتمان میان‌رشته‌ای دانش؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1396.
  18. رابینز، استیفن؛ تئوری سازمان: ساختار و طرح‌سازمانی؛ ترجمه سیدمهدی الوانی و حسن دانایی فرد؛ تهران: صفار، 1396.
  19. رپکو، آلن؛ پژوهش میان‌رشته‌ای: نظریه و فرایند؛ ترجمه محسن علوی‌پور و همکاران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1396.
  20. رضائیان، علی؛ «شالوده خلاقیت و نوآوری: مطالعات میان‌رشته‌ای»، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی (سخن سمت)؛ ش4، 1377، ص18-33.
  21. رضائیان، علی؛ مبانی سازمان و مدیریت؛ تهران: سمت، 1395.
  22. سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومة؛ ج2، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی؛ تهران: نشر ناب، 1379.
  23. شاقول، یوسف و عموزاده، محمد؛ «میان‌رشته‌ای: تعاریف و ضرورت‌ها»، نشریه رهیافت؛ ش40، 1386، ص25-34.
  24. شریفی، احمدحسین؛ مبانی علوم انسانی اسلامی؛ تهران: آفتاب توسعه، 1393.
  25. طباطبایی، سید محمدحسین؛ اصول فلسفه رئالیسم؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ قم: بوستان ‌کتاب، 1391.
  26. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ ج1، تعلیقه عباسعلی زارعی سبزواری؛ قم: جامعه مدرسین، 1430ق.
  27. علی‌پور، مهدی و سید حمیدرضا حسنی؛ پارادایم اجتهادی دانش (پاد)؛ چ3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
  28. فرامرر قراملکی، احد؛ روش‌شناسی مطالعات دینی؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1392.
  29. فرامرز قراملکی، احد و سعیده سیاری؛ «مطالعات میان‌رشته‌ای: مبانی و رهیافت‌ها»، مجله فلسفه و کلام اسلامی؛ س43، ش2، 1389، ص59-82.
  30. فقیه، نظام‌الدین؛ سیستم‌های پویا (اصول و تعیین هویت)؛ تهران: سمت، 1393.
  31. قائمی‌نیا، علیرضا؛ «شبکه معرفت دینی (بحثی در ساختار معرفت دینی)»، مجله قبسات؛ س8، ش28، 1382، ص19-36.
  32. گلکار، محمدحسین؛ درسنامه پارادایم شبکه‌ای و مقایسه آن با پارادایم‌های رایج؛ چ1، مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1395.
  33. لاتوکا، لیسا؛ «خلق میان‌رشتگی: تعاریف مبنایی استادان کالج و دانشگاه»، ترجمه سعید حیاتی، در: مجموعه مقالات «مبانی نظری و رشناسی مطالعات میان‌رشته‌ای»؛ ترجمه سیدمحسن علوی‌پور و همکاران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1387.
  34. لاتوکا، لیسا و دیگران؛ «آموختن کار میان‌رشته‌ای (رویکردی اجتماعی-فرهنگی به کار دانشگاهی)»، ترجمه سیدمحسن علوی‌پور، در: چالش‌ها و چشم‌اندازهای مطالعات میان‌رشته‌ای؛ ترجمه و تدوین سیدمحسن علوی‌پور و همکاران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1387.
  35. متین، منصور؛ تفکر میان‌رشته‌ای؛ قم: بوستان ‌کتاب، 1388.
  36. ـــــ؛ فرهنگ اصطلاحات میان‌رشته‌ای؛ قم: بوستان‌ کتاب، 1392.
  37. محمدپور، احمد؛ روش تحقیق کیفی ضدروش 1؛ چ2، تهران: جامعه‌شناسان، 1392.
  38. ـــــ؛ روش در روش؛ تهران: جامعه‌شناسان، 1389.
  39. محمدی، داوود، مجید رمضان و محمدرضا ابراهیمی؛ تجزیه و تحلیل سیستم‌ها (تفکر سیستمی)؛ تهران: ققنوس، 1389.
  40. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج1 و 6، تهران: صدرا، 1377.
  41. ملاصدرا، صدرالدین محمد‌ بن ‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م‏.
  42. مولر، هارو و دیگران؛ نظریه سیستم‌ها (مجموعه مقالات)؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1390.
  43. نیوول، ویلیام؛ «نظریه مطالعات میان‌رشته‌ای»، ترجمه سیدمحمد علوی‌پور، در: مجموعه مقالات «مبانی نظری و روش‌شناسی مطالعات میان‌رشته‌ای»؛ ترجمه سیدمحسن علوی‌پور و همکاران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی‌ و اجتماعی، 1387.
  44. واسطی، عبدالحمید؛ «پارادایم شبکه‌ای (پارادایم علم دینی و به ‌مثابه پارادایم رقیب علوم انسانی موجود)»، فصلنامه حکمت اسلامی؛ س6، ش4، 1398، الف، ص9-37.
  45. ـــــ؛ «روش تحقیق شبکه‌ای، روش معیار در تولید علم»، مجله ذهن؛ ش80، 1398، ب، ص5-35.
  46. ـــــ؛ نگرش سیستمی به دین؛ مشهد: مؤسسه مطالعات ‌راهبردی علوم ‌و معارف اسلام، 1391.