مراحل ده گانه شناخت بر مبنای آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

بُعد شناختی انسان در قرآن، با مفاهیم متنوعی مانند: علم، حلم، فکر، فقه، یقین، تعقّل، تدبّر، تأمّل، معرفت، حکمت و... بیان شده است. روش تحقیق در این مقاله، پژوهش‏ از نوع تحلیلی توصیفی بر مبنای مطالعه کتابخانه ای است. اولین مرحله شناخت، در ساختار "عقل" اتفاق می‌افتد. در فرایند تعقّل، با دریافت "علم"، به عنوان محتوای شناختی، علم به معرفت تبدیل می‌ شود. معارف جذب شده توسط عقل، در ساختارِ"حلم"، استقرار می‌یابد. "فکر"، فرایندی است که با معلومات ذخیره شده را جهت استفده در مرحله بعدی قرار می دهد. "ذکر"، به فراخوانی معارف ذخیره شده از حلم، در قلب می پردازد. "فقه" معلومات ذخیره شده در قلب را با کمک میل به ایمان تبدیل می کند. "یقین"، مرحله تکامل یافته ایمان، که در یک ساختار جدیدِ نفس، آن به حکمت تبدیل می‌شود. "حکمت"، نتیجه فرایند همه مذکورات عقلی و قلبی است که در اختیار نفس، برای تحقق عمل قرار می‌گیرد.
در این مقاله در صدد هستیم تا مراحل ده گانه شناخت انسان را بر اساس آیات قرآن و روایات ائمه معصوم(ع) مورد بررسی دقیق و عمیق قرار داده و نکات لازم جهت استفاده در زندگی دنیوی و به تبع آن، بهره برداری در زندگی اخروی را تبیین کنیم.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ 

    * قرآن کریم؛ ترجمه ناصر مکارم شیرازی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1373.

    ** نهج الفصاحه؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده؛ تهران: جاویدان، 1360.

    *** نهج البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ چ4، قم: مشرقین، 1379.

    1. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: دفتر تبلیغات، 1366.
    2. حرانی، ابومحمد؛ تحف العقول؛ ترجمه صادق حسن‎زاده؛ قم: آل علی، 1385.
    3. دیلمى، حسن بن محمد؛ إرشاد القلوب؛ ترجمه على سلگى نهاوندى؛ قم: ناصر، 1376.
    4. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات فی الفاظ القران؛ تهران: خورشید، 1412ق.
    5. ری‌شهری، محمد محمدی؛ میزان الحکمة؛ ترجمه حمیدرضا شیخی؛ قم: دار الحدیث، 1385.
    6. صدرالدین شیرازی، محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: داراحیاء التراث الاسلامی، 1390.
    7. ـــــ؛ الشواهد الربوبیه؛ تصحیح، تحقیق و مقدمه سید مصطفی محقق داماد؛ تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382
    8. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    9. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ تحقیق سیداحمد حسینی؛ قم: کتابفروشی، 1375.
    10. فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: الصدر، 1415ق. ‏
    11. قرشی، سید علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371.
    12. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتاب الاسلامیّه، 1413ق.
    13. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار الاحیاء الثرات الاسلامیة، 1403ق.
    14. مصباح یزدی، محمدتقی؛ اخلاق در قرآن، سه‌جلدی، قم: مؤسسه امام خمینی(ره)، 1384.
    15. مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، 1360.
    16. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ1، تهران: دار الکتب الإسلامیة،
    17. نراقی، ملااحمد؛ معراج السعاده؛ تهران: رشیدی، 1361.