بررسی توصیفی نقش حروف جر در تنوع معنایی آیات قرآن کریم با تکیه بر رویکرد طرحواره تصویری حرکتی لیکاف و جانسون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 استادیارگروه زبان و ادبیات عربی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران (نویسنده مسئول).

3 دانشیارگروه زبان و ادبیات عربی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

چکیده

در میان حروف، حروف جرّ از آن رو که در جمله رابط فعل‌ و اسم‌ هستند، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ بدین ترتیب فهم رابطۀ فعل و اسم در گرو شناخت دقیق حروف جرّ و آشنایی با ماهیت و کارکردهای متنوع آنها است. هدف پژوهش حاضر بررسی سازو کار شکل‌گیری معنای ذهنی از طریق بررسی معنا‌شناختی نقش طرحواره‌های حرکتی در حروف جرّ قرآنی است. جستار حاضر درصدد پاسخگوی این پرسش می باشد که طرحواره‌های حرکتی حروف جرّ چگونه به روشنداشتِ معانی و بسط آنها در آیات قرآن کمک می‌‌کنند؟ بدین منظور ایدۀ کانونی پژوهش این است که طرحواره‌های حرکتی به مثابۀ پربسامدترین طرحوارۀ به ‌کار رفته در حروف جرّ مندرج در قرآن کریم، به برساختنِ طرحواره‌های تصویری از معانی انتزاعی یاری می‌رساند. بر این اساس، نویسندگان کوشیده‌اند که از طریق بررسی معناشناختی، نقشِ طرحواره‌های حرکتی حروف جرّ را در ساختِ معانی انتزاعی تبیین کنند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حرف جرّ از نظر ماهیت چند حالت دارد و معنای نهایی آن را موقعیتی مشخص می‌کند که حرف در آن به کار می‌رود. روش تحقیق در پژوهش حاضر، تحلیلی- توصیفی و چارچوب نظری، نظریۀ طرحواره‌های تصویری لیکاف و جانسون، با تمرکز بر طرحوارۀ حرکتی است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    * قرآن کریم؛ ترجمه فولادوند.

    1. ابن‌عاشور، محمد الطاهر؛ التحریر و التنویر؛ ج۴، بیروت: مؤسسه التاریخ، 1420ق.
    2. إسکافی، ابوعلی محمد بن احمد؛ درة التنزیل و غرة التأویل فی بیان الآیات المتشابهات فی کتاب الله العزیز؛ ط1، بیروت: دار المعرفه، 1422ق.
    3. افراشی، آزیتا؛ مبانی معناشناسی شناختی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1395.
    4. راسخ مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان­شناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم؛ چ4، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)،
    5. رضائی اصفهانی، محمدعلی؛ پژوهشی در اعجاز علمی قرآن؛ رشت: کتاب مبین، 1381.
    6. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی التفسیر القرآن بالقرآن؛ ج14، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
    7. صفوی، کورش؛ درآمدی بر معنی­شناسی؛ چ6، تهران: انتشارات سورة مهر (وابسته به حوزه هنری)،
    8. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج۳، 6، 16 و ۲۰، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    9. قائمی‌نیا، علیرضا؛ معنا­شناسی شناختی قرآن؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ی اسلامی، 1390ش.
    10. ـــــ؛ استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن؛ چ1، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396ش.
    11. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج2، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1391.
    12. نجفی‌افرا، مهدی؛ «معنی و وجود حرکت در فلسفه ابن‌سینا»، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی (آینه معرفت)؛ ش20، 1388، ص1-26.
    13. Evans V. & Green M.; Cognitive Linguistics, An Introduction; Edinburgh: Edinburgh university press, 2006.
    14. Hampe, B.; Image Schema in Cognitive Linguistics: Introduction, 2005.
    15. Johnson, ; The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and reason; Chicago: University of Chicago press, 1987.
    16. Lakoff, G.; Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind; Chicago: Chicago University Press, 1987.
    17. Saeed, J.; Semantics; Oxford: Wiley-Blackwell, 2009.
    18. Talmy, L.; Toward a Cognitive Semantics; Vol.1, Cambridge, MA: MIT Press; 2000.