استعاره مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه

2 عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

زبان‏شناسی شناختی که در دو قرن اخیر ظهور نموده، روش‏های خوبی برای بررسی و درک بهتر متون ارائه کرده است. استعاره در این رویکرد استعاره مفهومی نامیده شده است. این مقاله به بررسی استعاره مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم که ساختار پیچیده و متشکل از چندین نوع استعاره دارد و بسط معنایی حاصل از آن که مالکیت و استیلا و علم خداوند به نعمات اخروی و دنیایی را بیان می‏کند، می‏پردازد. در شواهدی از آیات قرآن، رحمت خداوند همچون اموال گرانبها در گنجینه‏هایی ذخیره شده که خداوند در مواقع لزوم و شایستگی بنده، برای بهره‏مندی در آن را می‏گشاید یا نعمت‏های معنوی مانند ارسال رسل و نزول قرآن به صورت بارانی که بر بندگان می‏بارد، مفهوم‏سازی شده است و در گونه دیگری، رحمت خداوند به‌مثابه ظرف یا پهنه وسیع یا حجیمی است که بنده می‏تواند داخل آن برود یا خارج از آن باشد. قرآن به کمک استعاره‏های مفهومی جهانی از اندیشه را به روی بشر گشوده و مفاهیم بسیار پیچیده از امور غیبی و مجردات را با زبانی ساده و ملموس به بشریت عرضه کرده است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‏ابی‏الحدید؛ شرح نهج البلاغه؛ قم: نشر کتابخانه عمومی آیةآلله نجفی مرعشی، 1337.
    2. ابن‏عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریروالتنویر؛ [بی‏جا]، [بی‏تا].
    3.  ابوعبیده، معمر بن مثنی؛ مجازالقرآن؛ قاهره: دارالکتب، 1381.
    4. احمد الهاشمی، السید المرعوم؛ جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع؛ چ2، بیروت: داراحیاء التراث العربی، [بی‏تا].
    5. ایزتسو، توشیهکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: نشر فرهنگ، 1374.
    6. پل، ریکور؛ «استعاره و ایجاد معنای جدید در زبان»؛ ترجمه حسین نقوی؛ مجله معرفت، سال 16، ش120، آذر 1386.
    7. پورابراهیم، شیرین؛ بررسی زبان‏شناختی استعاره در قرآن؛ پایان‌نامه دکتری، 1388.
    8. جرجانی، عبدالقاهر؛ اسرار البلاغة؛ بغداد: مکتبة المثنی، 1399.
    9. جوادی آملی، عبدالله؛ شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی؛ چ6، قم: نشر اسراء، 1387.
    10. داوری‌اردکانی، رضا، نیلی پوررضا، علیرضا قائمی‏نیا؛ زبان استعاری و استعاره‏های مفهومی؛ تهران:  انتشارات هرمس، 1391.
    11. دشتی، محمد؛ ترجمه نهج البلاغه؛ قم: انتشارات مشهور، 1379.
    12. راغب اصفهانی؛ مفردات الفاظ قرآن؛ تحقیق ندیم مرعشلی؛ المکتبة لاحیاء الآثار الجعفریة 1392ق.
    13. الرویشدی، عبدالله بن علی؛ الحقیقة و المجاز فی القرآن؛ معهد القضاء الشرعی و الوعظ و الارشاد، سلطنة عمان، 1414ق.
    14. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
    15. سعیدی روشن، محمدباقر؛ تحلیل زبان قرآن و روش‏شناسی فهم آن؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383.
    16. سلیمان احمد، عطیه؛ الاستعارة القرانیة فی ضوء النظریة العرفانیة؛ [بی‌جا]: الناشر الاکادمیة الحدیثة للکتاب الجامعی، 2014 م.
    17. سید رضی، ابوالحسن محمد بن حسین؛ تلخیص البیان عن مجازات القرآن؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1407ق.
    18. شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صور خیال؛ تهران: چاپ نیل، 1378.
    19. شهیدی، سیدجعفر؛ ترجمه نهج‏البلاغه؛ چ11، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1376.
    20. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    21. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377.
    22. ـــــ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
    23. قائمی‏نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
    24. ـــــ؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    25. ـــــ؛ «نقش استعاره‏های مفهومی در تفکر دینی»؛ قبسات، ش5، زمستان 1388، ص159-184.
    26. قمی، شیخ عباس؛ شرح حکم نهج‏البلاغه؛ تهران: بنیاد نهج‌البلاغه، 1375.
    27. کوچش، زلتن؛ مقدمه‏ای کاربردی بر استعاره؛ ترجمه شیرین پورابراهیم؛ چ1، تهران: انتشارات سمت، 1393.
    28. مجلسی، محمد‏باقر؛ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.
    29. مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ قرآن در آیینه نهج‏البلاغه؛ چ3، تهران: انتشارات مؤسسه امام‌خمینی1، 1389.
    30. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی؛ چ7، تهران: انتشارات سمت، 1392.
      1. Lakoff, George  Johnson, Mark; Metaphors We live by; Chicago: The University Of Chicago Press, 1980.