یکی از مشکلات عمده و سنتی ادراک که گاهی در فلسفه معاصر «مسئله ادراک حسی» خوانده میشود، از پدیدهخطای حسی ناشی شده است: اگر این نوع خطاها ممکن باشند، در این صورت ادراک حسی چگونه میتواند مطابق تصور متعارف ما از این ادراک باشد؟ تصوری که میتوان آن را متضمن «بازبودن» و «آگاهی» ذهن نسبت به عالم دانست. مهمترین نظریه مقابل تصور متعارف از ادراک حسی، ایدئالیسم است. علامه طباطبایی;در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم برای اجتناب از شبهات ایدئالیسم، به یک معلوم فطری ـ به معنای متعارف ـ در باب علم اجمالی ما به عالم توسل جسته است؛ اما با رد تصور متعارف از ادراک حسی توسط ایدئالیست، پاسخی تفصیلی در قالب تحلیل خطای حسی ارائه میدهد. علامه خطای حسی را نه در مراحل احساس، بلکه در تطبیق حکم قوه خیال به حکم حس یا بهعبارتی «تداخل قوا» میداند؛ ازاینرو ظاهراً از نظر علامه ویژگی تجربه حسی، بهواسطه حضور خود متعلقات متعارف ادراک حسی تبیین میشود. اگرچه علامه در نهایة الحکمة پاسخ تفصیلی به تقریر جدید اشکال خطای حسی نداده است، از مجموع سخنان ایشان در باب ادراک حسی نیز پاسخی متفاوت از نظریههای رایج ادراک حسی، از جمله تبیین ویژگی پدیداری تجربه حسی، میتوان استنتاج نمود. در این مقاله نخست پس از تشریح مؤلفههای تصور متعارف از ادراک حسی، به این موضوع میپردازیم که چگونه امکان خطاهای حسی این تصور را به چالش میکشند؟ درنهایت دیدگاه علامه در اصول فلسفه و روش رئالیسم و سایر آثار ایشان در باب امکان تصور متعارف از ادراک حسی مورد بررسی و تحلیل میگیرد.
ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1410ق.
Ayer, A. J.; “Phenomenalism”; Proceedings of the Aristotelian Society, No.47, 1946–7, pp.163–96.
Brewer, Bill; Perception and its Objects; Oxford: Oxford University Press, 2011.
Broad, C. D.; “The Theory of Sensa”; in Perceiving, Sensing and Knowing, ed. R.J Swartz; Los Angeles and Berkeley: University of California Press, 1965, pp.85–129
Russell, Bertrand; The Problems of Philosophy; Oxford: Oxford University Press, 1912.
Snowdon, P. F.; “How to Interpret ‘Direct Perception”; in The Contents of Experience, Tim Crane; New York: Cambridge University Press, 1992, pp.48–78.
Strawson, P. F.; “Perception and its Objects” in Perception and Identity: Essays Presented to A.J. Ayer with His Replies, ed. G. Macdonald; London: Macmillan, 1979.
Swartz, R. J.; Perceiving, Sensing and Knowing; Los Angeles and Berkeley: University of California Press, 1965.