عضو هیئت علمی و استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده
عمدة مفاهیم اخلاقی کمالات وجودی هستند و کمالات وجودی مانند خود وجود مشکک و ذات مراتب (فازی) هستند. ماهیت تشکیکی مفاهیم اخلاقی، مهمترین ویژگی دانش اخلاق است که باید در تفسیر گزارة اخلاقی لحاظ شود؛ به این صورت که نباید انتظار داشت متن اخلاقی تنها بر یک سطح ثابت از معنا دلالت کند. موضوع و محمول در گزارههای اخلاقی هر کدام سطوح متعددی دارند. نسبت میان اینچنین موضوع و اینچنین محمولی نیز تنها یک سطح ندارد، بلکه نوعی تناسب و تناظر یک به یک میان آن سطوح را ارائه میدهد؛ یعنی نسبتهای متعددی میان سطوح متوالی موضوع و محمول بیان میکند. این استظهار بر اساس فهم ظاهریِ عرفی و ارتکازِ مقامِ تخاطب شکل میگیرد و از باب رعایت «مناسبات عرفی میان حکم و موضوع» است. بدون این نگاه فازی در تفسیر بسیاری از آیات و روایات دچار تکلف میگردیم و دفاع از بسیاری متون اخلاقی دشوار است. این مقاله در صدد ارائة یک روش تفسیری برای گزاره اخلاقی است و ذیل مقولة فقهالاخلاق میگنجد. دستاورد این مقاله گرچه کاملاً عرفی و ارتکازی است، از دید نوع مفسران و شارحان حدیث مخفی مانده است. البته اشارهها و مؤیداتی برای آن در کلمات برخی از آنان دیده میشود.
عاملی، علی بن الحسین؛ الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز؛ تحقیق مالک محمودی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1413ق.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: اسماعیلیان، 1415ق.
علیشاهی قلعهجوقی، ابوالفضل و اردوان ارژنگ؛ «مناسبت حکم و موضوع کارکردها و سازوکارهای تشخیص در بیان فقیهان»؛ فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات اسلامی: فقه و اصول، ش91، زمستان 1391.
قاسمى، محمد جمالالدین؛ محاسن التأویل؛ تحقیق محمد باسل عیون السود؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
قشیرى، عبدالکریم بن هوازن؛ لطائف الاشارات؛ تحقیق ابراهیم بسیونی؛ مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب، [بیتا].
قمی، ابومحمد جعفر بن احمد بن علی نزیل الریّ؛ جامع الأحادیث؛ تحقیق سیدمحمد حسینی نیشابوری؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1371.
کاسکو، بارت؛ تفکر فازی؛ ترجمۀ علی غفاری و همکاران؛ تهران: نشر دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی،1377.
کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1365.
کوفی اهوازی، حسین بن سعید؛ الزهد؛ تصحیح غلامرضا عرفانیان یزدی؛ قم: المطبعة العلمیة، 1402ق.
لیوانگ؛ سیستمهای فازی و کنترل فازی؛ ترجمۀ محمد تشنهلب، نیما صفارپور، داریوش افیونی؛ تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، 1378.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد؛ شرح الکافی؛ تحقیق ابوالحسن شعرانى؛ تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ق.