چگونگی ترابط احساس و شناخت در متن دین، عرفان، تجربه دینی و عرفانی از دیدگاه ویلیام جیمز و ویلیام هاکینگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

احساس و شناخت نزد فیلسوفان دین و عرفان، همواره به‌عنوان دو مؤلفه سازنده دین، عرفان، تجربه‌ دینی و عرفانی شناخته شده­اند. در این میان دو تن از فیلسوفان دین غربی، جیمز و هاکینگ، بیش از دیگران در سازگارنمودن این دو عامل در متن دین و عرفان نقش داشته­اند. چگونگی این تلفیق از دیدگاه این دو تن، موضوع بحث این نوشتار است. از دیدگاه جیمز سرچشمه عمیق­تر دین، احساس است. جیمز هم تجارب عرفانی را از مقوله احساسات و عواطف می‌شمرد و هم آنها را دارای حیث معرفتی می­داند؛ اما معرفت مورد نظر وی که در متن تجربه حاضر است، معرفتی بدون وساطت مفاهیم است. هاکینگ ماهیت دین را تجربه دینی و این تجربه را آمیخته­ای از احساسات دینی و ایده­های دینی می­داند. این ایده­ها در خودِ مرحله تجربه حضور دارند و به‌نحوی بارزتر، به‌عنوان نتیجه تجربه ظاهر می­شوند. تجربه، اصل ایده و استدلال را فرا می­نهد و در مرحله بعد، ذهن با بهره­گیری از آن تجربه، به رقم‏زدن مفاهیم، نظریات و استدلال‏های روشن می­پردازد تا به آنها ثبات و جایگاهی مستحکم دهد. پس هاکینگ تجربه دینی را نه­ تنها احساسی و شناختی، بلکه مفهومی و تقریباً نظری می­داند؛ به­گونه­ای که مفاهیم و نظریات در درون خود آن وجود دارند و البته به شکلی کامل­تر و روشن­تر از آن زاده می‏شوند. بدین­سان هاکینگ در انتقاد به جیمز، نه فقط معرفت غیرمفهومی را در متن دین راه می­دهد، بلکه شناخت‏های مفهومی، حتی استدلالی را ریشه­دار در خود دین و تجربه دینی می­بیند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. جیمز، ویلیام؛ پراگماتیسم؛ ترجمه عبدالکریم رشیدیان؛ تهران: انقلاب اسلامی، 1370.
  2. ـــــ؛ دین و روان؛ ترجمه مهدی قائنی؛ چ2، قم: دارالفکر، 1376.
  3. قائمی­نیا، علیرضا؛ «نردبان تجارب عرفانی»؛ کتاب نقد، ش35، تابستان 1384.
  4. لگنهاوزن، محمد؛ «دین فقط احساس نیست تجربه دینی نزد ویلیام. ای. هاوکینگ [هاکینگ]»؛ ترجمه حسین شقاقی؛ خردنامه همشهری، ش10، 1385.
  5. ـــــ؛ «تجربه دینی اسلامی»؛ حوزه و دانشگاه، ش38، 1383.
    1. Barnard, William G.; Exploring unseen worlds; New York: state university of New York, 1997.
    2.  Clements, Keith; Schleiermacher Pioneer of Modern Theology; London: Collins, 1987.
    3.  Frankenberry, Nancy; Religion and Radical Empiricism; Albany: SUNY Press, 1987.
    4. Gerald E. Myers; William James: His Life and Thought; New Haven: Yale University Press, 1986.
    5.  Grace Jantzen; Power, Gender and Christian Mysticism; Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
    6. Hocking, Willian Ernest; The Meaning of God in Human Experience a philosophic study of religion; Newhaven and London: yale university press, 1963.
    7.  James, William; Pragmatism; Cambridge MA: Harvard University Press, 1975.
    8. _____; The Principles of Psychology; introduction by G. A. Miller; Cambridge: Harward college, 1983.
    9.   _____; The Varieties of religious experience; Cambridge: Harvard university press, 1985.
    10.   _____; The Will to Believe and other essays in Popular Philosophy;New York: Longmans, 1937.
    11.  Katz, Steven (ed.); Mysticism and Philosophical Analysis; New York: Oxford University Press, 1978.
    12. McGinn, Bernard; The Foundations of Mysticism: Origins to the Fifth Century; New York: Crossroad, 1991.
    13.  Richards, Glin; Towards a Theology of Religions; London and New York: Routledge, 1989.
    14.  Schenk, H. G.; The Mind of the Eurupean Romantics; Oxford: OUP, 1987.
    15. Schleiermacher, Friedrich; Christian Faith; ed. And tr. H. R. Makintosh and J.S Stewart; New York: Harper and Row, 1963.
    16. _____; On Religion; New York: Harper, 1985.
    17.  Taves, Ann; "Religious Experience"; in Encyclopedia of Religion, ed. L.Jones ; Vol.11, Thomson Pub, 2005.
    18. Wild, John; The Radical Empiricism of William James; Garden City NY: Doubleday, 1969.

 

 

ذهن
دوره 18، شماره 69
خرداد 1396
صفحه 159-201

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار