الگوی استخراج نظام‌مند منابع و ابزارهای معرفت از قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات قرآن و حدیث پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 استاد فیزیک و مدیر گروه فلسفۀ علم دانشگاه صنعتی شریف تهران

چکیده

مسئله منابع و ابزارهای معرفت و تفکیک صحیح آنها از همدیگر، همواره مورد بحث عالمان معرفت‎شناسی بوده است. به دلیل جایگاه والای قرآن نزد اندیشمندان مسلمان در تبیین اندیشۀ اسلامی، توجه به آموزه‌های آن در این مسئله و به‎دست‏آوردن منابع و ابزاهای معرفت قرآنی، همچون دیگرمسائل معرفتی برای معرفت‌شناسان اسلامی، اهمیت ویژه‎ای خواهد داشت. علاوه بر استفاده‌هایی که با روش‌های معمول در قرآن‌پژوهی موضوعی، در حل این مسئله از ساحت قرآن کریم صورت گرفته است، می‌توان با رویکردی جدید، به نتایج کامل‌تری در شناسایی و تفکیک منابع و ابزارهای معرفت قرآنی دست یافت. در این کتاب آسمانی، استعمال واژه‌های دارای بار معرفتی در قالبی خاص، الگویی را برای استخراج نظام‌‎مند منابع و ابزارهای معرفتی که در خدمت هدف هدایتگری قرآن قرار می‌گیرند، در اختیار ما قرار می‌دهد. در این تحقیق ابتدا وحدت ساختاری برخی عبارات قرآن در به‎کارگیری واژگانی که از لحاظ معرفت‎شناسی در قاموس اصطلاحات قرآنی حائز اهمیت‌اند، نشان داده می‏شود و بر اساس ارکان این ساختار، الگویی برای شناسایی و استخراج منابع و ابزارهای معرفت قرآنی، معرفی می‏شود، سپس معنای لغوی و اصطلاحی واژگان معرفتی به‏کاررفته در این الگو مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه با دنبال‏کردن این الگو در تمامی آیات، منابع و ابزارهای معرفت قرآنی استخراج شده، به صورت دسته‌بندی‏شده ارائه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. *قرآن کریم؛ ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی؛ چ2، قم: دار القرآن الکریم‏، 1373.

    *نهج‏البلاغه؛ سید رضی، ترجمۀ محمد دشتی؛ چ1‏، قم: نشر مشهور، 1379.

    1. ابراهیمیان، سیدحسین؛ معرفت‏شناسی در عرفان؛ چ1، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.
    2. ابن‏اثیر، مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ چ4، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
    3. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، ‏1414ق.
    4. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    5. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ چ3، قم: مرکز نشر اسراء، 1385.
    6. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم- توحید در قرآن؛ ج2، چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1383.
    7. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم- معرفت‏شناسی در قرآن؛ ج13؛ چ6، قم: مرکز نشر اسراء، 1387.
    8. ـــــ؛ سرچشمۀ اندیشه؛ چ3، قم: نشر اسراء، 1386.
    9. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة؛ چ1، بیروت: دار العلم للملایین، 1376.

    10. حجتی، سیدمحمدباقر؛ پژوهشى در تاریخ قرآن‏ کریم؛ چ6‏، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، 1372.

    11. حسین‏زاده، محمد؛ کاوشی در ژرفای معرفت‏شناسی 2: منابع معرفت؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1386.

    12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ چ1، بیروت: دار القلم، 1412ق.

    13. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ چ3، تهران: امیرکبیر، 1369.

    14. رودگر، محمد‌جواد؛ «معرفت نفس در تفسیر المیزان»، رواق اندیشه؛ ش18، 49-70، 1382.

    15. سیوطی، جلال‏الدین و محلی، جلال‏الدین؛ تفسیر الجلالین؛ چ1، بیروت: مؤسسۀ النور للمطبوعات‏، 1416ق.

    16. شاکر، محمدکاظم و فخاری، علیرضا؛ «ذکر در قرآن با تکیه بر معنای وحیانی آن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش14، 7-32، 1389.

    17. صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ عیون أخبار الرضا u؛ تهران: انتشارات جهان، 1378.

    18. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، 1417ق.

    19. ـــــ؛ مهر تابان؛ چ8، مشهد: نور ملکوت قرآن،‏ 1426ق.

    20. عسکری، ابوهلال حسن بن عبدالله؛ الفروق فی اللغة؛ چ1، بیروت: دار الافاق الجدیدة، 1400ق.

    21. علی‏تبار فیروزجایی، رمضان؛ معرفت دینی، حقیقت، ماهیت و ارزش؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.

    22. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: نشر هجرت‏، 1409ق.

    23. فعالی، محمدتقی؛ «منطق صوری فهم معنای واژه های قرآن»، اندیشه نوین دینی؛ ش33، 1392.

    24. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.

    25. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى؛ چ2، قم: دار الهجرة، 1414ق.

    26. قایمی‌مقدم، محمد‌رضا؛ «روش عبرت‎دهی در قرآن»، تربیت اسلامی؛ ش1، 1384.

    27. قرشی، سیدعلی‏اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1371.

    28. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.

    29. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

    30. مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ دائرۀالمعارف قرآن کریم؛ چ1، قم: بوستان کتاب‏، 1389.

    31. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ چ3، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1430.

    32. مطهری، مرتضی؛ مجموعۀ آثار، ج2؛ تهران: انتشارات صدرا، 1390.

    33. ـــــ؛ مجموعۀ آثار، ج4؛ تهران: انتشارات صدرا، 1389.

    34. ـــــ؛ مجموعۀ آثار، ج13؛ تهران: انتشارات صدرا، 1373.

    35. ـــــ؛ مجموعۀ آثار، ج26؛ تهران: انتشارات صدرا، 1390.

    36. معلمی، حسن؛ پیشینه و پیرنگ معرفت‏شناسی اسلامی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.

    37. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ1، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374.

    38. ـــــ؛ سوگندهاى پربار قرآن‏؛ چ2، قم: مدرسة الامام علی ‌بن ‌ابی‎طالب7، 1386.