زیبایی‌شناسی در اندیشة اسلامی با تأکید بر حقیقت، معیار و منشأ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه اخلاق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

درک صحیح زیبایی یکی از پایه‌های کمال معنوی انسان و زیبایی‌شناسی از مؤثرترین سامانه‌های ادراکی او در رویارویی با جهان خارج است. باور صحیح دربارة حقیقت عقلانی و معیارهای درست زیبایی می‌تواند ما را با خاستگاه آن در هستی آشنا ‌و نظام اخلاقی انسان را اصلاح کند. به همین دلیل گفتمان مدرن می‌کوشد زیبایی را از حوزة عقل به حیطة نفس بکشاند و تا حد تابعی از حواس و تجارب زیستی انسان بکاهد. این مقاله در صدد است از یک سو با تعیین کمال وجودی به عنوان معیار درست برای تشخیص زیبایی در برابر معیار تناسب که برساختة ارسطو و پیروان اوست، و از سویی دیگر، معیارهایی چون میل، عادت، لذت و منفعت که نظریة استناد زیبایی به نفس انسان را موجب شده‌اند، رابطة این‌همانی زیبایی و وجود را اثبات کرده، از این رهگذر ثابت کند که سرچشمة زیبایی ذات اقدس الهی است که خود، جمال مطلق است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى‏؛ دعائم الاسلام؛ تحقیق آصف فیضی؛ چ2، قم: مؤسسة آل‌البیت:،‌ 1385ق‏.
  2. ابن‌‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات والتنبیهات؛ قم: نشر البلاغة، 1375.
  3. _____؛  رسائل؛ قم: انتشارات بیدار، 1400ق.
  4. _____؛  الشفاء:الهیات؛تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1363.
  5. _____؛ النجاة من الغرق فى بحر الضلالات؛ مقدمه و تصحیح از محمدتقى دانش‌پژوه؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏، 1379‏.
  6. ابوالقاسم‌زاده، مجید؛ «زیباشناسی کانت شرح و تفسیری بر مقالة تبیین کانت از داوری زیباشناختی»؛ مجلة زیباشناخت، ش10، 1383، ص187-196.
  7. احسایی، ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین‏؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث‌الدینیة؛تصحیح مجتبی عراقی؛ چ1، قم: انتشارات سیدالشهدا7، 1403ق.
  8. احمدوند، ولی‌محمد؛ «پروسة تغییر فکری - فرهنگی پارادایم سنت»؛ کتاب نقد، ش50 و 51، بهار و تابستان 1388، ص269-290.
  9. اسفراینى نیشابورى، فخرالدین؛ شرح کتاب النجاة لابن‌سینا (قسم الالهیات)؛ مقدمه و تحقیق دکتر حامد ناجى اصفهانى؛ چ1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1383.
  10.  افضلی‌فر، غلامعلی؛ زیبایی و هنر: مجموعة هنر و ماوراءالطبیعه؛ تدوین سیدعباس نبوی؛ چ1، تهران: دفتر نشر معارف، 1381.
  11.  ایجی، عضدالدین عبدالرحمن بن احمد؛ المواقف فی علم الکلام؛ قاهره: مکتبة البتنبی، [بی‌تا].
  12.  بوذری‌نژاد، یحیی؛ «تعریف هنر و زیبایی نزد قاضی سعید قمی»؛ مجلة فلسفه و کلام اسلامی، ش1، 1390،‌ ص29-42.
  13.  توحیدی، ابوحیان علی بن محمدعباس بغدادی؛ المقاسبات؛ شرح حسن السندوبی؛ چ3، کویت: دار سعاد الصباح، 1422ق.
  14.  جامی، عبدالرحمان؛ سه رساله در تصوف:لوامع ولوایح در شرح قصیدة خمریة ابنفارض و در بیان معارف و معانی عرفانی به انضمام شرح رباعیات در وحدت وجود؛ مقدمة ایرج افشار؛ تهران: انتشارات منوچهری، [بی‌تا].
  15.  جعفری، محمدتقی؛ زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛ چ3، تهران: مؤسسة تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1381.
  16.  حر عاملى، محمدبن‌حسن‏؛ هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة:‏، چ1، مشهد: آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوثالإسلامیة، 1414ق.
  17.  دورانت، ویلیام جمیز؛ لذات فلسفه؛ ترجمة عباس زریاب؛ چ12، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1378.
  18.  سبزواری، حاج ملا هادی؛ شرح المنظومة؛ تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن‌زاده آملى؛ تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى؛ تهران: نشر ناب، 1369.
  19.  سلمانی، علی؛ «دیدگاه هیوم در باب زیبایی»؛ پژوهشهای فلسفی،نشریۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش219، 1389، ص71-87.
  20. سید قطب؛‌ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشروق،‌ 1408ق/ 1988م.
  21.  _____؛ منهج الفن الاسلامی؛ [منبع الکترونیکی]، منبر الجهاد والتوحید، [بی‌تا].
  22.  شیرازی، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1410ق.
  23.  _____؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانى؛ چ5، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1382.
  24.  _____؛ المبدأ والمعاد؛ تصحیح جعفر نظری و محمد ذبیحی؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
  25.  طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج5، چ1، بیروت: مؤسسة اعلمی، 1376.
  26.  _____؛ نهایةالحکمة؛‌تصحیح و تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری؛ چ14، قم: مؤسسة انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین، 1417ق.
  27.  طوسى، محمدبن‌حسن؛ امالی؛‏ چ1، قم: دار الثقافة، 1414ق.
  28.  غزالی، ابوحامد محمدبن‌محمد طوسی؛ احیاء علم الدین؛ تحقیق محمد الدالی بلطة؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1413ق/ 1992م.
  29.  فارابی، ابونصر محمدبن‌محمد بن‌طوخان؛ آراء اهل المدینه الفاضلة؛ چ6، بیروت: دار المشرق، 1991م. 
  30.  _____؛ السیاسة المدنیة؛ تصحیح، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی؛ تهران: انتشارات سروش، 1376.
  31. فلوطین؛ تاسوعات؛ ترجمة ابن‌ناعمه حمصی؛ لبنان: مکتبة ناشرون، [بی‌تا].
  32. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه؛ ترجمة اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر؛ چ1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش، 1373.
  33.  کاسیرر، ارنست؛ فلسفة روشناندیشی؛ ترجمة نجف دریابندری؛ چ1، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1372.
  34.  کانت، ایمانوئل؛ نقد قوة حکم؛ ترجمة عبدالکریم رشیدیان؛ چ3، تهران: نشر نی، 1383.
  35.  کرسون، آندره؛ فلاسفة بزرگ؛ ترجمة کاظم عمادی؛ چ4، [بی‌جا]: انتشارات صفی علیشاه، 1363.
  36.  کلینی، محمد بن‌ یعقوب بن اسحاق؛ کافی؛ تصحیح، تحقیق و تعلیق علی‌اکبر غفاری؛ چ5، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1363.
  37.  مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ چ2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
  38.  مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، چ31، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1373.
  39. موسوی خمینی؛ سیدروح‌الله؛ لبّالأثر فی الجبر والقدر؛ تقریر جعفر سبحانی؛ چ1، قم: مؤسسةالإمام الصادق7، 1418ق.
  40.  میرداماد، میرمحمدباقر؛ قبسات؛ به اهتمام دکتر مهدى محقق، دکتر سیدعلى موسوى بهبهانى، پروفسور ایزوتسو و دکتر ابراهیم دیباجى‏؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
  41.  _____؛ تقویم الایمان؛ با تعلیقات ملا علی نوری؛ تحقیق علی اوجبی؛ چ1، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1382.
  42.  هاشم‌نژاد، حسین، سیدجواد نعمتی؛ «زیبایی‌شناسی در فلسفة صدرالمتألهین»؛ دوفصلنامة علمی پژوهشی فلسفه، ش2، 1390، ص137-162.
  43.  هنفلینگ،‌ اُسوالد؛ چیستی هنر؛ ترجمة علی رامین؛ چ3، تهران: ‌انتشارات هرمس، 1384.