بیان پذیری مشاهده‌ های عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد سطح عالی فلسفه و عرفان حوزه علمیه قم

چکیده

مسئله امکان بیان مشاهدات عرفانی از مسائل مهم فلسفه عرفان است. در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد که در جای خود آن دیدگاه‌ها را تبیین و نقد کردیم. در این نوشته به طرح دیدگاه بیان‌پذیری بر اساس سه ساحت حقیقت، معنا و زبان می‌پردازیم؛ آن‌گاه برخی از متون عرفانی را که می‌توانند چنین دیدگاهی را تأیید کنند، مطرح می‌کنیم. ازآنجاکه عارف با شهود حق‌الیقینی با ساحت حقیقت مواجه می‌شود و توسط عقل منورش آن را فهم می‌کند، می‌تواند آن را در قالب‌های زبانی درآورد؛ البته عارف در هر یک از این ساحت‌ها، دچار مشکلاتی می‌شود: در ساحت حقیقت، پیچیدگی و گستردگی آن و نیز ضعف شهود و در ساحت معنا، تازگی و تأویلِ افزوده فکری و نداشتن مهارت معناسازی و در ساحت زبان، استفاده از زبان عرفی و نیز نداشتن زبان فنی از جمله مشکلاتی است که گزارش مشاهدات را برای او سخت و در برخی اوقات غیرممکن می‌کند.

کلیدواژه‌ها


ابن‌سینا؛ الاشارات و التنبیهات؛ قم: البلاغة، ۱۳۸۵.
۲. ابن‌عربی، محیی‌الدین؛ فصوص الحکم؛ تعلیقه ابوالعطاء عفیفی؛ تهران: الزهراء، ۱۳۶۶.
۳. _____؛ الفتوحات المکیة؛ 4ج، بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
۴. اتو، رودلف؛ مفهوم امر قدسی؛ ترجمه و توضیح همایون همتی؛ تهران: نقش جهان، ۱۳۸۰.
۵. استیس، والترترنس؛ عرفان و فلسفه؛ ترجمه بهاءالدین خرمشاهی؛ تهران: سروش، ۱۳۶۷.
۶. افلاطون؛ دوره کامل آثار افلاطون؛ ترجمه محمدحسن لطفی؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۸۰.
۷. انزلی، سیدعطا؛ ساخت‌گرایی سنت و عرفان؛ قم: انجمن معارف اسلامی ایران، ۱۳۸۳.
۸. پراودفوت، وین؛ تجربه دینی؛ ترجمه و توضیح عباس یزدانی؛ چ۲، تهران: طه،  ۱۳۸۳.
۹. خمینی€، سیدروح‌الله؛ آداب الصلاة؛ چ۷، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، ۱۳۷۸.
۱۰. _____؛ مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة؛ مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ چ۲، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، ۱۳۷۳.
۱۱. خواجه نصیر طوسی؛ شرح الاشارات و التنبیهات؛ قم: البلاغة، ۱۳۸۵.
۱۲. ساجدی، ابوالفضل؛ زبان دین و قرآن؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، ۱۳۸۲.
۱۳. سهروردی، شهاب‌الدین؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ چ۲، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۵.
۱۴. سید رضی؛ نهج‌البلاغة؛ ترجمه سیدجعفر شهیدی؛ چ۱۴، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸.
۱۵. صفار، محمد‌بن‌حسن؛ بصائر الدرجات؛ تصحیح کوچه‌باغی؛ قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، ۱۴۰۴ق.
۱۶. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان؛ قم: جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
۱۷. غزالی، ابوحامد محمد؛ جواهر القرآن و درره؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق.
۱۸. فارابى، ابونصر؛ آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها؛ بیروت: مکتبة الهلال، ۱۹۹۵م.
۱۹. فلوطین؛ دوره آثار فلوطین؛ ترجمه محمدحسن لطفی؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۶۶.
۲۰. فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر الصافی، تهران: صدر، ۱۴۱۵ق.
۲۱. _____؛ عین الیقین؛ تحقیق فالح عبدالرزاق العبیدی؛ قم: انوار الهدی، ۱۴۲۷ق.
۲۲. قونوی؛ اعجاز البیان؛ تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۱.
۲۳. _____؛ النصوص؛ تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۲.
۲۴. _____؛ النفحات الالهیة؛ تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: مولی، ۱۳۷۵.
۲۵. _____؛ شرح الاربعین حدیثا؛ تحقیق حسن کامل بیلماز؛ قم: بیدار، ۱۳۷۲.
۲۶. _____؛ مفتاح الغیب؛ تهران: مولی، ۱۳۷۴.
۲۷. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری؛ چ۴، تهران: دارالکتب العلمیة، ۱۳۶۵.
۲۸. لاهیجی، شمس‌الدین محمد؛ مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز؛ مقدمه کیوان سمیعی؛ تهران: سعدی، ۱۳۷۱.
۲۹. ملاصدرا؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳.
۳۰. یثربی، یحیی؛ عرفان نظری؛ چ۵، قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۴.
۳۱. _____؛ فلسفه عرفان نظری؛ چ۴، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷.
۳۲. یزدان‌پناه، سیدیدالله؛ حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی؛ تحقیق مهدی علی‌پور؛ چ۱، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹.