عضو هیئت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
یکی از مسائل مهم و اصلی در علوم انسانی، روششناسی آن است. عوامل و متغیرهای مختلفی در روششناسی نقش دارند که از جمله آن، موضوع علوم انسانی و نوع تلقی از آن است. موضوع علوم انسانی در یک معنای کلی، انسان و جامعه و در معنای دقیقتر عبارت است از کنش انسانی. نوع تلقی از انسان و کنشهای وی در مکاتب علمی- نظیر پارادایمهای سهگانه در علوم انسانی- متفاوت بوده و بر اساس آن، به روششناسی متفاوتی نائل شدند. کنش انسانی به مثابه موضوع علوم انسانی دارای مختصات و ویژگیهای مختلفیاند که آن را از موضوع دیگرعلوم بهویژه علوم طبیعی متمایز میُسازد. این ویژگیها عبارتاند از: آگاهانهبودن، ارادیبودن، هدفمندبودن، معناداربودن، اعتباریبودن و... که وجود هر کدام به گونهای در روششناسی علم نقش داشته و درمجموع در علوم انسانی نیز اقتضای روشی خاصی خواهد داشت. مقاله حاضر با روش اسناد و مدارکی در گردآوری دادهها و روش عقلی در تحلیل اطلاعات، زمینه را برای نظریهپردازی در روششناسی علوم انسانی فراهم میسازد؛ ازاینرو سعیمیشود ضمن معرفی انسانِ علوم انسانی و روش شناخت آن، به ویژگیهای کنش انسانی و اقتضائات روششناختی آن در علوم انسانی بپردازد.
مقاله حاضر برگرفته از طرح تحقیقی «معیار دینیبودن علوم انسانی» (از نگارنده مقاله) مربوط به صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) Iran National Science Foundation به شماره 91004340 میباشد.
صدر، سیدمحمدباقر؛ دروس فی علم الاصول؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1406ق.
صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة؛ چ2، قم: طلیعه نور، 1428ق.
طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ تهران: صدرا، 1364.
ـــــ؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ2، قم: اسماعیلیان، 1371.
ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ تعلیقه و شرح غلامرضا فیاضى؛ چ4، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.
علیتبار، رمضان؛ «بررسی تطبیقی مبانی انسان شناختی علم دینی و علم سکولار»، قبسات؛ ش71، 1393.
ـــــ؛ «معیار علم دینی با تأکید بر علوم انسانی اسلامی (از منظر علامه طباطبایی)»، قبسات، ش81، 1395.
ـــــ؛ طرح تحقیقی «معیار دینیبودن علوم انسانی» مربوط به صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) Iran National Science Foundation (در دست تدوین)، به شماره 91004340.