بررسی نظریه تلازم گفتاری‎بودن خطابات قرآنی با تاریخ‌مندی قرآن از نگاه نصر حامد ابوزید با رویکرد اصولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 استادیار گروه آموزشی معارف اسلامی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

 
 
در راستای نظریه جهان‌شمولی خطابات الهی که تاریخی به بلندای تاریخ بعثت پیامبر اکرم… دارد، نظریه تاریخ‎مندی قرآن و برخی آموزه‏های آن، نظریه‌ای است که اخیراً توسط برخی نواندیشان دینیِ منسوب به جریان فکری نومعتزله- از جمله نصر حامد ابوزید- ارائه شده است. آنها متأثر از نگرش تاریخی‌نگری در غرب و همچنین تأثیرپذیری از نظریه ‌گفتاری و شفاهی‌بودن متون‌ مقدس، گفتاری‌بودن سبک قرآن را مؤید و شاهد تاریخیت قرآن می‏دانند. بررسی این موضوع افزون بر لوازمی که بر آن مترتب است، از جهت سابقه بحث شفاهی‏بودن خطابات در کتب اصولی و وجه ارتباط یا تمایز آن با نظریه تاریخ‏مندی قرآن و اینکه چگونه از اصل مشترک گفتاری‎بودن، نتایج متفاوتی گرفته شده است، دارای اهمیت است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به نقد و بررسی این موضوع، با تأکید بر اصل «گفتاری‎بودن وحی» از یک سو و تکیه بر مبانی اصولیان در موضوع خطابات شفاهی می‌پردازیم و معلوم می‌گردد ادعای ملازمه بین گفتاری‎بودن و تاریخیت قرآن ادعایی سست و بدون پشتوانه عقلی است؛ بلکه علاوه بر مبانی متعدد کلامی، مبانی اصولیان هم، مانع از ملازمه بین سبک گفتاری و تاریخی‏بودن قرآن می شوند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. ابوزید، نصر حامد؛ نوآوری، تحریم و تأویل؛ ترجمه مهدی خلجی؛ [بی‏‌جا]: آموزشکده توانا، 1392.  
  2. ـــــ؛ اصلاح اندیشه اسلامی؛ ترجمه میردامادی؛ [بی‏‌جا]: آموزشکده توانا، 2015م.
  3. ـــــ؛ «قرآن به مثابه متن، قرآن به مثابه دیسکورس‏های مختلف، الف، گفت‏وگوی اکبر گنجی با ابوزید»، سایت نصر حامد ابوزید، 2006 (http://nasr-hamed-abuzayd.blogfa.com/post/10)
  4. ـــــ؛ پژوهشی در معنای متن؛ ترجمه مرتضی کریمی‏نیا؛ چ5، تهران: طرح نو، 1389.
  5. ـــــ؛ نقد گفتمان دینی؛ ترجمه یوسفی اشکوری؛ چ2، تهران: نشر یادآوران، 1383.
  6. ـــــ؛  هلال سزگین؛ محمد و آیات خدا؛ ترجمه فریده فرنودفر؛ چ1، تهران: نشر علم، 1393.
  7. اصفهانی، محمدحسین؛ نهایة الدرایة فی شرح الکفایة؛ قم: مؤسسه آل‏البیت لاحیاء التراث، 1414ق.
  8. انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول (الرسائل)؛ قم: اسماعیلیان، [بی‏تا].
  9. بروجردی، مسیح، «نشست تشخیص موضوع در فقه، از سلسله نشست‏های علمی مؤسسه مفتاح کرامت»،10/8/1396 در: پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران (https://www.jamaran.ir/.../780173).

10. بهجت‌پور، عبدالکریم و دیگران؛ تفسیر موضوعی قرآن؛ قم: نشر معارف، 1385.

11. پورروستایی، جواد؛ «طرح و نقد دیدگاه ابوزید در تعامل نص و واقع»، در: محمد عرب‏صالحی (به کوشش)؛ جریانشناسی اعتزال نو؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.

12. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ ج14، چ2، قم: اسراء، 1389.

13. جناتی، محمدابراهیم؛ سیر تطور فقه اجتهادی؛ دوجلدی، قم: انصاریان، 1389.

14. خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة الاصول؛ قم: امام مهدی (عج)، 1329.

15. سبحانی، جعفر؛ تقریرات درس خارج اصول؛ تهیه و نتظیم سید اسحاق حسنی؛ [بی‏جا]: [بی‏نا]، 1387.

16. شهید ثانی، حسن بن زین الدین؛ معالم الدین و ملاذ المجتهدین؛ به اهتمام مهدی محقق؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1364.

17. صدر، محمدباقر؛ علوم القرآن؛ چ8، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428ق.

18. ـــــ؛ بحوث فی علم الاصول؛ تقریرات محمد الهاشمی؛ قم: الغدیر للدراسات لاسلامیة، 1417ق.

19. طباطبایی، محمد‌حسین؛ المیزان ‌فی ‌تفسیر القرآن؛ ترجمه‌ موسوی ‌همدانی؛ تهران: بنیاد علمی ‌فرهنگی ‌علامه طباطباییŠ، 1363.

20. الطعان، احمد ادریس؛ العلمانیون و القرآن الکریم؛ دمشق: دار ابن‌حزم للنشر و التوزیع، 1428ق.

21. عاملی، محمدحسین؛ ارشاد العقول ‌الی‌ مباحث الاصول؛ تقریرات‌ سبحانی؛ چ2، مؤسسه امام صادق†، 1430ق.

22. عرب‌صالحی، محمد؛ «بررسی تطبیقی تاریخ‌مندی آموزه‏های دین در نگاه غرب و اعتزال نو»، در: محمد عرب‏صالحی (به کوشش)؛ جریانشناسی اعتزال نو؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.

23. فاضل موحدی لنکرانی، محمد؛ ایضاح الکفایة؛ تقریر محمدحسین قمی؛ ج3، قم: نوح، 1385.

24. ـــــ؛ سیری کامل در اصول فقه؛ تقریر محمد دادستان؛ ج8، چ1، قم: فیضیه، 1378.

25. مظفر، محمد رضا؛ اصول الفقه؛ اسماعیلیان، قم، [بی‏تا].

26. مکارم، ناصر؛ دایرة المعارف فقه مقارن؛ قم: امام علی بن ابی‏طالب†، 1387.

27. موسوی خمینی، روح‏الله؛ تهذیب الاصول؛ تقریر جعفر سبحانی؛ تهران: اسماعیلیان، [بی‏تا].

28. ـــــ؛ لمحات الاصول؛ چ1، [بی‎جا]، عروج، 1379.

29. ـــــ؛ أنوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1414ق. 

30. مشکینی، علی؛ اصطلاحات الاصول؛ قم: حکمت، 1348.

31. مددی، سیداحمد؛ «مصاحبه با آیت‌الله سیداحمد مددی»؛ مندرج در خطابات قانونیه؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1386، ص117-157.

32. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€؛ خطابات قانونیه [مجموعه مصاحبه]؛ چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1386.

33. میرزای قمی، ابوالقاسم؛ القوانین المحکمه فی الاصول؛ الطبعة الاولی، بیروت: دارالمرتضی، 1430ق.

  1. 34.  هادوی تهرانی، مهدی؛ مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم؛ چ1، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد، 1377.