سطح مشخص بودگی نفس در مفهوم سازی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گروه معرفت شناسی ایران

2 دانشگاه قرآن و حدیث گروه قرآن و حدیث ایران

چکیده

تصویرسازی اصل بنیادین دستور زبان ‌شناختی است. یکی از ابعاد تصویرسازی سطح مشخص­بودگی یا تشخص است که در آن یک موقعیت تفسیر می‌شود. تفسیر موقعیت بر اساس تعینی است که با کمک‌گرفتن از الفاظ یا ساختار جمله برای یک مفهوم به دست می‌آید. سطح مشخص­بودگی را در دو ساحت واژگانی و ساختاری می‌توان بررسی کرد. در ساحت واژگانی، واژگان از دو طریق کسب تشخص می‌کنند؛ اول تشخصی است که با مفهوم خود به دست می‌آورند و دوم تشخص طبقاتی نام دارد که از طریق قیدها و صفات کسب می­کنند. در سطح تشخص ساختاری به طبقاتی که یک واژه در ساختاری دستوری قرار دارد، توجه می‌شود. واژة نفس در قرآن تمامی سطوح مشخص­بودگی را نشان می­دهد. نفس در قرآن در دو مصداق تمام‌هویت یا هویت ترکیبی (بدن و فرابدن) و هویت اصلی انسان به کار رفته است و قاعدۀ تشخص ساختاری و واژگانی در آیات مختلف تعین هر یک را نشان می­دهد. در برخی آیات آثار و لوازمی به هویت ترکیبی انسان نسبت داده شده و از این هویت ترکیبی با نام «نفس» یاد شده است و در برخی دیگر بدن ملاحظه نشده و تنها به فرابدن انسان توجه شده و از آن نیز با عنوان نفس یاد شده است. آیاتی که در آنها از ساختار انفس استفاده شده است نیز به دو دسته تقسیم می­شوند: دسته­ای از این آیات بر تمام ماهیت انسان دلالت دارند و دسته دیگر هویت اصلی انسان را در کانون توجه قرار می‌دهند.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. اشعری، علی بن اسماعیل؛ مقالات الإسلامیین واختلاف المصلّین؛ تحقیق محمد عبدالحمید؛ ج2، چ1، بیروت: المکتبة العصریة، 1411ق.
    2. بحرانى، هاشم بن سلیمان؛ البرهان فى تفسیر القرآن‏؛ تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة؛ ج2، چ1، تهران: بنیاد بعثت‏، 1416ق‏.
    3. حائری طهرانی، میرسیّدعلی؛ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر؛ ج12، چ1، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1377.
    4. حسینى همدانى، سیدمحمدحسین؛ انوار درخشان؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ ج18، چ1، تهران: نشر لطفی، 1404ق.
    5. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ ج19، چ2، قم: نشر اسراء، 1389.
    6. راسخ‌مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم؛ چ1، تهران: انتشارات سمت، 1390.
    7. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان؛ چ1، بیروت: الدار الشامیة، 1412ق.
    8. شبر، سیدعبدالله؛ الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین؛ ج6، چ1، کویت‏: مکتبة الألفین، 1407ق‏.
    9. صادقى‌تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏؛ ج7، چ2، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى، ‏1365.

    10. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1372ش.

    11. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج10، چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372.

    12. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح احمد شوقی؛ ج3 و 10، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1409ق.

    13. فیاضی، غلامرضا؛ علم النفس فلسفی؛ تحقیق و تدوین محمدتقی یوسفی؛ چ1، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1389.

    14. فیض کاشانى، ملا محسن‏؛ تفسیر الصافى؛ ج5، چ2، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق‏.

    15. کاشانى، ملا فتح‌الله؛ تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛ تصحیح میرزا ابوالحسن شعرانی؛ ج7، چ1، تهران: کتاب فروشی اسلامیه، 1336.

    16. مصطفوی، سیدحسن؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم؛ ج4، چ3، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1430ق.

    17. ملاحمی خوارزمی، رکن‌الدین؛ الفائق فی اصول الدین؛ تحقیق و مقدمه ویلفرد مادلونگ و مارتین مکدرموت؛ چ1، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران و مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین، 1386.

    18. هشام الانصاری، جمال‌الدین؛ مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب؛ تصحیح مازن مبارک؛ ج1، چ7، قم: نشر سیدالشهدا، 1372.

    1. Ronald W. Langacker; “Cognitive Linguistics: Basic Reading”; Cognitive Grammar Introduction to Concept, Image and Symbol, Dirk Geeraerts (ed.); Cambridge: Cambridge University Press, 2006.