تحلیل انسجام غیرساختاری در سوره لیل با رویکرد زبان‌شناختی نقش‌گرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ولایت ایرانشهر

چکیده

 
ارتباط و انسجام میان اجزای مختلف سوره‏های قرآن موضوعی است که از قرن‏ها پیش در سخن قرآن‏پژوهان غربی و شرق‏شناسان جایگاه خاصی یافته و برخی همانند نولدکه، بلاشر، کارلایل، گلدزیهر و...، با طرح ادعاهایی بی‏دلیل و بر خلاف روایات تاریخی تلاش کرده‏اند موضوع انسجام در قرآن کریم را بشری و سلیقه‎ای قلمداد کنند. این پژوهش بر آن است با نگاهی فراجمله‏ای و متن‏بنیاد با اتکا به نسخه تکامل‏یافته از نظریه نظام‏مندِ نقش‏گرای دستوری هالیدی و نیز مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیه حسن مطرح نمود، عوامل انسجام و هماهنگی انسجامی را در تمام آیات سوره «لیل»، به صورت گزینشی و استقرایی به بوته نقد و ارزیابی توصیفی- تحلیلی و آماری گذاشته است تا ضمن ارائة پاسخی عملی و کاربردی به اتّهامات ناروای مستشرقان و قرآن‏پژوهان غربی در موضوع انسجام قرآن نشان دهد که سوره لیل از قرآن کریم کاملاً منسجم و دارای هماهنگی انسجامی است و ادعای مدعیان غربی و شرق‏شناسان در مورد بی‏نظمی و عدم تناسب و همبستگی آیات قرآن و اسلوب آن، به‏ویژه در خصوص سوره لیل در این مطالعه موردی، بی‏اساس و فاقد وجاهت منطقی و علمی است. دستاورد پژوهش که به شیوة توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، نشان داد که: 1. متن سوره لیل باتوجه به شاخص‌های هالیدی و حسن درصد بالایی از انسجام متنی نزدیک به 96% را داراست. 2. عامل انسجامی جزء و کلّ در متن سوره بیشترین کاربرد را دارد. 3. به‏جز عامل نام‏گذاری، تمامی عوامل واژگانی و دستوری در متن سوره حضور فعال دارند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. اصلاحی، امین احسن؛ تدبر قرآن؛ پاکستان - لاهور: [بی‏نا]، 1967-1980م.
    2. ایشانی، طاهره؛ «تحلیل مقایسه‌ای عوامل انسجام در دو غزل حافظ و سعدی و تأثیر آن بر انسجام متن»، فصلنامه زبانپژوهی؛ ش10، 1393.
    3. آربری، آرتون جان؛ خدمت و خیانت مترجمان قرآن: نقدی بر عملکرد مترجمان اروپایی؛ ترجمه محمدرسول دریایی؛ تهران: اندیشه اسلامی، 1383.
    4. آقاگل‏زاده، فردوس؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1394.
    5. آقایی، سیّدعلی؛ «پژوهشی دربارة رهیافت "اصلاحی" در تفسیر قرآن»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی؛ ش23، 1386.
    6. بازرگان، عبدالعلى؛ نظم قرآن؛ تهران: قلم، 1375.
    7. بستانى، محمود؛ التفسیر البنایى للقرآن الکریم؛ مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی، 1422-1424ق.
    8. بل ریچارد و وات مونتگمری؛ درآمدی بر تاریخ قرآن؛ ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی؛ قم: مرکز ترجمه قرآن مجید به زبان‌های خارجی، 1382.
    9. بلاشر، رژی؛ در آستانه قرآن؛ ترجمه رامیار؛ تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، 1378.

    10. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم؛ قرآن ناطق؛ چ1، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ١٣٧٧.

    11. ترسک، رابرت؛ مقدمات زبان‏شناسی؛ ترجمه فریـار اخلاقـی؛ چ1، تهـران: نشر نی، 1380.

    12. تهانوى، اشرف على؛ بیان القرآن؛ 12ج، چ1، کراچى، 1908م. 

    13. حوّى، سعید؛ الاساس فى التفسیر؛ ط3، القاهره: دارالسلام لطباعة، 1991م.

    14. خرمشاهی، بهاء‏الدین؛ ذهن و زبان حافظ؛ چ5، تهران: مهارت، 1374.

    15. خوش‏منش، ابوالفضل؛ «بررسی تدوین و انسجام آیات قرآن از منظر شرق‏شناسان و آیت‏الله طالقانی»؛ پژوهشنامه علوم و معارف قرآن؛ ش8، 1389.  

    16. ذوقی، امیر؛ «نگره‏ای جدید دربارة انسجام متنیِ سوره‏های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث؛ ش2، 1392.

    17. رشید رضا، محمد؛ تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)؛ قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.

    18. زمانی، محمدحسن و علی قانعی اردکانی؛ «نقد شبهات مستشرقان درباره تناسب آیات قرآن»؛ مجله قرآن پژوهی خاورشناسان؛ ش12، 1391.

    19. سارلی، ناصرقلی و طاهره ایشانی؛ «نظریه انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان (قضه نردبان)»، فصلنامه زبان‏پژوهی دانشگاه الزهرا؛ ش4، 1390.

    20. سجودی، فرزان؛ نشانه‏شناسی کاربردی؛ تهران: نشر علم، 1393.

    21. شلتوت، محمد، تفسیر القرآن الکریم: الأجزاء العشرة الأولى؛ القاهرة: دار الشروق، 2004م.

    22. طباطبائی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق.

    23. علی الصغیر، محمدحسین؛ المستشرقون و الدراسات القرآنیة؛ بیروت: دار المورخ العربی، 1420ق.

    24. فراهی، حمیدالدین؛ مجموعه تفاسیر و تفسیر 14 سوره؛ گردآورنده امین اصلاحی؛ لاهور: مکتبة رحمانیة: 1930م.

    25. سید قطب؛ فى ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشرق، 1966م.

    26. قوامی، بدریه و لیدا آذرنوا؛ «تحلیل انسجام و هماهنگی در شعری کوتاه از شاملو»، فصلنامه زبان و ادب فارسی؛ ش15، 1392.  

    27. گلدزیهر، ایگناس؛ گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان؛ ترجمه ناصر طباطبائی؛ تهران: ققنوس، 1383.

    28. گوستاولوبون؛ تمدن اسلام و عرب؛ ﺗﺮﺟﻤــﻪ ﺳﯿﺪﻫﺎﺷــﻢ ﺣﺴــﯿﻨﯽ؛ تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1347.

    29. مکوند، محمود و محمدکاظم شاکر؛ «بازخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن، با تأکید بر دیدگاه میشل کویپرس»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی؛ ش3، 1394.

    30. مودودى، امام ابوالاعلى؛ تفهیم القرآن؛ لاهور: دار العروبة للدعوة الاسلامیة، 1989م.

    31. مولوی، جلال‏الدین محمد؛ کلیات شمس؛ تصحیح فروزانفـر؛ چ14، تهران: امیرکبیر، 1376.

    32. میر، مستنصر؛ «انسجام در قرآن: مطالعه مفهوم نظم در تدبر در قرآن اثر اصلاحی»، ترجمه ابوالفضل حری؛ کتاب ماه دین؛ ش163، 1390.

    33. نعمتی‏قزوینی، معصومه و طاهره ایشانی؛ «مقایسه کاربست عوامل انسجام در سورة اعلی و ترجمه آن از صفارزاده»، مجله پژوهش­های قرآنی؛ ش74، بهار1394.

    1. Arberry, A. J.; the Koran Interpreted; New York: Macmillan Publising Company, 1955.
    2.  Barthes, R; “The Death of the Author”, Modern Criticism and Theory, David Lodge (ed); London and New York: Longman, 1988.
    3. Barthellemy Saint Hilaire, Par M.J; Mohammat et Le Koran; paris: Didier, 1865.
    4. Halliday, M. A. K. and Ruqaiya Hasan; Cohesion in English; London: Longman, 1976.
    5. Halliday, M. A. K., & Hasan, R. (eds.); Language, context, and text: Aspects of language in a social semiotic perspective; Deakin: Deakin University Press, 1985.
    6. Hasan, R.; "Coherence and Cohesive Harmony", Understanding Reading Comprehension: Cognition, language, and the structure of prose, J. Flood (ed); Newark; Delaware: International Reading Association, 1984.
    7. SaintـHilaire, J.; Barthelemy, Mahommet et le Coran; Librairie acadmique Didier et C, LibrairesـEditeurs, 1865.
    8. Wansbrough, john; quranic studies, surce and methods of scriptural interpretation; London: Oxford university press, 1977.
    9. Watt, W. Montgomery; Bell's Introduction to the Qur'ân; Edinburgh: Edinburgh University Press, 1970.