ارزش معرفت‌شناختی فطریات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم

2 گروه فلسفه تطبیقی موسسه امام خمینی

چکیده

 
در این مقاله پس از بیان معنای ارزش به «کشف واقع» و تبیین نکاتی چند دربارة «فطرت»، به اقسام فطرت پرداختیم و پس از تقسیم آن به فطریات حصولی و حضوری، به این نتیجه رسیدیم که «فطریات حضوری» اعم از بینش‌ها و گرایش‌ها دارای ارزش معرفت‌شناختی هستند؛ اما در «فطریات حصولی»، اگر فطرت به معنای «بدیهیات اولیه» و «ثانویه» باشد، به دلیل آنکه علم ما به آنها به‌طورمستقیم بر علم حضوری استوار است، دارای ارزش و اعتبارند و اگر فطرت به معنای «قیاساتها معها»، «یقینیات» و «معنایی که در قرآن و روایات آمده» باشد، اگرچه بدیهی نیستند، به دلیل ارجاع صحیح آنها به بدیهیات، از اعتبار معرفت‌شناختی برخوردار خواهند بود؛ اما فطرت در اصطلاح «عرفان» و «افلاطون» تخصصاً خارج از بحث ما هستند. در نهایت فطرت در اصطلاح «دکارت» به خاطر نداشتن ضمانت معرفت‌شناختی و فطرت در اصطلاح «کانت» به خاطر «خود متناقض‌بودن»، «فعال‌بودن ذهن در فرایند فهم» و «حذف نومن از سیستم معرفتی‌اش» ارزش و اعتبار معرفت‌شناختی ندارند.

کلیدواژه‌ها


  1. 1.ابن‌سینا؛ حسین بن عبدالله؛ الاشارات والتنبیهات‏؛ قم: نشر البلاغة، 1375.

    2._____؛ الشفاء (الطبیعیات)؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشى‏، 1404«الف».

    3.‏_____؛ ‌الشفاء (المنطق)؛ قم: مکتبة آیةالله المرعشى‏، 1404«ب».

    4.‏ ابن‌فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ چ1، قم: مکتب‌ الاعلام الاسلامی، 1404ق.

    5.‏ ابن‌منظور، محمد بن ‌مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دارالفکر، 1414ق.

    6.احمد خان‌بیگی، مهدی؛ تبیین و بررسی نظریه استاد مصباح درباره ارجاع اولیات به علم حضوری؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1395.

    7.‏‫ افلاطون؛ دوره آثار افلاطون؛ ترجمة محمدحسن لطفی و رضا کاویانی؛ تهران: خوارزمی، ۱۳۶۷.

    8.‏ براون، استوارت، دایان کالینسون و رابرت ویلکینسون؛ صد فیلسوف قرن بیستم؛ ترجمة عبدالرضا سالار بهزادی؛ تهران: ققنوس، 1382.

    9.‏ تیدمن، پل و هاوارد کهین؛ درآمدی نو به منطق نمادین: منطق جمله‌ها؛ ترجمة رضا اکبری؛ تهران: دانشگاه امام صادق†، 1383.

    10. ‏ جوادی‌ آملی، عبدالله؛ فطرت در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1378.

    11. ‏ حسین‌زاده، محمد؛ پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1390.

    12. ‏ حسین‌زاده، محمد؛ عقلانیت دینی: عقلانیت و منابع؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1389.

    13. ‏ خندان، علی‌اصغر؛ ادراکات فطری؛ قم: نشر طه، 1383.

    14. ‏ دکارت، رنه؛ تأملات در فلسفة اولی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1361.

    15. رضی، محمد بن حسین؛ نهجالبلاغة؛ تحقیق صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.

    16. ‏ زبیدی، مرتضی؛ تاج العروس فی شرح القاموس؛ بیروت: دارالفکر، 1414ق.

    17. ‏ ساوی، عمر بن سهلان؛ البصائر النصیریة فى علم المنطق‏؛ تهران: شمس تبریزی، 1383.

    18. ‏ سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش (شیخ‌ اشراق)؛ حکمة ‌الاشراق؛ تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1373‏.

    19. ‏‫ صدر، محمدباقر؛ اسس المنطقیه للاستقراء؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.

    20. ‏ صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی؛ التصور و التصدیق‏؛ قم: بیدار، 1371.

    21. ‏ _____؛ المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة؛ تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1387.

    22. ‏ _____؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسة تحقیقات فرهنگى، 1363‏.

    23. ‏ صدوق، محمد بن علی؛ من لا یحضره الفقیه‏؛ قم: جامعة مدرسین‏، 1413ق.

    24. ‏ _____؛ التوحید؛ قم: جامعة مدرسین‏، 1398ق.

    25. ‏ طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ تهران: صدرا، 1364.

    26. ‏ _____؛ بدایة الحکمة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی‏، 1426ق.

    27. ‏ _____؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ قم: جامعة مدرسین‏، 1374.

    28. ‏ _____؛ نهایة الحکمة؛ قم: جامعه مدرسین‏، 1434ق.

    29. ‏ طوسی، خواجه نصیرالدین؛ أساس الاقتباس‏؛ تهران: دانشگاه تهران، 1361.

    30. ‏ عسکری، حسن‌‌بن‌عبدالله؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دارالافاق الجدیدة، 1400ق.

    31. ‏ علوی سرشکی، محمدرضا؛ نقدی بر فلسفه کانت؛ قم: جامعة مدرسین، 1375‏.

    1. 32.  فروغی، محمدعلی؛ سیر حکمت در اروپا؛ تهران: زوار، 1367.

    33. ‏ فنایی اشکوری، محمد؛ علم حضوری؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1388.

    34. ‏ کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه: از دکارت تا لایب‌نیتس؛ ترجمة غلامرضا اعوانی؛ تهران: سروش، 1380.

    35. ‏ کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

    36. ‏ لوین کاسرلی و ماری کروک هوفمن؛ فلسفه یا پژوهش حقیقت؛ ترجمة جلال‌الدین مجتبوی؛ تهران: حکمت، 1366.

    37. ‏ محمدی اصل، مهدی؛ نقادی نقد عقل محض؛ تهران: بیدگل، 1391.

    38. ‏ محمدی ری‌شهری، محمد؛ مبانی شناخت؛ قم: دارالحدیث، 1388.

    39. ‏ مصباح‌‌ یزدی، محمدتقی؛ «فلسفه و دین»، همایش روز جهانی فلسفه؛ قم: دارالشفاء، 1389.

    40. ‏ _____؛ اخلاق در قرآن؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1391«الف».

    41. ‏ _____؛ آموزش فلسفه؛ قم: امیرکبیر، 1383.

    1. 42.  _____؛ پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1381.

    43. ‏ _____؛ راه و راهنماشناسی در قرآن؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1393.

    44. ‏ _____؛ شرح برهان شفا؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1384.

    45. ‏ _____؛ فلسفه اخلاق؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1394.

    46. ‏ _____؛ ‌قرآن‌شناسی؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1391«ب».

    47. ‏‏‫ مصباح، مجتبی؛ «درآمدی بر احتمال معرفت‌شناختی»، معرفت فلسفی؛ ش15، ۱۳۸۶، صص127-166.

    48. مصباح، مجتبی و عبدالله محمدی؛ معرفت‌شناسی؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1395.

    49. ‏ مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ 27ج؛ قم: صدرا، 1376.

    50. ‏ معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ تهران: اَدِنا، 1386.

    51. خمینی، روح‌الله؛ شرح چهل حدیث؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1373.

    52. ‏نسفی، عزیزالدین؛ مجموعة رسائل؛ تهران: طهوری، 1386.

    53. ‏ ‏ هاشمی خوئی، میرزا حبیب‌الله؛ منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة؛ ترجمة حسن‌زاده آملى‏ و محمدباقر کمره‌ای؛ تهران: مکتبة الإسلامیة، 1400ق.

    54. ‏ هِرْش، ژان؛ شگفتی فلسفی؛ ترجمة عباس باقری؛ تهران: نشر نی، 1383.

    55. ‏ هوشیار، یاسمن؛ «دکارت و مفاهیم فطری»، شناخت؛ ش61، 1388، صص27-55.

    56. وایت، آلن آر؛ روش‌های مابعدالطبیعه؛ ترجمة انشاءالله رحمتی؛ تهران: حکمت، 1383.

    1. ‏Descartes, Rene.; The philosophical writings of Descartes; latimeria: John Cottingham, Robert Stoothoff and Dugald Murdoch, Volume 3, Cambridge: Cambridge University, 1991.
    2. ‏Ewing، Alfred Cyril.; A short commentary on Kant’s: critique of pure reason; Chicago:University of Chicago,1974.