کیفیت پیدایش خُلق بر اساس دیدگاه ابن‌سینا، ملاصدرا و فیزیکالیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم (ع)

2 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

چکیده

 
خُلق از اقسام کیفیات نفسانی به شمار می‌آید. از آنجا که رفتار و اعمال انسان ناشی از خلقیات اوست و خلقیاتی که برای انسان حاصل می‌شود تاثیر بسزایی در سعادت و کمال او دارد، بحث از کیفیت پیدایش خلق دارای اهمیت است. در این نوشتار ابتدا به بیان چیستی و اقسام خلق پرداخته شده و سپس کیفیت پیدایش خُلق بر اساس دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا مورد تبیین و بررسی قرار گرفته شده است. بر اساس دیدگاه ابن‌سینا، برخی از اقسام خلقیات مجرد و برخی مادی هستند. اما از نظر ملاصدرا همة اقسام خلق، مجرد از بدن و ماده هستند. طبق دیدگاه هر دو حکیم، امور بدنی- مانند مزاج، طبیعت بدن و تکرار افعال- در پیدایش خلقیات تاثیرگذارند؛ اما مبانی متفاوتی که این دو حکیم در مورد مادی و مجرد بودن قوای نفس و به تبع آن اقسام خُلق دارند، سبب اختلاف نظر آنها در کیفیت پیدایش خُلق شده است. بر اساس دیدگاه فیزیکالیسم، خلقیات به فعل ‌و انفعالات عصبی و مغزی تنزل داده شده است و هیچ‌گونه تبیین غیرمادی برای خلقیات وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


1.ابن‌سینا، حسین ‌بن‌ عبدالله؛ أحوال النفس رسالة فی النفس و بقائها و معادها؛ پاریس: دار بیبلیون، 2007م.
2.ـــــــ؛ الإشارات و التنبیهات؛ چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.
3.ـــــــ؛ الأضحویة فی المعاد؛ چ1، تهران: شمس تبریزى، 1382.
4.ـــــــ؛ الإلهیات من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسن‌زادة آملى؛ قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1418ق.
5.ـــــــ؛ تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات؛ چ2، قاهرة: دارالعرب، 1326.
6.ـــــــ؛ رسالة فی الأدویة القلبیة؛ چاپ سنگی، نرم‌افزار ابن‌سینا، قم: موسسة نور، [بی‌تا].
7.ـــــــ؛ الشفاء (المنطق)؛ قم: کتابخانة آیت‌الله نجفی مرعشی، 1405ق.
8.ـــــــ؛ القانون فی الطب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 2005م.
9.ـــــــ؛ المبدأ و المعاد؛ چ1، تهران: موسسة مطالعات اسلامى، 1363.
10. ـــــــ؛ النجاة من الغرق فی بحر الضلالات؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
11. ـــــــ؛ النفس من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسن‌زادة آملى؛ چ1، قم: مکتب الإعلام الإسلامى، 1417ق.
12. اتیکسون، ریتا ال و دیگران؛ زمینة روان‌شناسی هیلگارد؛ ترجمة حسن رفیعی؛ چ2، تهران: نشر ارجمند، 1380.
13. تیودوسیوس، دان. ال. سی؛ روان‌شناسی ژنتیک؛ ترجمة ژ.پرنده؛ بی‌جا: انتشار امیر، 1368.
14. چرچلند، پاول؛ ماده و آگاهی؛ ترجمة امیر غلامی؛ چ1، تهران: نشر مرکز، 1386.
15. راتوس، اسپنسر؛ روان‌شناسی عمومی؛ ترجمة حسین ابراهیمی مقدم و دیگران؛ چ1، تهران: نشر ساوالان، 1386.
16. رازى، قطب‌الدین محمد؛ المحاکمات؛ چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.
17. سبزوارى، ملاهادی؛ اسرار الحکم؛ قم: مطبوعات دینى، 1383.
18. سرل، جان.آر؛ ذهن، مغز و علم؛ ترجمة امیر دیوانی؛ چ2، قم: بوستان کتاب، 1388.
19. الشهرزورى، شمس‌الدین؛ رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة؛ چ1، تهران: موسسة حکمت و فلسفه، 1383.
20. ملاصدرا؛ اسرار الآیات؛ تحقیق خواجوى؛ چ1، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفة اسلامی، 1360.
21. ـــــــ؛ الحاشیة على إلهیات الشفاء؛ قم: بیدار، [بی‌تا].
22. ـــــــ؛ الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1981م.
23. ـــــــ؛ شرح الهدایة الاثیریة؛ چ1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1422ق.
24. ـــــــ؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ چ1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1417ق.
25. ـــــــ؛ کسر اصنام الجاهلیة؛ چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
26. ـــــــ؛ المبدا و المعاد؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران، 1354.
27. مسلین، کیت؛ درآمدی به فلسفة ذهن؛ ترجمة مهدی ذاکری؛ چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تهران، 1388.
28. طباطبائى، سیدمحمدحسین؛ نهایة الحکمة؛ مع تعلیقه الفیاضى؛ چ4، قم: مرکز انتشارات موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1386.
29. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ اخلاق محتشمی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1361.
30. ـــــــ؛ شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات)؛ چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.
31. کارور، چارلز و دیگران؛ نظریه‌های شخصیت؛ ترجمة احمد رضوانی؛ چ2، مشهد: به‌نشر، 1387.
32. کریمی، یوسف؛ روان‌شناسی شخصیت؛ چ6، تهران: نشر ویرایش، 1379.
33. مسکویه رازی، احمد بن یعقوب؛ تهذیب الاخلاق؛ قم: نشر بیدار، 1371.