معناشناسی توصیفی قول سدید در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر تطبیقی

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه

3 کارشناس تفسیر قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم -قم

چکیده

 
 ترکیب واژگانی «قول سدید» از نظر معنا و مفهوم یکی از واژه­های مهم قرآنی است که تاکنون با رویکرد معناشناختی بررسی نشده است. از طرفی هر گاه واژة سدید با واژة قول در کنار یکدیگر به کار رفته است، به واژة قول سرایت کرده و «قول سدید» را به معنای قولی محکم و بدون خدشه و شک، تبدیل می­کند. ترکیب «قول سدید» در قرآن کریم از دایرة تنوع گسترده معنایی از قبیل قول معروف، حسن، میسور و بلیغ برخوردار است و در معانی مختلفی از جمله محکم و غیر قابل نفوذ و بدون هیچ شکافی به کار رفته است. مقالة حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی–تحلیلی، این واژه را در قرآن مجید، مورد واکاوی قرار دهد و بدین نتیجه رسیده است که در نظام فرهنگ وحیانی، با بررسی واژگان هم‌نشین قول سدید- یعنی دو واژة «تقوا» و «خشیت»- باید در قول سدید، تقوای الهی و خشیت از خداوند متعال در فرد تجلی بیابد تا بتواند به این دستور الهی عمل کند؛ به سخن دیگر  افراد باید از خدا بترسند، به مؤمنان ضررى وارد نکنند و نسبت به یتیمان ظلمى روا ندارند. با بررسی واژگان جانشین «قول سدید»، چنین برداشت می­شود که قول سدید عبارت است از: کلامی که هم مطابق با واقع باشد و لغو نباشد و هم اینکه دارای ثمره و  فایدة مشروع باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن مجید.

    1.آهی، محمد و زهره سوری؛ «بلاغت ارتباط کلامی در قرآن»؛ سراج منیر، ش19، تابستان 1394، ص25-48.

    2.ابن‌اثیر جزری، مبارک‌ بن محمد؛النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ قم: موسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.

    3.ابن‌سیده، علی‌ بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم؛ تحقیق عبدالحمید هنداوی؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1421ق.

    4.ابن‌فارس، أحمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام إلاسلامی، 1404ق.

    5.ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.

    6.اختیار، منصور؛ معناشناسی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1348.

    7.ایروانی، جواد؛ «آداب گفتگو از دیدگاه قرآن و حدیث»؛ الهیات و حقوق، ش25، پاییز 1386، ص3-34.

    8.ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمة احمد آرام؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1381.

    9.بی­یرورش، مانفرد؛ زبان‌شناسی جدید؛ ترجمة محمدرضا باطنی؛ تهران: آگاه، 1374.

    10. پاکتچی، احمد؛ تاریخ تفسیر قرآن کریم؛ تهران: دانشگاه امام صادق†، 1387.

    11. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر انسان به انسان؛ قم: انتشارات اسراء، 1386.

    12. ـــــــ؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ قم: انتشارات اسراء، 1389.

    13. ـــــــ؛ ادب قضا در اسلام؛ قم: انتشارات اسراء، 1391.

    14. ـــــــ؛ اسلام و محیط زیست؛ قم: انتشارات اسراء، 1394.

    15. جوهرى، اسماعیل‌ بن حمّاد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ بیروت: دارالعلم للملابین، 1407ق.

    16. حسینی، زینب السادات؛ «تبیین رابطة دو سویه تقوا و ارتباط کلامی- گفتاری از منظر قرآن کریم»؛ پژوهش‌نامة اخلاق، ش33، پاییز 1395، ص137-156.

    17. حسینى همدانى، محمد؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ تهران: لطفی، 1404ق.

    18. حق‌شناس، علی‌محمد؛ تاریخ مختصر زبانشناسی؛ تهران: مرکز، 1385.

    19. ذوالفقاری‌فر، قدرت و دیگران؛ «شاخص­های سخن‏گفتن در اسلام»؛ معرفت، ش197، اردیبهشت 1393، ص125-139.

    20. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.

    21. زمخشرى، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.

    22. صفوی، کوروش؛ درآمدی بر معناشناسی؛ تهران: سوره مهر، 1387.

    23. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ الدر المنثور فی التفسیر بالماثور؛ قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفیŠ.

    24. شجاعی، احمد؛ «سخن نیکو از منظر قرآن»؛ معرفت، ش152، مرداد 1389، ص115-122.

    25. طباطبائى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1417ق.

    26. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1372.

    27. طریحی، فخر الدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ تهران: مرتضوى، 1375.

    28. طیّب، عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: اسلام، 1378.

    29. عسکرى، حسن‌ بن عبدالله؛ الفروق فى اللغة؛ بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1400ق.

    30. عمر، مختار احمد؛ معناشناسی؛ ترجمة حسین شهیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1386.

    31. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

    32. فکوهی، ناصر؛ تاریخ اندیشه و نظریّههای انسانشناسی؛ تهران: نی، 1386.

    33. فیروزآبادی، مجدالدین محمد؛ قاموس المحیط؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

    34. فیومى، أحمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ قم: موسسة دار الهجرة، 1414ق.

    35. قائمی­نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1393.

    36. قرشى، على‏اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ تهران: بنیاد بعثت، 1375.

    37. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.

    38. لطفی، مهدی؛ «بررسی و نقد معناشناسی قرآنی ایزوتسو»؛ پژوهشهای زبان‌شناختی قرآن، ش6، پاییز و زمستان 1393، ص39-52.

    39. مروتی، سهراب و نرگس شکربیگی؛ «گفتار اثر بخش از منظر قرآن کریم»؛  پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، ش9، زمستان 1389، ص73-98.

    1. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1360.
    2. مطیع، مهدی و اعظم‌السادات حسینی؛ «تبیین معناشناختی آثار قول از دیدگاه قرآن کریم»؛ مطالعات قرآن و حدیث، ش10، بهار و تابستان 1391، ص35-76.
    3. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف؛ قم: دار الکتاب الإسلامیة، 1424ق.
    4. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
    5. نجفی خمینی، محمدجواد؛ تفسیر آسان (منتخب از تفاسیر معتبر)؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1398.