بررسی طرح‌واره‌های تصویری جانسون در آیات توصیف‌کنندة دوزخ و بهشت در چارچوب معناشناسی شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه زبان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی طرح‌واره‌های تصویری حجمی، حرکتیو قدرتی مطرح شده توسط جانسون در میان آیات توصیف کننده دوزخ و بهشت در قرآن کریم می‌پردازد. پیکرة ما سه سورة واقعه، انسان، الرحمن و همچنین تمامی آیاتی است که الفاظ جَنَّة، فردوس، روضه، عدن، دارالسلام، جهنّم، جحیم، نار، سقر و سعیر در آنان  به ‌کار رفته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش به دنبال بررسی این مسئله هستیم که سه طرح‌واره مذکور، به چه میزان در آیات مورد نظر به‌کار رفته است. همچنین از منظر زبانی بررسی می‌کنیم که واحدهای نمادین هریک از طرح‌واره‌ها در پیکرة موردنظر کدامند. هدف پژوهش حاضر، نشان دادن نقش برجستة طرح‌واره‌های تصویری به عنوان ابزارهایی معناشناختی، در ملموس ساختن فضاهای انتزاعی- مانند دوزخ و بهشت- در ذهن بندگان است. پس از تحلیل داده‌ها، مشخص شد که طرح‌وارة حرکتی با 38 مورد بیشترین میزان و طرح‌وارة قدرتی با 8 مورد کمترین تعداد را در پیکره مورد نظر دارا می‌باشند و در این میان طرح‌وارة حجمی 37 مورد را به خود اختصاص داده است.
 

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. بحرانی، سید هاشم؛ تفسیر روایی البرهان؛ ترجمة رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا؛ تهران: کتاب صبح-  نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، 1388.
    2. پورابراهیم، شیرین و همکاران؛ «بررسی زبان‌شناختی استعارة جهتی بالا/ پایین در زبان قرآن: رویکرد معنی‌شناسی شناختی»؛ انجمن زبان و ادبیات عربی، ش12، پاییز 1388، ص55-82.
    3. پورابراهیم، شیرین؛ «مفهوم‌سازی زندگی در زبان قرآن»؛ زبان‌پژوهی، ش10، بهار 1393، ص63-83.
    4. حسینی، سیده مطهره و علیرضا قائمی‌نیا؛ «استعارة مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم»؛ ذهن، ش69، بهار 1396، ص27-52.
    5. خسروی، سمیرا و همکاران؛ «بررسی طرح‌های تصویری در معناشناسی شناختی واژگان قرآن»؛ پژوهش‌های ادبی قرآنی، ش4، زمستان 1393، ص94-112.
    6. دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامة دهخدا؛ تهران: دانشگاه تهران، 1385.
    7. راسخ‌مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم؛ تهران: انتشارات سمت، 1394   .
    8. روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی؛ مقدمه‌ای بر معنی‌شناسی شناختی؛ تهران: نشر علم، 1392.
    9. صفوی، کوروش؛ درآمدی بر معنی‌شناسی؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1379.

    10.طاهری، معصومه و همکاران؛ «طرح‌وارة حجمی و کاربرد آن در بیان تجارب عرفانی»؛ پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، ش2، تابستان 1391، ص141-162.

    11.طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمة ناصر مکارم شیرازی، تهران: نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائیŠ، 1364.

    12.قائمی‌نیا، علیرضا؛ «زبان‌شناسی شناختی و مطالعات قرآنی»؛ ذهن، ش30، تابستان 1386، ص3-26.

    13.ـــــــ؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1390.

    14.قائمی، مرتضی و اختر ذوالفقاری؛ «طرح‌واره‌های تصویری در حوزة سفر زندگی دنیوی و اخروی در زبان قرآن»؛  فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش30، پاییز 1395، ص1-22.

    15.قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1388.

    1. 16.  قرشی بنایی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب اسلامیة، 1374.

    17.گیررتس، دیرک؛ نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی؛ ترجمة کوروش صفوی؛ چ2، تهران: نشر علمی، 1395.

    18.معلوف، لوئیس؛ المنجد الطلاب؛ ترجمة محمد بندر ریگی؛ تهران: نشر اسلامی، 1378.

    19.مقیاسی، حسن؛ «نقد و بررسی طرح‌واره‌های تصویری قرآن در نهج‌البلاغه»؛ پژوهشنامة نهج‌البلاغه، ش14، تابستان 1395، ص93-108.

    20.مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب اسلامیة، 1366.

    21.ویسی، اخلاص و فاطمه دریس؛ «کاربرد طرح‌واره‌های تصویری در رباعیات وحشی بافقی از دیدگاه معنی‌شناسی»؛ زیبایی‌شناسی ادبی، ش23، بهار 1394، ص9-26.

    1. Clausner, Timothy & William Croft; "Domains and image schemas"; Cognitive linguistics, Vol.10, 1999, pp.1-32.
    2. Evans, Vyvyan; Cognitive linguistics; Edinburgh: Edinburgh University Press, 2006.
    3. Gibbs, Raymond & Herbert Colston; "The cognitive psychological reality of image schemas and their transformations"; Cognitive Linguistics, Vol.6, No.4, 1995, pp.347-378.
    4. Gibbs Jr, Raymond; Embodiment and cognitive science; Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
    5. Johnson, Mark; The body in the mind: The bodily basis of reason and imagination; Chicago: University of Chicago Press, 1987.
    6. Johnson, Mark & George Lakoff; "Why cognitive linguistics requires embodied realism"; Cognitive linguistics, Vol.13, No.3, 2002, pp.245-264.
    7. Lakoff, George & Mark Johnson; Metaphors we live by; 2nd, Chicago: University of  Chicago Press, 2003.
    8. Langacker, Ronald; Foundations of cognitive grammar: Theoretical prerequisites; Vol.1, Stanford: Stanford University Press, 1987.
    9. Lobner, Sebastian; Understanding semantics; London: Arnold, 2002.

    31. Mandler, Jean Matter; The foundations of mind: Origins of conceptual thought; New York: Oxford University Press, 2004.

    32. Mandler, Jean Matter & Cristobal Pagan Cánovas; "On defining image schemas"; Language and Cognition, Vol.6, No.4, 2014, pp.510-532.