تحلیل نشانه‌شناختی «النبی الامی» بر اساس مدل «امبرتو اکو»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

2 مدیر گروه علوم قرآن جامعه المصطفی العالمیه

3 دانشگاه علوم و معارف قران کریم

چکیده

در سا‌‌ل‌های اخیر با رواج رویکرد نشانه‌شناسی در مطالعات قرآنی، شاهد اکتشاف دقیق معنایی لایه­های متن هستیم. معنای واژة «النبی‌الاُمّی» از دیرباز محل بحث عالمان مسلمان و غیرمسلمان بوده است و هرکس در اثبات نظر خود کوشیده است. این مقاله با استفاده از دانش نشانه‌شناسی، به عنوان دانشی روشمند و بر اساس مدل «امبرتو اکو» در فهم متن، این واژه را از منظر میدان پایه، میدان‌های معنایی همنشین، مقابل، کاربردشناسی متن، بافت متنی و میدان‌های بینامتنیت تفسیری در چند مرحله تجزیه و تحلیل نموده و ضمن تأکید بر نوآوری روش تحلیل این واژه، بدون تاثیرپذیری از مطالعات محققان پیشین، به این نتیجه رسیده است که در مقام منطوق و ظاهر، مغایر با درک متداول، این واژه به معنی «پیامبر غیریهودی»، یعنی پیامبری که از بنی اسرائیل نیست می‌باشد. معنای «اهل مکه»، در مقام مفهوم و در طول معنای منطوق قابل پذیرش، اما معنای «درس ناخوانده بودن» از این واژه برداشت نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. آلوسى، سید محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏؛ تحقیق على عبدالبارى عطیة؛ چ1، بیروت‏: دارالکتب العلمیة‏، 1415ق.
    2. ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ چ1، قم: بیدار،1410ق.
    3. ابن‌عجیبه؛ البحر‌ المدید‌ فی تفسیر القرآن المجید؛ محقق احمد عبداللّه قرشی رسلان؛ قاهره:  حسن عباس زکی، 1419ق.
    4. ابن‌عطیه، قاضی ابو محمد عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد؛ چ1، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
    5. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ مصحح عبدالسلام محمد هارون؛ چ1، قم: مکتب الأعلام الإسلامی‏، 1404ق.
    6. ابن‌ندیم، ابوالفرج محمّد بن اسحاق؛ الفهرست؛ القاهرة: مطبعة الإستقامة، 1393ق.
    7. اختیار، منصور؛  معناشناسی؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1348.
    8. ازهرى، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ چ1، بیروت‏: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    9. ا. گرادی‌، ویلیام، مایکل دابـروولسکی و مارک آرنوف؛ درآمدی بر زبان‌شناسی معاصر؛ ترجمة علی درزی؛ تهران: انتشارات سمت‌، [بی‌تا‌].

    10.البرزی، پرویز؛ مبانیزبان‌شناسیمتن؛ تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۶.

    11.باطنی محمد رضا؛ نگاهی‌ تازه‌ به دسـتور زبـان؛ تهران‌: آگاه، 1370‌.

    12.بحرانى، هاشم بن سلیمان؛ البرهان فى تفسیر القرآن‏؛ تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة؛ چ1، تهران: بنیاد بعثت‏‏، 1416ق.

    13.بلاذری، احمد بن یحیی؛ فتوح البلدان؛ بیروت: دار و کتبه الهلال، 1988م.

    14.پاکتچی، احمد؛ مجموعهگفتارهاییازتاریختفسیرقرآنکریم؛ تنظیم و ویرایش محمد جانی‌پور؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق†، 1391.

    15.ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق شیخ سید کسروی حسن؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.

    16. جوادی آملی عبدالله؛ تسنیم (تفسیر قرآن کریم)؛ تنظیم حسن واعظی محمدی، ویرایش علی اسلامی؛ چ1، قم: مرکز نشر اسرا، 1384.

    17.حجّتی، سیّد محمّدباقر؛ پژوهشی در تاریخ قرآن کریم؛ چ21، تهـران: دفتـر نشر فرهنگ اسلامی، 1384.

    18.دینه‌سن، آنـه مـاری؛ درآمدی بر نشانه‌شناسی؛ ترجمة مظفر قهرمان‌؛ آبادان: ‌‌نشر‌ پرسش، 1380.

    19.رابینز، رابـرت‌ هـنری؛‌ تاریخ‌ مختصر زبان‌شناسی؛ ترجمة علی‌محمد حق‌شناس؛ تهران: نشر مرکز، 1370.

    20.راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ قرآن؛ چ2، تهران: 1374.

    21.رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ چ5، تهران: انتشارات امیرکبیر،1380.

    22.رحیمی، فاطمه؛ «جایگاه متن: مؤلف و خواننده در دیدگاه امبرتو اکو»؛ مجلة ادب پژوهی، زمستان 1390، ص125-144.

    23.زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل؛ تحقیق و تعلیق شیخ عادل احمد عبدالموجود و شیخ علی محمد معوض؛ چ1، ریاض: مکتبة العبیکان، 1418ق.

    24.زحیلی، وهبۀ بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدۀ و الشریعۀ و المنهج؛ چ2، بیروت‌: دار‌ الفکرالمعاصر، 1418ق.

    25.شاهین، عبدالصّبور؛ تاریخ القرآن؛ ترجمة دکتر سـیّدحسـین سـیّدی؛ چ2، مشـهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1385.

    26. شبر، سیدعبدالله؛ تفسیر القرآن الکریم؛ چ2، قم: انتشارات اسوه، 1421ق.

    27.شریف مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی مطلبی؛ رسائل المرتضی؛ تقدیم سید احمد حسینی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.

    28.شمیسا، سیروس؛ نـقد ادبی؛ تهران: انـتشارات فـردوس، 1381.

    29.صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ تفسیر القرآن الکریم؛ چ2، بیروت: دار المتعارف للمطبوعات، 1419ق.

    30.صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد‰؛ چ2، قم: 1404ق.

    31.طباطبائى، سید محمدحسین؛ ‏المیزان فى تفسیر القرآن‏؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏، 1417ق.

    32.طبرسى، فضل بن حسن؛‏ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ تحقیق محمدجواد بلاغى؛ چ3، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو‏، 1372.

    33.­­­­­­­ ـــــــ؛مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح شیخ ابوالحسن الشعرانی؛ چ3، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1382ق.

    34.طبری، ابوجعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن؛ تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی؛ چ1، قاهره: مرکز البحوث و الدراسات العربیة و الاسلامیة بدار هجر، 1422ق.

    35.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].

    36. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: اسماعیلیان، 1415ق.

    37.فخر رازی، محمّد بن عـمر؛ مـفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ‌1420‌ق.

    38.فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: هجرت، 1409ق.

    39.فضل الله، سید محمدحسین؛ من وحی القرآن؛ چ2، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر و التوزیع، 1419ق.

    40.فیروز آبادى، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ چ1، بیروت‏: دار الکتب العلمیة، 1415ق.

    41.فیض کاشانی، مولی محسن؛ تفسیر الصافی؛ تصحیح و تعلیق علامه شیخ حسین الاعلمی؛ چ2، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1402ق.

    42.قائمی‌نیا علیرضا؛ «دانش نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن»؛ قرآن و علم، ش1، پاییز و زمستان 1386، ص137-160.

    43.ـــــــ؛بیولوژی نص نشانه شناسی و تفسیر قرآن؛ چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1393.

    44.قاسمى، محمد جمال‌الدین؛ محاسن التأویل‏؛ تحقیق محمد باسل عیون السود؛ چ1، بیروت‏: دار الکتب العلمیة‏، 1418ق.

    45.قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن؛ چ3، قاهره: دار الکاتب العربی للطباعة و النشر، 1387ق.

    46. قمی، ابوالحسن علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ باشراف لجنه التحقیق و التصحیح فی الموسسة؛ چ1، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، 1412ق.

    47.کاوند علیرضا؛ امی بودن پیامبر اکرم در منابع تفسیری و حدیثی و نقد دیدگاه خاورشناسان؛ چ1، قم: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، 1392.

    48.مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بـیروت: دار احیاء التراث ‌‌العربی‌، [بی‌تا].

    49.مطّهری مرتضی؛ پیامبر أمّی؛ تهران: انتشارات صدرا، 1387.

    50.معرفت محمدهادی؛ تاریخ قرآن؛ چ3، تهران: سمت، 1379.

    51.معموری علی؛ «دانش زبان‌شناسی و کاربردهای آن در مطالعات قرآنی»؛ قرآن و علم، ش1، پاییز و زمستان 1386، ص161-176.

    52.مـغنیه محمد جواد؛ تفسیر الکاشف؛ چ1، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.

    53.مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه‏؛ چ1، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1374‏.

    54.هال، رابرت؛ زبان و زبان‌شناسی؛ ترجمة مـحمدرضا بـاطنی؛ چ1، تهران: شـرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1350.

    55.یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ تاریخ الیعقوبی؛ قم: مؤسّسه و نشر فرهنگ اهل بیت‰، [بی‌تا].

    1. Hayes, Curtis & other; ABC's of Languages & Linguistics; Tehran: Akhgar, 1373.
    2. Eco, Umberto; The theory of semiotics; Bloomington: Indiana Press, 1979.
    3. ـــــــ; The role of the reader; Bloomington: Indiana Press, 1984.