شباهت‌ها و تفاوت‌های مکتب عقلانیّت انتقادی پوپری و رئالیسم انتقادی باسکار در مفهوم علیّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 واحدعلوم وتحقیقات

2 استاد فلسفه کالج اسلامی (وابسته به دانشگاه میدلسکس) لندن، استاد وابسته به مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

                                                                       
            دو مکتب رئالیسم انتقادی و عقلانیّت انتقادی به راهبری روی باسکار و کارل پوپر از تأثیرگذارترین مکاتب فلسفی و فکری در قرن بیستم و تاکنون بوده‌اند. علیّت در تبیین و توضیح حوادث و رویدادهای طبیعی و اجتماعی نقش دارد. از دیدگاه مکتب رئالیسم انتقادی، علیّت ناظر به رابطة بین حوادث انضمامی- یعنی علّت و نتیجه- نیست، بلکه به «نیروهای علی» یا «قابلیّت‌های موضوعات و یا روابط»، یا به شکل کلّی‌تر به شیوه‌های عمل یا «ساز و کارهای» آنها مربوط می‌شود. در مکتب عقلانیّت انتقادی، خوانش گرایشی از علیّت وجود دارد و هرگونه تعیّن‌گرایی رد می‌شود. از این منظر ما در جهانی از گرایش‌ها زندگی می‌کنیم که مسیر آینده از روی گذشته قابل ردیابی نیست و آینده گشوده و باز است و همچنین علیّت یک‌جانبه، علیت خطّی دکارتی و نیز علیت نیوتنی رنگ می‌بازد. مقالة حاضر به بررسی و واکاری علیّت از منظر این دو مکتب و موارد مشترک و متفاوت این دو می‌پردازد.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. باسکار، روی؛ «دیالکتیک، ماتریالیسم و نظریة شناخت»؛ ترجمة مازیار بهروزی؛ کارگاه دیالکتیک، 2017. https://www.tribunezamaneh.com/archives/112447
  2. بشارتی اقدم، منصور؛ «تفسیر کلاسیک احتمال و نقدهای وارد بر آن؛ تحلیلی فلسفی- تاریخی»، جستارهای فلسفی؛ ش22، بهار و تابستان1392، ص147-164.
  3. بنتون، ت و کرایب، ی؛ فلسفة علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی؛ ترجمة شهناز مسمّی‌پرست و محمد متّحد؛ تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، 1384.
  4. بهروزی، مازیار؛ «مقدمّه در مقالة دیالکتیک، ماتریالیسم و نظریّة شناخت روی باسکار»؛ کارگاه دیالکتیک، 2017.

            https://www.tribunezamaneh.com/archives/112447

  1. پایا، علی؛ فلسفة تحلیلی از منظر عقلانیّت انتقادی؛ تهران: طرح نقد، 1395.
  2. پوپر، کارل؛ اسطوره چارچوب در دفاع از علم و عقلانیّت؛ ترجمة علی پایا، تهران: طرح نو، 1384.
  3. شیخ رضایی، حسین و کرباسی زاده، امیر احسان؛ آشنایی با فلسفة علم؛ تهران: هرمس، 1395.
  4. گیلیز، دانالد؛ نظریّه‌های فلسفی احتمال؛ ترجمة محمدرضا مشکانی، تهران: مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، 1386.
  5. مروارید، جعفر، روح‌الله موحدی؛ «نسبت اختیار و تعیّن‌گرایی علّی در نگاه فیلسوفان تحلیلی»، جستارهایی در فلسفه و کلام؛ ش96، بهار و تابستان 1395، ص85-102.
  6. هادی‌پور، هادی؛ نسبیت خاص؛ شیراز: دانشگاه شیراز، 1386.

1           Bhaskar, Roy; The realist theory of science; London and Newyork: Routledge, 1975.

2           ـــــــ; Possibility of naturalism; London: Routledge, 1978.

3           ـــــــ; "Fatalism"; in The Oxford handbook of free will; ed. Robert Kane; Oxford: Oxford University Press, 2002.

4           Collier, Andrew; Critical realism: An introduction to Roy Bhaskar's philosophy; London and Newyork: Routledge, 1994.

5           Cruicksgank, J.; “A tale of two ontologies: An immanent critique of critical realism”, Justin Cruickshank; vol. 52, issue 4, November 1, 2004, pp. 567-585.

6           Harre, Rome; Social being; Oxford: Blackwell, 1979.

7           Hume, David; David Hume's theory of mind; London and Newyork: Routledge, 1970.

8           Lopez & Potter; After postmodernism: An introduction to critical realism; London: Athlone Press, 2001.

9           Popper, Karl; The open universe: An argument for indeterminism; London: Routledge, 1982.

10       ـــــــ; The open society and it's enemies; London: Routledge and Kegan Paul, 1962.

11       ـــــــ; The self and it's brain: An argument for interactionism; London: Routledge and Kegan Paul, 1977.

12       ـــــــ; A world of propensities; Bristol: Thoemmes, 1990.

13       Weatheford, R.; Philosophical foundations of probability theory; London: Routledge and Kegan Paul, 1982.