بررسی معناشناختی واژه «دنیا» در قرآن کریم با رویکرد شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان عربی دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه آزاد واحد میناب

چکیده

 
 
واژه دنیا با یکصد و پانزده بار تکرار، یکی از پرکاربردترین و کلیدی­ترین واژگان قرآن مجید است که مداقه در معنای کاربردی آن- مانند تمام الفاظ مصحف شریف- امری ضروری است؛ ازاین‌رو در این پژوهش تلاش می­شود به تصویری درست از معنای واژه دنیا در قرآن دست یازیم. یافته­های این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ کتابخانه­ای نوشته شده است، بیانگر این مطلب است که اگر واژة دنیا از ریشه دنو باشد، مؤنث «أدنی» به معنای نزدیک‌تر است و اگر از دنائت باشد، مونث «أدنی» به معنای پست‌تر است. البته عرب­ها این واژه را در معنای خسّت، رذیلت و پستی مهموز نمی‌کنند؛ لذا «أدنأ» نمی­گویند. همچنین قرآن کریم از واژة دنیا به دو صورت اسمی و صفتی بهره برده است، در مقام اسم، معنای لغت‌نامه­ای دنیا مدّ نظر نیست، اما در مقام صفت به جز در یک آیه، همیشه دو معنای پستی و نزدیکی مورد نظر است.
 


  


تاریخ دریافت: 6/7/96               تاریخ تأیید: 11/2/97

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. الإبراهیم، محمد الطیب؛ إعراب القرآن؛ بیروت: دار النفاس، 2006م.
    2. ابن‎منظور؛ لسان العرب؛ ج16، القاهرة: دار المعارف، [بی‌تا].
    3. الآلوسی البغدادی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن الکریم و السبع المثانی؛ ط4، ج1و2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی ، 1985م.
    4. الثعالبی، ابواسحاق؛ تفسیر الثعالبی؛ ج4، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 2002م.
    5. حسن الزیات، احمد و الآخرون؛ المعجم الوسیط؛ ط6، طهران: مؤسسة الصادق للطباعة والنشر، 1429ق
    6. حسینی شیرازی، سید محمد؛ تقریب القرآن إلی الأذهان؛ ج4، بیروت: دار العلوم، 1434ق.
    7. درزی، قاسم، احد فرامرز قراملکی، مهین­ناز میردهقان؛ «تأملی بر الگوهای تأثیرگذار زبان­شناسی شناختی در مطالعات میان­رشته­ای با تأکید بر واژه قرآنی شاکله»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی؛ ش2، تابستان 1396، ص 25-52.
    8. الرازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر؛ ج1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی­تا].
    9. الراغب الأصفهانی؛ معجم مفردات الفاظ القرآن الکریم؛ بیروت و دمشق: دارالقلم، دار الشامیة، 1412ق.
    10. الزبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس؛ ج10، بیروت: منشورات دار مکتبة الحیاة، [بی‌تا].
    11. الزمخشری، جارالله؛ أساس البلاغة؛ ج1، تحقیق محمد باسل عیون السّود؛ ج1، ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1998م.
    12. ـــــ؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ ط4، ج1، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    13. الشیرازی البیضاوی، ناصر الدین ابی‏سعید عبدالله بن عمر بن محمد؛ تفسیر البیضاوی؛ ط1، ج1، بیروت: منشورات مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1410ق.
    14. صاحب بن عباد، اسماعیل؛ المحیط فی اللغة؛ ط1، ج9، بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
    15. صفوی، کوروش؛ درآمدی بر معنا­شناسی؛ چ5، تهران: سوره مهر، 1392.
    16. الطبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تهران: دانشگاه تهران، 1377.
    17. طرفة بن عبد؛ دیوان طرفة بن العبد؛ حققه و شرحه مهدی محمد ناصرالدین؛ ط3، بیروت، دار الکتب العلمیة، 2002م.
    18. الطوسی، محمد بن الحسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ مقدمه آقابزرگ تهرانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی­تا].
    19. عادل، محمود؛ مجمع البحرین؛ الربعان الأول والثانی، طهران: دفتر نشر فرهنگ اسلام، [بی‌تا].
    20. العسکری، ابوهلال؛ معجم فروق اللغویة؛ ط1، بیروت: مؤسسة النشر الإسلامی، 1412ق.
    21. عمرو بن کلثوم؛ دیوان عمرو بن کلثوم؛ جمعه وحقّقه وشرحه إمیل بدیع یعقوب؛ ط1، بیروت: دار الکتاب العربی، 1991م.
    22. عنترة بن شداد؛ دیوان عنترة؛ بیروت: مطبعة الآداب، 1983م.
    23. الفراء، ابی‎زکریا یحیی بن زیاد؛ معانی القرآن؛ بیروت: عالم الکتب، 1401ق.
    24. قائمی­نیا، علیرضا؛ «زبان­شناسی شناخی و مطالعات قرآنی»؛ ذهن، ش30، تابستان 1386، ص3-26.
    25. قاسم، حمیدان، دعاس؛ إعراب القرآن الکریم؛ دمشق: دار المنیر و دار الفارابی، 1425ق.
    26. قرشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ ط3، ج1، دار الکتب الإسلامیة، [بی‌تا].
    27. محلی، جلال‌الدین و جلال‌الدین سیوطی؛ تفسیر الجلالین؛ ج1، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات، 1416ق.
    28. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ ج2، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
    29. نحاس، ابوجعفر؛ إعراب القرآن؛ بیروت دار الکتب العلمیة، 1421ق.