استعاره مفهومی وحی رسالی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 استادیار گروه کلام امامیه دانشگاه قرآن و حدیث

3 دکتری کلام امامیه دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

 
وحی به عنوان واژه­ای معرفتی در قرآن با بسامد بالا به کار رفته است؛ لذا بهره­گیری از دانش­های زبانی جهت فهم معنای وحی ضروری است. معناشناسی شناختی از جمله دانش­هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون‏متنی قرآن هموار می­نماید. برای کشف مفهوم قرآنی وحی از یکی از قواعد معناشناسی شناختی یعنی استعاره مفهومی مدد گرفته­ایم تا از رهگذر بررسی واژه وحی در قرآن به مفهوم­سازی الهی در‏این‏باره نائل آییم و از تحمیل انگاره­های غیرقرآنی جلوگیری گردد. قرآن برای بیان مفاهیم والای خویش مخاطب را از رهگذر امور مادی به تأمل در امور غیبی فرا می­خواند. در نگاه قرآنی، نبی مخاطب کلام الهی و وحی فرایندی است که طی آن خداوند با نبی ارتباط برقرار می‏کند و محتوایی ارسال می‎گردد. مفهوم دریافتی نبی عیناً همان محتوای ارسالی خداوند است و نبی طی فرایند وحی، نقشی انفعالی دارد. وحی تجلی کلام و تکلم الهی است. ویژگی مفهوم­سازی قرآنی، تأکید بر ارتباطی‏بودن فرایند وحی است که به کسب معرفت می­انجامد؛ لذا وحی در قرآن تلفیقی از جنبه ارتباطی و معرفتی است؛ ارتباطی که از سنخ ارتباط کلامی است. مفهوم­سازی خداوند از وحی غالباً از طریق الگوی گوینده- شنونده بیان شده است؛ بنابراین وحی سرشتی کلامی دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن­عاشور، محمدالطاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ، [بی‎تا].
    2. ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران: دفتر نشر اسلامی، 1373.
    3. برازش، علیرضا؛ تفسیر اهل بیت‰؛ تهران: امیرکبیر، 1394.
    4. بیضاوی، ناصرالدین محمد؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل؛ بیروت: دارالفکر، 1425ق.
    5. توکلی بینا، میثم؛ مکتب تأویلی و گفتمان وحی: واکاوی آرای قرآن شناختی نصر حامد ابوزید؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    6. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1366.
    7. ـــــ؛ تفسیر موضوعی قرآن مجید، وحی و نبوت در قرآن؛ قم: اسراء، 1392.
    8. حامد ابوزید، نصر؛ معنای متن؛ ترجمه مرتضی کریمی­نیا؛ تهران: طرح نو، 1381.
    9. رازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    10. زحیلی، وهبه بن مصطفی؛ تفسیر المنیر؛ بیروت: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
    11. سیوطی، جلال‎الدین؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور؛ بیروت: دارالفکر، 1423ق.
    12. عبدالکریمی، سپیده؛ فرهنگ توصیفی زبان‏شناسی شناختی؛ تهران: نشر علمی، 1393.
    13. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ق.
    14. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفه، 1406ق.
    15. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: احیاء التراث العربی، [بی­تا].
    16. طیب، سیدعبدالحسین؛ ‌اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات اسلام، 1378.
    17. فضل الله، سیدمحمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر، 1419ق.
    18. فیض کاشانی، محسن؛ کتاب الصافی فی تفسیر القرآن؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1419ق.
    19. قائمی­نیا، علیرضا؛ استعاره­های مفهومی و فضاهای قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    20. ـــــ؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    21. ـــــ؛ «نقش استعاره­های مفهومی در تفکر دینی»، قبسات؛ ش54، 1388.
    22. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ آیین خاتم: پژوهشی در نبوت و خاتمیت؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
    23. قمی مشهدی، محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: شمس الضحی، 1430ق.
    24. کاشانی،‌ فتح‎الله؛‌ منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛ قم: نوید اسلام، 1389.
    25. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول کافی؛ تهران: جهان آرا، 1387.
    26. کوچش، زولتان؛ زبان، ذهن و فرهنگ: مقدمه­ای مفید و کاربردی؛ ترجمه جهانشاه میرزابیگی؛ تهران: آگاه، 1395.
    27. گیررتس، دیرک؛ نظریه­های معنی‌شناسی واژگانی؛ ترجمه کوروش صفوی؛ تهران: نشر علمی، 1393.
    28. محسنیان راد، مهدی؛ ارتباطشناسی؛ تهران: سروش، 1396.
    29. مفید، محمد بن محمد؛ تفسیر الشیخ المفید؛ قم: بوستان کتاب، 1424ق.
    30. مکارم شیرازی، ناصر؛ الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل؛ قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب†، 1421ق.
      1. Driven, R., Wolf, H.-G. & Polzenhagen, F.; “Cognitive Linguistics and Cultural Studies”, in Geeraerts, D. and Cuyckens, H (ed); The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics; New York: Oxford University Press, pp.1203-1221, 2007.
      2. Grady, J. E.; “Metaphor” in Geeraerts, D. and Cuyckens, H (ed); The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics; New York: Oxford University Press, pp.188-213, 2007.
      3. Lakoff, George; “The Contemporary Theory of Metaphor”, In Andrew Orttony (ed); Metaphor and Thought; Cambridge University Press, pp.202-251, 1992.
      4. Lakoff, George.Johnson, Mark; Metaphors we live by; Chicago: the University of Chicago Press, 1980.
      5. Lakoff, George & Johnson, Mark; Philosophy in the flesh: the embodied mind and its challenges to western thought; New York: Basic books, 1999.
      6. Lee, David; Cognitive Linguistics; New York: Oxford University Press, 2001.