توجیه معرفت‌شناختی بداهت قاعده‌ «اعطاء» و نقد اشکالات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری رشته فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع)

2 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع)

3 دانشیار مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

         
قاعده «معطی الشیء لایکون فاقداً له» از قواعدی است که فلاسفه به بداهت آن اذعان دارند؛ زیرا ملاک بدیهیات اولیه بر آن صادق است؛ یعنی از تصور موضوع (معطی الشیء) و محمول (لایکون فاقداً له) بدون نیاز به هیچ واسطه دیگری به صدق آن حکم می‎شود. همچنین ملاک بدیهیات فطری بر آن صادق است؛ یعنی می‌توان گفت مفاد این قاعده قضیه‌ای است که قیاس خود را همراه خود دارد و سایر انواع بدیهی مانند مجربات، مشاهدات، متواترات و حدسیات، قضایایی شخصی‌اند؛ لذا همان‏گونه‏که نمی‎توان قاعده‌ای عقلی را که ویژگی آن کلیت و همه‌شمولی است بر اساس این نوع قضایا توجیه نمود، به همان ترتیب نمی‎توان قائل به ابطال آن از طریق تجربه و یا راه‌های دیگر شد. مهم‏ترین اشکال مخالفان در رد این قاعده ناسازگاری‌هایی است که مفاد این قاعده با بسیاری از مسائل خداشناسی پیدا می‏کند که پاسخ آنها فقط از طریق قول به اصالت وجود ممکن خواهد شد.


 

کلیدواژه‌ها


  1. سیدان، جعفر؛ «سلسله مباحث عقاید سنخیت، عینیت یا تباین»، مرکز نشر آثار آیت الله سید جعفر سیدان، [بی‎جا]، [بی‌تا] در: http://daralsadegh.ir/.
  2. ملکیان، مصطفی؛ «نقد قاعده معطی شی فاقد شی نمی‎شود» در: http://bidgoli1371.blogfa.com/post/196/.
  3. ابن‎حمید، صالح بن عبدالله و‏ عبدالرحمن بن محمد ابن‏ملوح؛ موسوعة نضرة النعیم فی مکارم أخلاق الرسول الکریم صلى الله علیه و سلم‏؛ ج8، چ4، جده: دار الوسیلة، 1426ق‏.
  4. ابن‎سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله؛ الشفاء (المنطق)؛ تحقیق سعید زاید؛ چ1، قم: مکتبة آیة الله المرعشى‏، 1404ق.
  5. ـــــ؛ النجاة من الغرق فى بحر الضلالات؛ مقدمه و تصحیح از محمدتقى دانش‎پژوه؛ چ2‏، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏، 1379.
  6. ابن‎کمونة؛ الجدید فى الحکمة؛ تحقیق حمید مرعید الکبیسى؛ چ1، بغداد: جامعة البغداد، 1402ق.
  7. ــــ؛ برهان شفا؛ ترجمه قوام صفرى؛ چ1، تهران: فکر روز، 1373.
  8. آشتیانی، جلال‏الدین؛ هستی از نظر فلسفه و عرفان؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم مرکز انتشارات، 1376.
  9. آل‎یاسین‏، جعفر؛ الفارابى فى حدوده و رسومه؛ چ1‏، بیروت: عالم الکتب‏، 1405ق.
  10. آملى، میرزاهاشم؛ ‌المعالم المأثورة؛ تقریر محمدعلى اسماعیل‌پور قمشه‌اى؛ ج5، چ1، قم: مؤلف الکتاب‌، 1406ق.
  11. بهمنیار بن المرزبان؛ التحصیل؛ تصحیح و تعلیق از استاد شهید مرتضى مطهرى؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏، 1375.
  12.  تجلیل تبریزى، ابوطالب؛ ‏معجم المحاسن و المساوى‏؛ ج2، چ1، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الإسلامی‏، 1417ق.
  13. جرجانی، میرسید شریف؛ کتاب التعریفات؛ چ4‏، تهران: ناصرخسرو، 1370.
  14. خراسانى، ابوجعفر؛ هدایة الأمة إلى معارف الأئمة؛ چ1‏، قم: مؤسسة البعثة، 1416ق.
  15. خمینى، سیدمصطفى؛ کتاب الطهارة؛ ج‌2، چ1‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (قدس سره)‌، 1418ق‌.
  16. خمینی (امام)، سیدروح‎الله؛ تقریرات فلسفه؛ تقریر سیدعبدالغنى اردبیلى؛ ج1، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1385.
  17. خویی، ابوالقاسم؛ محاضرات فی الفقه الجعفری؛ تقریر علی الحسینی الشاهرودی؛ ج3، چ1، قم: مؤسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، 1387.
  18. دغیم، سمیح، فرید جبر، رفیق العجم و جیرار جهامى؛ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب؛ چ1، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏، 1996م.
  19. رازی، قطب‎الدین؛ تحریر القواعد المنطقیة فى شرح الرسالة الشمسیة؛ مقدمه و تصحیح از محسن بیدارفر؛ چ2، قم: انتشارات بیدار، 1384.
  20. رازی، قطب‎الدین؛ شرح مطالع الانوار فى المنطق‏، چ1، قم: انتشارات کتبى نجفى،‌ [بی‌تا].
  21. زادیوسفی، امیرحسن و داوود حسینی؛ «تعریف قضایای تحلیلی از منظر محمدتقی مصباح یزدی»، حکمت معاصر؛ ش3، پاییز 1392.
  22. ساوى‏، عمر بن سهلان؛ البصائر النصیریة فى علم المنطق؛ مقدمه و تحقیق از حسن مراغى؛ چ1‏، تهران: ناشر شمس تبریزى‏، 1383.
  23. سبزوارى، سیدعبدالأعلى؛‌ مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام‌؛ ج2، چ4‌، قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیةالله، 1413ق.
  24. سبزوارى‏، ملاهادی؛ اسرار الحکم؛ مقدمه استاد صدوقى و تصحیح کریم فیضى؛ چ1‏، قم: مطبوعات دینى‏، 1383‏.
  25. سبزواری، سیدعلی‎رضا؛ «بررسی قاعده معطی الشیء... و کارکرد آن در خداشناسی»، تحقیقات کلامی؛ ش11، زمستان 1394.
  26. سبزواری، ملاهادی؛ شرح الأسماء الحسنى؛ تحقیق/ تصحیح نجفقلى حبیبى؛ چ1‏، تهران: دانشگاه تهران‏، 1372.
  27. سلیمانی امیری، عسکری؛ معیار دانش؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1391.
  28. سهروردی، شهاب‎الدین؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ تصحیح هانرى کربن و سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى؛ ج2 و 4، چ2، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1375..
  29. شهرزورى‏، شمس‏الدین، شرح حکمة الاشراق؛ تحقیق حسین ضیائى تربتى؛ چ1‏، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1372.
  30. شیرازى، قطب‎الدین؛ شرح حکمة الاشراق؛ به اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق؛ چ1‏، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏، 1383.
  31. صافى گلپایگانى، على؛ ‌ذخیرة العقبى فی شرح العروة الوثقى؛‌ ج3، چ1‌، قم: گنج عرفان، 1427ق.
  32. صدرالمتألهین‏، صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی؛ مفاتیح الغیب؛ مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى؛ چ1‏، تهران: موسسه تحقیقات فرهنگى‏، 1363‏.
  33. ـــــ؛ الحاشیة على الهیات الشفاء؛ چ1، قم: انتشارات بیدار، [بی‌تا].
  34. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى‌الاسفار ‌العقلیة ‌الاربعة؛ ج1، 3 و 6، چ3، بیروت: دار احیاء التراث‏، 1981م.
  35. ـــــ؛ اللمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة؛ تصحیح مشکاةالدینى؛ چ1، تهران: انتشارات آگاه‏، 1362.
  36. ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تصحیح سیدجلال‎الدین آشتیانى؛ چ1، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏، 1354‏.
  37. ـــــ؛ کسر أصنام الجاهلیة؛ مقدمه و تصحیح و تعلیق محسن جهانگیرى؛ چ1، تهران؛ بنیاد حکمت صدرا، 1381.
  38. ـــــ؛ مجموعة الرسائل التسعة؛ چ1، تهران؛ [بی‌نا]، 1302ق.
  39. ـــــ؛ مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین؛ تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى؛ چ1، تهران: انتشارات حکمت، 1375.
  40. طباطبایى، محمدحسین؛ بررسی‌های اسلامی، ج2، چ2‏، قم: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، 1388.
  41. ـــــ؛ برهان، چ2، قم: موسسه بوستان کتاب، 1387.
  42. ـــــ؛ نهایة الحکمة، چ12‏، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم‏، [بی‌تا].
  43. طبرسی؛ الإحتجاج؛ ج2، چ1، مشهد؛ نشر المرتضى‏، 1403ق.
  44. علامة الحلى؛ الجوهر النضید؛ تصحیح محسن بیدارفر؛ چ5‏، قم: انتشارات بیدار،‌1371.
  45. طوسى، خواجة نصیرالدین؛ ‏شرح الاشارات و التنبیهات؛ ج1، چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.
  46. عارفی، عباس؛ «چالشی در بدیهیات»، فصلنامه ذهن؛ ش4، زمستان 1379.
  47. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج1، چ4، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، 1390.
  48. فارابى‏، ابونصر؛ المنطقیات للفارابى؛ تحقیق و مقدمه از محمدتقى دانش‎پژوه؛ ج1، چ1، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشى‏، 1408ق.
  49. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى؛ تفسیر الصافی؛ ج3، چ2، تهران: مکتبه الصدر، 1415ق.
  50. قونوى، صدرالدین؛ شرح الأسماء الحسنى؛ تحقیق قاسم الطهرانى؛ چ1، بیروت: دار و مکتبة الهلال، ‏2008م‏.
  51. مشکوةالدینی، عبدالمحسن؛ منطق نوین: مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه؛ چ1، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، 1360.
  52. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج1 و 2، چ5، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1383.
  53. ـــــ؛ پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک؛ قم: مؤسسه در راه حق، 1365.
  54. مطهرى، مرتضى؛ مجموعه آثار شهید مطهری، (کلیات علوم اسلامى، ج 1)، چ8‏، تهران- قم: صدرا، 1377‏.
  55. مظفر، محمدرضا؛ المنطق؛ چ1، قم: دارالتفسیر (اسماعیلیان)، 1379.
  56. یزدى، مولى عبدالله بن شهاب‏الدین الحسین؛ الحاشیة على تهذیب المنطق؛ چ2، قم: موسسة النشر الاسلامى‏، 1412ق.
  57. میرداماد، محمدباقر؛ القبسات؛ به اهتمام مهدى محقق، سیدعلى موسوى بهبهانى، پروفسور ایزوتسو و ابراهیم دیباجى؛ چ2‏، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
  58. میرداماد، محمدباقر و السید احمد العلوى؛ تقویم الایمان و شرحه کشف الحقائق؛ مقدمه و تحقیق از على اوجبى؛ چ1، تهران: موسسه مطالعات اسلامى‏، 1376.
  59. میرداماد، محمدباقر؛ نبراس الضیاء و تسواء السواء فى شرح باب البداء و اثبات جدوى الدعاء؛ تصحیح و تحقیق از حامد ناجى اصفهانى؛ چ1‏، قم- تهران: انتشارات هجرت و میراث مکتوب، 1374.
  60. نائینی، محمدحسین؛ فوائد الأصول؛ تقریر شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی، تعلیقه آقا ضیاء‌الدین عراقی؛ ج1، چ6، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

یوسفی، محمدتقی؛ «ادراکات فطری در منظومه معرفتی ملاصدرا»، آیین حکمت؛ ش26، زمستان 1394، ص127-161.