توجه به مبانی اخلاق برای دستیابی و شناخت دستورالعملهای معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفتشناختی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرااخلاق است که به تعیین ملاکهای کلی در شناخت احکام و گزارههای اخلاقی پرداخته، منابع و راههای معرفتی را جستوجو و ارزشگذاری میکند. این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع کتابخانهای است، به تبیین مبانی معرفتشناسی اخلاق از نظر شیخ مفید پرداخته و عقل، وحی، حس و شهود با زیرشاخههایی مانند نظر و تحقیق و حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، روایات و اجماع در حوزه وحی، نقش کلیدی در معرفت اخلاقی ایفا میکنند. مفید با تکیه بر حسن و قبح ذاتی و اذعان به ادراک آن توسط عقل (حسن و قبح عقلی)، عقل را از منابع مهم معرفتی در اخلاق دانسته است. وی اوصاف و احکام اخلاقی را بر پایه یک سلسله اصول بدیهی بنا نهاده، مناط و ملاک خوبی و بدی احکام غیربدیهی را با ارجاع به بدیهیات تعیین میکند که حاکی از عامگرایی ایشان در اخلاق است. همچنین ارزش احکام و گزارههای اخلاقی را بسان اندیشمندان اخلاقی بر اساس بداهت خوبی عدل و بدی ظلم تشریح میکند و بدینسان در زمره شهودگرایان اخلاقی قرار میگیرد. وحی در موارد زیادی آنچه را عقل فی الجمله تأیید میکند، تفصیل داده، در موارد فراوان نقش کاشفیت حکم عقل را بر عهده دارد. تکیه بر شهود عقلانی مشترک در میان انسانها و فاصلهگرفتن از شهودات شخصی غیرقابل استناد و نیز توجه و اهمیت فراوان به عقل و جایگاه آن در معرفت، باعث عقلانیتر و باورپذیرترشدن اخلاق میگردد.
*دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه قرآن و حدیث (نویسنده مسئول).
salehi1928@gmail.com
**استادیار گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث. sobhaninia.m@qhu.ac.ir
تاریخ دریافت: 29/8/97 تاریخ تأیید: 14/2/98