مبانی معرفت ‎شناختی اخلاق با تأکید بر اندیشه کلامی شیخ مفید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه قرآن و حدیث

2 گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث / قم

چکیده

 
توجه به مبانی اخلاق برای دستیابی و شناخت دستورالعمل‎های معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفت‎شناختی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرااخلاق است که به تعیین ملاک‎های کلی در شناخت احکام و گزاره‏های اخلاقی پرداخته، منابع و راه‎های معرفتی را جست‎وجو و ارزش‎گذاری می‏کند. این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع کتابخانه‏ای است، به  تبیین مبانی معرفت‎شناسی اخلاق از نظر شیخ مفید پرداخته و عقل، وحی، حس و شهود با زیرشاخه‎هایی مانند نظر و تحقیق و حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، روایات و اجماع در حوزه وحی، نقش کلیدی در معرفت اخلاقی ایفا می‏کنند. مفید با تکیه بر حسن و قبح ذاتی و اذعان به ادراک آن توسط عقل (حسن و قبح عقلی)، عقل را از منابع مهم معرفتی در اخلاق دانسته است. وی اوصاف و احکام اخلاقی را بر پایه‌ یک سلسله اصول بدیهی بنا نهاده، مناط و ملاک خوبی و بدی احکام غیربدیهی را با ارجاع به بدیهیات تعیین می‏کند که حاکی از عام‏گرایی ایشان در اخلاق است. همچنین ارزش احکام و گزاره‌های اخلاقی را بسان اندیشمندان اخلاقی بر اساس بداهت خوبی عدل و بدی ظلم تشریح می‏کند و بدین‌سان در زمره شهودگرایان اخلاقی قرار می‎گیرد. وحی در موارد زیادی آنچه را عقل فی الجمله تأیید می‏کند، تفصیل داده، در موارد فراوان نقش کاشفیت حکم عقل را بر عهده دارد. تکیه بر شهود عقلانی مشترک در میان انسان‎ها و فاصله‎گرفتن از شهودات شخصی غیرقابل استناد و نیز توجه و اهمیت فراوان به عقل و جایگاه آن در معرفت، باعث عقلانی‎تر و باورپذیرترشدن  اخلاق می‎گردد.                                                                                                                                                                            



*دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه قرآن و حدیث (نویسنده مسئول).
          salehi1928@gmail.com


**استادیار گروه اخلاق دانشگاه قرآن و حدیث.                         sobhaninia.m@qhu.ac.ir
تاریخ دریافت: 29/8/97               تاریخ تأیید: 14/2/98

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‎سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله؛ الاشارات و التنبیهات (سه جلدی)؛ شرح خواجه نصیرالدین طوسی؛ چ2، قم: دفتر نشر کتاب، 1403ق.
    2. ابن‎مسکویه، علی؛ تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق؛ قم: انتشارات بیدار، [بی‎تا].
    3. ابن‎منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: انتشارات دار الصادر، 1414ق.
    4. اتیکسون، آر اف؛ در آمدی بر فلسفه اخلاق؛ ترجمه سهراب علوی‎نیا؛ تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1369.
    5. حلی، حسن بن یوسف؛ الرسالة السعدیة؛ چ1، بیروت: انتشارات دارالصفوة، 1413ق.
    6. راغب اصفهانی، ابی‎القاسم الحسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داوودی؛ چ1، بیروت:  انتشارات دارالشامیة، 1412ق.
    7. صادقی، هادی و دیگران؛ «دین و اخلاق»، قبسات؛ ش13، پائیز 1378.
    8. صادقی، هادی؛ درآمدی برکلام جدید؛ چ6، قم: نشر کتاب طه، 1391.
    9. طباطبایی، محمدحسین؛ بدایة الحکمة؛ تحقیق و تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری؛ چ21، قم: موسسه نشر اسلامی، 1424ق.
    10. ـــــ؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ چ3، قم: بوستان کتاب، 1391.
    11. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ تلخیص المحصل؛ چ2، بیروت: انتشارات دارالاضواء، 1405ق.
    12. عرفانی، مرتضی و دیگران؛ «معرفت خداوند در اندیشۀ شیخ مفید و علامه طباطبائی با توجه به دیدگاه‎های معرفت‏شناسی آنها»، مجله حکمت و فلسفه؛  ش45، بهار 1395.
    13. فرانکنا، ویلیام کی؛ فلسفه اخلاق؛ ترجمه هادی صادقی؛ چ3، قم، نشر کتاب طه، 1389.
    14. لاک، جان؛ جستاری در فهم بشر؛ ترجمه رضازاده شفق؛ چ2، تهران: انتشارات شفیعی، 1381.
    15. مطهری، مرتضی؛ آشنائی با علوم اسلامی- حکمت عملی؛ چ1، تهران، انتشارت صدرا، 1385
    16. مفید، محمد بن محمد بن نعمان؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(الف)ق.
    17. ـــــ؛ اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ب)ق.
    18. ـــــ؛ التذکره باصول الفقه؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ج)ق.
    19. ـــــ؛ تصحیح الاعتقاد؛ چ2، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(د)ق.
    20. ـــــ؛ الفصول العشرة فی الغیبة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ک)ق.
    21. ـــــ؛ النکت الاعتقادیة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ل)ق.
    22. ـــــ؛ النکت فی مقدمات الاصول من علم الکلام؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(م)ق.
    23. ـــــ؛ المسائل السرویة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ن)ق.
    24. ـــــ؛ المسائل الصاغانیة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(و)ق.
    25. ـــــ؛ المسائل العکبریة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413(ه)ق.
    26. ـــــ؛ المقنعة؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، ی، 1413(ی)ق.
    27. مقداد، فاضل؛ ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین؛ تحقیق سیدمهدی رجائی؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‎الله مرعشی، 1405ق.
    28. موزر، پل و ترود مولدرو؛ درآمدی موضوعی بر معرفتشناسی معاصر؛ ترجمه رحمت‎الله رضائی؛ چ1، قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€، 1385.
    29. میل، جان استوارت؛ فایدهگرایی؛ ترجمه مرتضی مردیها؛ چ2، تهران: نشر نی، 1390.