هستی­ شناسی و معرفت­ شناسی عقل در نگره تفکیکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علمی منطق فهم دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 
شناخت عقل و خرد از جمله مباحث بسیار اساسی در فلسفه، معرفت­شناسی و روش­شناسی است. هستی‎شناسی عقل که در فلسفه بررسی می­شود، منزلت معرفت‎شناختی عقل را تعیین می‎کند و معرفت‌شناسی نیز بنیادهای روش­شناختی علوم و معارف را پی ­می­ریزد؛ از این رو هستی­شناسی و معرفت­شناسی عقل اهمیت درخور توجهی دارد. این مسئله در نگره تفکیکی نیز جایگاه برجسته­ای یافته، در صدر مسائل آن قرار دارد. با توجه به نقشی که این رویکرد می‎تواند در حوزه معارف دینی ایفا و جهت‎گیری‎های خاصی را دنبال کند، لازم می­نماید عقل‏شناسی آن در بوته سنجش قرار گیرد. مقاله حاضر در پی آن است این مسئله را رصد و نتایجش را روشن کند. روش تحقیق در این بحث اسنادی و تحلیلی است و ماحصل آن این است که نگره عقل‏شناختی تفکیکی تهی از هر گونه پشتوانه عقلی و نقلی است و درنهایت به ندانم­گویی و بن­بست معرفت می­انجامد. 


 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ ج‌4، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
    2. ابن‎منظور، ابى‏فضل جمال‏الدین؛ لسان العرب؛ ج‏3، 4، 11، ط2، بیروت: دارالجبل و داراللسان العرب، 1408ق.
    3. اصفهانی، میرزا مهدی؛ ابواب الهدی؛ تحقیق حسن جمشیدی؛ چ1، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1385.
    4. ـــــ؛ اساس معارف قرآن، مشهد، مرکزاسناد آستان قدس رضوی، ش 1094.
    5. ـــــ؛ انوار الهدایه، القضاء، القدر و البداء؛ تحقیق و نشر موسسه معارف اهل بیت ‰، قم، چ!، 1395.
    6. ـــــ؛ تقریرات درس اصول الفقه، نسخه خطی؛ به قلم محمدحسن بروجردی؛ مشهد، سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شماره عمومی 887.
    7. ـــــ؛ تقریرات، ج3، نسخه خطی، (به قلم شیخ محمود حلبی واعظ)، مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی، ش 34298.
    8. ـــــ؛ تقریرات، نسخه خطی، (به قلم شیخ محمود تولائی)، مشهد، مرکزاسناد آستان قدس رضوی، شماره 12480.
    9. ـــــ؛ مصباح الهدی به ضمیمه اعجاز القرآن؛ تحقیق حسن جمشیدی، قم، بوستان کتاب،1387ش
    10. ـــــ؛ معارف القرآن؛ ج1، تحقیق و تدوین و نشر: موسسه معارف اهل البیت ‰، قم، چاپ اول، 1396.
    11. برنجکار، رضا؛ «ماهیت عقل و تعارض عقل و وحی»، چاپ‎شده در: جستارهای اعتقادی عقل؛ به کوشش مهدی باغبان خطیبی؛ چ1، قم: مؤسسه معارف اهل البیت ‰، 1396، ص351–398.
    12. بنی‎هاشمی؛ «عقل از دیدگاه میرزای اصفهانی»، چاپ‎شده در: جستارهای اعتقادی عقل؛ قم: مؤسسه معارف اهل بیت ‰، 1396، ص399–441.
    13. الجوهری، اسماعیل بن حماد ابونصر؛ تاج اللغة و صحاح العربیة؛ ج‌5، بیروت: دار العلم، 1410ق.
    14. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (صدرالمتألهین)؛ تفسیر القرآن الکریم؛ ج7، تحقیق محمد خواجوی؛ چ2، قم، بیدار، 1366.
    15. الفراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ ج‏1 و 8، چ2، قم: هجرت، 1410ق.
    16. قزوینی، مجتبی؛ بیان الفرقان فی توحید القرآن؛ تعلیقات آیت‎الله سید جعفر سیدان؛ ج1، قم: دلیل ما، 1389.
    17. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ ج1، بیروت: موسسة الوفاء، 1404ق.
    18. مروارید، میرزا حسنعلی؛ تنبیهات حول المبدأ و المعاد؛ چ3، مشهد: آستان قدس رضوی، 1391.

    مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ج‏8، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.