تأثیر فرهنگ بر ادبیات و برخی دلالت‌های معرفت‌شناختی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی گروه ادبیات و اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 
دو مقوله «فرهنگ» و «ادبیات» از مهم‏ترین عناصر نرم‌افزاری حیات آدمی‌اند و مبحث مناسبات و تعاملات آن دو از  مباحث اساسی «فلسفه فرهنگ» از سویی و «فلسفه ادبیات» از سوی دیگر است. مسئلة این نوشتار بررسی چگونگی تأثیر فرهنگ بر ادبیات و برخی دلالت‌های معرفت‌شناختی آن از رهگذر کاربست روش مطالعه عقلی و فلسفی است. این مقاله ادعا دارد با فرض اختیار یک تلقی از تلقی‌های متعدد این دو مفهوم، تأثیرگذاری فرهنگ بر ادبیات در چارچوب علل اربعة وجود شی‎ء قابل بررسی است. اتخاذ این روش آشکار می‌کند در عین استقلال مفهومی فرهنگ و ادبیات، فرهنگ بر علل وجودی و ماهوی ادبیات تأثیر مستقیم می‌گذارد و نتیجه آنکه هر فرهنگی ادبیات متناسب خود را می‌پروراند؛ هرچند این پرورده که از عناصر فرهنگ تغذیه کرده، باعث بالندگی و تقویت و تحکیم آن فرهنگ ‌شود. در این میان «بینش»، «گرایش»، «منش» و «کنش» به عنوان موضوع ادبیات از سویی و مؤلفه‌های فرهنگ از دیگرسو مهم‌ترین نقطة تلاقی این دو عنصر است و این تأثیر دارای دلالت‌های معرفت‌شناختی قابل توجهی است.        

کلیدواژه‌ها


  1. آشوری، داریوش؛ تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ؛ تهران: آگاه، 1380.
  2. آوینی، مرتضی؛ رستاخیز جان (ادبیات، فرهنگ و رسانه)؛ چ6، تهران: واحه، 1396.
  3. بن عبدالغفور، عبدالرشید؛ رشیدی؛ تصحیح محمد عباسی، تهران: شرکت سهامی چاپ رنگین،1337.
  4. اثنی‌عشری، اطلس؛ «ادبیات در روزگار ما-1 (چیستی ادبیات)»، ماهنامه رودکی؛ ش16، نیمه دوم خرداد 1386.
  5. افخمی، علی؛ «رابطه زبان و فرهنگ»، نامه فرهنگ؛ ش34، بهار 1378.
  6. امینی، علامه عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب و السنة والأدب؛ ج2، ترجمه گروه مترجمان؛ تهران: بعثت، ۱۳۹۱.
  7. امیری خراسانی، احمد و نازنین غفّاری؛ «تأثیرات روانی هجوم مغول بر جامعه قرن هفتم با نگاهی به نفثـۃ المصدور»، فصلنامه متن شناسی ادب فارسی؛ ش30، تابستان، 1395.
  8. اینجو، میرجمال‌الدین حسین؛ فرهنگ جهانگیری؛ م‍ش‍ه‍د: م‍ؤس‍س‍ه‌ چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌‏‫‏‏ دان‍ش‍گ‍اه‌ م‍ش‍ه‍د، 1351.
  9. باوندیان، علیرضا؛ «پیمانه و پیمان: تأثیر ادبیات داستانی بر فرهنگ»، مجله نگاه حوزه؛ش75-76، آذرماه 1380.
  10. براتی، محمود و مریم نافلی؛ «حماسه در بزم غزل: بحثی پیرامون "غزل- حماسه" در ادب انقلاب و دفاع مقدس»، مجله ادبیات پایداری؛ دوره 1، ش1. پاییز 1388.
  11. بلاک، ببورا ِل؛ «فارابی»، تاریخ فلسفة اسلامی، سیدحسین نصر و الیور لیمن؛ ج1، ترجمة جمعی از مترجمان؛ چ3، تهران: انتشارات حکمت، 1389.
  12. پرین، لارنس؛ دربارۀ شعر؛ ترجمۀ فاطمه راکعی؛ تهران: اطلاعات، 1373.
  13. پهلوان، چنگیز؛ فرهنگ‏شناسی: گفتارهایی در زمینه فرهنگ و تمدن؛ چ1، تهران: انتشارات پیام امروز، 1378.
  14. حافظی، علیرضا؛ معنی ادبیات؛ تهران: نیلوفر، 1370.
  15. حسینی مدنی، عبدالرشید بن عبدالغفور؛ فرهنگ رشیدی؛ تحقیق و تصحیح محمد عباسی؛ تهران: بارانی، 1337.
  16. خاتمی، محمود؛ جهان در اندیشه هایدگر؛ چ4، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
  17. دهخدا، علی‎اکبر؛ لغت‌نامه؛ زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی؛ تهران: روزنه، 1373.
  18. رشاد، علی‌اکبر؛ «درباره فلسفه فرهنگ»، فصلنامه راهبرد فرهنگ؛ ش12-13، زمستان 1389.
  19. روح‏الامینی، محمود؛ زمینه فرهنگ­شناسی؛ تهران: عطّار، 1368.
  20. ساداتی، ناصر و مرضیه پیراوی ونک؛ «ویژگی‏های معرفت‏شناختی هنر به منزله فرم سمبلیک در اندیشه کاسیرر»، فصلنامه شناخت؛ ش73، پاییز و زمستان 1394.
  21. سلوکوور، هاری؛ «هنر و ادبیات در اندیشه ارنست کاسیرر»، ترجمه امیرحسین رنجبر؛ فصلنامه هنر؛ ش28، 1374
  22. سمرقندی، دولتشاه؛ تذکره الشعراء؛ تصحیح ادواردگرانویل براون؛ تهران: اساطیر، 1382.
  23. سنگری، محمدرضا؛ از نتایج سحر؛ چ1، تهران: سوره مهر ، 1393.
  24. طباطبایی، محمدحسین؛ نهایة الحکمة؛تهران: دانشگاه الزهراƒ، 1378.
  25. طباطبایی، محمدحسین و مرتضی مطهری؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ ج1، تهران: صدرا، 1368.
  26. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ8، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱.
  27. فتوحی، محمود؛ «تعریف ادبیات» فصلنامه زبان و ادبیات فارسی؛ ش32، بهار 1380.
  28. فروزانفر، بدیع‏الزمان؛ شرح مثنوی شریف؛ ج1، تهران: زوار1390.
  29. فورستر، مورگان؛ جنبه‌های رمان؛ ترجمه ابراهیم یونسی؛ تهران: نگاه، 1393.
  30. فیّومی، احمد مقری؛ المصباح المنیر؛ ج1، قم: دار الهجرة، 1414ق.
  31. قائمی‌نیا، علی‌رضا؛ بیولوژی نص: نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1389.
  32. قوام فاروقی، ابراهیم؛ شرفنامه منیری؛ ج1، چ2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1386.
  33. کاسیرر، ارنست؛ رساله‏ای در باب انسان: درآمدی بر فلسفه فرهنگ؛ ترجمـه بـزرگ نـادرزاد؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
  34. ـــــ؛ فلسفه صورت‏های سمبلیک؛ ج2 (اندیشه اسطوره‎ای)،ترجمه یدالله موقن؛ چ3، تهران: نشر هرمس، 1390.
  35. کارلونی، ژ س و دیگران؛ نقد ادبی؛ ترجمه نوشین پزشک؛ تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1368.
  36. کروچه، بندتو؛ کلیات زیبایی‏شناسی؛ ترجمه فواد روحانی؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
  37. کورس، سارا؛ «ادبیات و جامعه»؛ ترجمه غلامرضا ارجمندی؛ فصلنامه پیک نور علوم انسانی؛ دوره 2، ش2، تابستان، 1383.
  38. کوش، دنی؛ مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی؛ ترجمه فریدون وحیدا؛ تهران:‌ انتشارات سروش، 1381.
  39. محمودى بختیاری، علیقلی؛ فرهنگ و تمدن ایران؛ تهران: پاژنگ، 1368.
  40. مرادی، مریم و مرضیه رحمانی؛ «بررسی رابطه متقابل زبان و فرهنگ با استفاده از فرضیه نسبیت زبان‏شناختی»، فصلنامه نقد زبان و ادبیات خارجی؛ ش16، بهار و تابستان 1395.
  41. مرادیان، محمودرضا و علی نوری خاتونبانی؛ «مقایسة نظریات منطقی- زبان‌شناختی فارابی با اصول و نظریات زبان‌شناسی معاصر»، فصلنامة علمی- پژوهشی تاریخ فلسفه؛ بنیاد حکمت اسلامی صدرا، س5، ش3، زمستان 1393، ص158-137.
  42. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ تهران: امیرکبیر، 1350.
  43. مولوی، جلال‎الدین محمد؛ کلیات شمس تبریزی؛ ویراستار محمدحسن فروزانفر؛ تهران: امیرکبیر، 1376.
  44. ـــــ؛ مثنوی معنوی؛ 2ج، ویراستار قوام خرمشاهی؛ چ3، تهران: انتشارات دوستان، 1378.
  45. موسوی بجنوردی، سیدمحمدکاظم؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ ج7، چ2، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1385.
  46. موقن، یدالله؛ ارنست کاسیرر فیلسوف فرهنگ؛ تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1389.
  47. مهرآیین، مصطفی و زهرا افتخـاری؛ «زیبایی برای خودش: نوکانت‏گرایی ارنست کاسیرر»، خردنامه همشهری؛ ش24، 1386.
  48. نظامی، الیاس؛ مخزن الاسرار؛ وحید دستگردی؛ تهران: انتشارات علمی، 1341.
  49. ویلیم برتنز، یوهانس؛ نظریۀ ادبی؛ تهران: آهنگ دیگر، 1382.
  50. هاسپرس، جان؛ زیبایی‏شناسی؛ ترجمه مازیار اسلامی و دیگران؛ چ1، تهران: مدرسه اسلامی هنر، 1393.
  51. هوف، گراهام؛ گفتاری درباره نقد؛ ترجمه نسرین پروینی؛ تهران: امیرکبیر، 1380.

52. Audi, Robert; The Cambridge Dictionary of Philosophy; First published, Cambridge: Cambridge University Press, 1995.

53. Bayer, thora ilin; “art as symbolic form: Cassirer on the educational value of art”, journal of aesthetic education; vol.4, no.4, 2006, pp.51-64.

54. Hudson, R. A.; Socialiguistics; Cambrige University Press, 1980.

55. Lamarque, P.; The Philosophy of Literature; Oxford: Blackwell, 2009.

56. Plato; “Republic”. In: Complete Works; Edited with Introduction and Notes by John M. Cooper; Indianapolice & Cambridge: Hackett Publishing Company, 1997.

57. Rees, D. K.; “Facing Up to Stereotypes in the Second Language Classroom”, The Internet TESL Journal, VIII(7), Retrieved May 18, 2007 from: http://iteslj.org/Articles/Rees-Stereotypes.html.

58. Wardhaugh, R.; An Introduction to Sociolinguistics; BlackwellPublishers, 1986.