حوزه‌های مفهومی واژة «هدایت» در قرآن‌کریم در چارچوب رویکرد تحلیل‌انتقادی چارتریس‌بلک از استعاره‌های مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشکده اربیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید شهید بهشتی، تهران

3 دانشیار گروه معرفت شناسی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

پژوهش حاضر همراه با تحلیل استعاره‌های مفهومی و کلیدهای مفهومی واژة «هدایت» در دوازده جزء آخر قرآن‌کریم به تبیین حوزه‌های مفهومی آن بر اساس رویکرد تحلیل‌انتقادی چارتریس‌بلک (1995) می‌پردازد. کلیدهای مفهومی فوق و مفهوم‌سازی آنان در قالب عوامل واژگانی خاص همراه با نمونه‌های قرآنی نشان داده شده و با حوزه‌های مفهومی مشخص تبیین گردیده است. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و در چارچوب زبان‌شناسی شناختی می‌باشد. پرسش‌ اصلی در پژوهش حاضر تحلیل آن است که در تبیین استعاره‌های مفهومی و کلیدهای مفهومی واژة هدایت، کدام حوزه‌های مفهومی به کار رفته‌اند؟ در این راستا و با تحلیل آیات مورد بررسی حوزه‌های مفهومی حاصل از نتایج تحقیق عبارتند از: دین، سفر، آگاهی، توحید، نور، وحی، اختیار، درمان، تقوی، داوری، تلاش، پاداش، شرایط آب و هوایی، تکوینی بودن (آفرینش). بیشترین کاربرد این حوزه‌ها مربوط به حوزة دین و سفر است که خود کلیدهای مفهومی «دین هدایت است» و «زندگی معنوی سفر است» را برمی انگیزد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. امینی، حیدرعلی و همکاران؛ «بررسی استعاره‌های مفهومی ساختاری در سورة نبأ در قرآن کریم»، دومین کنگرة بین‌المللی فرهنگ و اندیشة دینی، قم: مؤسسه سفیران فرهنگی مبین ، 1394.
    2. بهرام‎پور، ابوالفضل؛ تفسیر یک جلدی مبین؛ قم: آوای قرآن، 1396.
    3. پورابراهیم، شیرین و همکاران؛ «بررسی زبان‌شناختی استعارة جهتی بالا/پایین در زبان قرآن: رویکرد معنی‏شناختی»، انجمن زبان و ادبیات عربی؛ ش12، 1387، ص55-82.
    4. جولایی، کامیار؛ «استعاره‌های مفهومی از منظر معنی‌شناسی شناختی»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391.
    5. چارتریس‌بلک، جاناتان؛ تحلیل انتقادی استعاره: رویکرد شناختیپیکره‌ای؛ ترجمة یکتا پناه‌پور؛ قم: انتشارات لوگوس، 1397.
    6. حجازی، بهجت‏السادات؛ «استعارة مفهومی نور در قرآن»، فصلنامة فنون ادبی؛ س8 (پیاپی 16)، 1395، ص85–
    7. حجازی، سیده‏شیرین و همکاران؛ «تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی حرکت در قرآن کریم»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س2، ش3، 1397، ص1–
    8. حسینی، سیده‏مطهره و علیرضا قائمی‌نیا؛ «استعارة مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم»، مجلة ذهن؛ ش69، 1395، ص27–
    9. حسینی، سیده‏مطهره، علیرضا قائمی‌نیا و عبدالهادی فقهی‌زاده؛ «اثرپذیری حکمت‌های نهج‌البلاغه از قرآن کریم در انعکاس انواع استعاره‌های هستی‌شناختی»، دوفصلنامة علمی‌پژوهشی پژوهشنامة تفسیر و زبان قرآن؛ ش11، 1396، ص11–
    10. ذوالفقاری، اختر و نسیرین عباسی؛ «استعارة مفهومی و طرحواره‌های تصویری در اشعار ابن‏خفاجه»، نشریه پژوهش‌های ادبی و بلاغی؛ ش11، 1394، ص105–
    11. صاحب‌عبید، علی؛ «نقش استعارة مفهومی در فهم قرآن کریم، نمونه سوره‌ای نور»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد،جامعة المصطفی العالمیه، 1397.
    12. طالبی انوری، علی، مهین‌ناز میردهقان فراشاه، سپیده عبدالکریمی و قاسم درزی؛ «تبیینی شناختی بر استعاره‌های شباهت‌بنیاد در یازده جزء پایانی قرآن‌مجید»، زبان‌شناخت؛ نسخة 9، 1397، ص47-73.
    13. طالبی انوری، علی؛ تبیین شناختی و فرهنگی مفهوم‌سازی استعاری در جزءهای بیست تا سی قرآن کریم؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی، رساله دکتری، 1398.
    14. طباطبایی، سیدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمة سید محمدباقر موسوی همدانی؛ تهران: نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، 1376.
    15. قائمی‌نیا، علیرضا؛ استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    16. کوچش، زلتن؛ مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره؛ ترجمه شیرین پورابراهیم، تهران: سمت، 1399.
    17. Black, M.; Models and Metaphor; Ithaca, New York: Cornell University Press, 1962.
    18. Charteris-Black, J.; Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis; New York: Palgrave MacMillan, 2004.
    19. Croft, W.; “The Role of Domains” in the interpretation of Metaphors and metonymies, cognitive Linguistics; 4/4, 1993, pp.335-370.
    20. Goatly, A.; The Language of Metaphor; London & New York: Routledge, 1997.
    21. Halliday M. A. K.; An Introduction to Functional, Grammar; London: Edward Arnold, 1985.
    22. Kovecses, Z.; Metaphor: A Practical Introduction; Oxford University Press, 2010.
    23. Lakoff, G.; “The contemporary Theory of metaphor”, in: A. Ortony (ed.); Metaphor and Thought; 2nd, Cambridge: Cup, 1993.
    24. Lakoff, G. and M. Johnson; Metaphors we live by; Chicago: University of Chicago Press, 1980.

    Levinson, C.; Pragmatics